Ludvík Svoboda

czechosłowacki generał i polityk

Ludvík Svoboda (ur. 25 listopada 1895 w Hroznatinie, zm. 20 września 1979 w Pradze[1]) – czechosłowacki wojskowy w stopniu generała armii, działacz komunistyczny i polityk. W latach 1944–1945 dowódca I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego walczącego na froncie wschodnim II wojny światowej. Minister obrony narodowej Czechosłowacji w latach 1945–1950[2], wieloletni członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji, wicepremier Czechosłowacji w latach 1950–1951. Prezydent Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej w latach 1968–1975. Trzykrotny Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (1965, 1970, 1975), Narodowy Bohater Jugosławii (1946) i Bohater Związku Radzieckiego (1965).

Ludvík Svoboda
Ilustracja
Ludvík Svoboda (1968)
Data i miejsce urodzenia

25 listopada 1895
Hroznatín, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

20 września 1979
Praga, Czechosłowacka Republika Socjalistyczna

Prezydent Czechosłowacji
Okres

od 30 marca 1968
do 28 maja 1975

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Czechosłowacji

Poprzednik

Antonín Novotný

Następca

Gustáv Husák

Minister obrony narodowej Czechosłowacji
Okres

od 4 kwietnia 1945
do 24 kwietnia 1950

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Czechosłowacji

Poprzednik

Jan Masaryk

Następca

Alexej Čepička

Wicepremier Czechosłowacji
Okres

od 25 kwietnia 1950
do 8 września 1951

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Czechosłowacji

Przewodniczący Państwowej Komisji Kultury Fizycznej i Sportu
Okres

od 25 kwietnia 1950
do 8 września 1951

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Czechosłowacji

podpis
Odznaczenia
Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej Złota Gwiazda Bohatera Związku Radzieckiego Leninowska Nagroda Pokoju
Order Sokoła (Czechosłowacja) Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” – Gwiazda I Klasy Order Klementa Gottwalda Order Klementa Gottwalda Order Klementa Gottwalda Order Słowackiego Powstania Narodowego I Klasy Order 25 lutego 1948 I stopnia (Czechosłowacja) Order Zwycięstwa Lutowego (Czechosłowacja) Krzyż Wojenny Czechosłowacki Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 (trzykrotnie) Czechosłowacki Medal za Odwagę w Obliczu Nieprzyjaciela Medal Pamiątkowy drugiego powstania narodowego (Czechosłowacja) Zborowski Medal Pamiątkowy Bachmaczewski Medal Pamiątkowy Sokołowski Medal Pamiątkowy Wielki Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) Order Bohatera Narodowego (Jugosławia) Order Zasługi dla Ludu (Jugosławia) Krzyż Wielki Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu I klasy Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Główny Komandor Legii Zasługi (USA) Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Łaźni (Wielka Brytania) Order Zasługi WRL I Klasy (1949–1953) Krzyż św. Jerzego III stopnia (Imperium Rosyjskie) Krzyż św. Jerzego IV stopnia (Imperium Rosyjskie) Order Lenina Order Lenina Order Rewolucji Październikowej Order Suworowa I klasy (ZSRR) Order Suworowa II klasy (ZSRR) Medal „Za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945” Medal „Za wyzwolenie Pragi” Medal 2500-lecia Imperium Perskiego
Ludvík Svoboda
Ilustracja
Generał Ludvík Svoboda jako prezydent Czechosłowacji w 1969
generał armii generał armii
Data i miejsce urodzenia

25 listopada 1895
Hroznatín

Data i miejsce śmierci

20 września 1979
Praga

Przebieg służby
Siły zbrojne

Armia Czechosłowacka
Czechosłowacka Armia Ludowa

Jednostki

Korpus Czechosłowacki

Stanowiska

d-ca: 1 Samodzielnego Batalionu Polowego,
1 Samodzielnej Brygady,
I Korpusu Armijnego, minister obrony Czechosłowacji

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa:

wojna domowa w Rosji,
II wojna światowa:

Życiorys

edytuj

Młodość i I wojna światowa

edytuj

Urodził się w chłopskiej rodzinie we wsi Hroznatin jako syn Jana (1862–1896)[3] i Františky (ur. 1868)[4]. W 1915 ukończył studia w Wyższej Szkole Rolniczej. W czerwcu 1915 został powołany do służby w Armii Austro-Węgierskiej. Wysłano go na front wschodni. 18 września tego samego roku w okolicach Tarnopola dostał się do niewoli rosyjskiej[5]. Przebywał w obozie jenieckim w Darnicy, niedaleko Kijowa[5].

5 sierpnia 1916 zgłosił się do służby w Korpusie Czechosłowackim, walczącym u boku wojsk rosyjskich przeciwko siłom państw centralnych. W szeregach tej formacji wziął udział także w rosyjskiej wojnie domowej po stronie Białych. Walczył w bitwach pod Zborowem i Bachmaczem oraz w starciach o obronę Kolei Transsyberyjskiej przed Armią Czerwoną. 6 lutego 1919 mianowany kapitanem. W 1920 w tej randze przybył do Czechosłowacji[5].

Dwudziestolecie międzywojenne

edytuj

Po powrocie do kraju został zdemobilizowany i zajął się prowadzeniem rodzinnego gospodarstwa rolnego. W 1921 rozpoczął służbę w Wojsku Czechosłowackim. Został przydzielony do 36. pułku w stopniu kapitana. W 1923 zawarł związek małżeński, z którego miał syna i córkę. Jego syn Miroslav (ur. 1924) został w 1942 zamordowany przez Niemców[6][7].

Podczas swojej służby ukończył szereg kursów podnoszących kwalifikacje. Zdał egzamin z języka i literatury węgierskiej na Uniwersytecie Komeńskiego w Bratysławie. W latach 1931–1934 był wykładowcą w Akademii Wojskowej w Hranicach. W 1934 został awansowany do stopnia podpułkownika i otrzymał przeniesienie do 3. pułku w Kromieryżu. Był dowódcą batalionu i szkolił oficerów rezerwy[5].

Po rozpoczęciu okupacji Czech przez Niemców i powołaniu marionetkowego Protektoratu Czech i Moraw na krótko zaangażował się w działalność konspiracyjnej organizacji Obrona Narodu. Jako zagrożony aresztowaniem Gestapo w czerwcu 1939 nielegalnie przedostał się do Polski. Został mianowany zastępcą dowódcy Legionu Czechów i Słowaków, utworzonego z żołnierzy czeskich i słowackich, walczącego przeciw Niemcom podczas kampanii wrześniowej.

II wojna światowa

edytuj

Po klęsce wrześniowej znalazł się w Związku Radzieckim, gdzie został internowany[8]. Od 1942 był organizatorem i dowódcą jednostek czechosłowackich formowanych w ZSRR, walczących na froncie wschodnim u boku Armii Czerwonej przeciwko Niemcom. Został dowódcą, kolejno: 1 Czechosłowackiego samodzielnego batalionu polowego, 1 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady oraz od września 1944 I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. W grudniu 1943 Svoboda został awansowany przez emigracyjnego prezydenta Czechosłowacji Edvarda Beneša do stopnia generała brygady.

Jesienią 1944 dowodził oddziałami czechosłowackimi podczas ofensywy dukielskiej. Następnie walczył na Słowacji i na Morawach.

Okres powojenny

edytuj

W maju 1945 otrzymał awans na generała dywizji, a w sierpniu generała armii. Od 4 kwietnia 1945 był ministrem obrony narodowej Czechosłowacji[9].

Od października 1948 był członkiem Komunistycznej Partii Czechosłowacji, w latach 1948–1949 i od 1968 do 1976 członek Komitetu Centralnego tej partii. W latach 1950–1951 pełnił funkcję przewodniczącego Państwowej Komisji Kultury Fizycznej i Sportu oraz wicepremier.

8 września 1951 został pod fałszywymi zarzutami usunięty ze wszystkich stanowisk i zwolniony z wojska[10]. Pracował w spółdzielni rolniczej. W listopadzie 1952 został na krótko aresztowany pod zarzutem przygotowywania zamachu stanu[10][11]. W 1954, głównie z inicjatywy Nikity Chruszczowa, został zrehabilitowany[11]. Powrócił do służby wojskowej i otrzymał stanowisko rektora Akademii Wojskowej im. Klementa Gottwalda, które sprawował w latach 1954–1958[11]. Następnie przebywał na emeryturze. Od 1948 do 1968 zasiadał w czechosłowackim parlamencie. Był wiceprzewodniczącym Związku Bojowników Antyfaszystowskich i Związku Przyjaźni Czechosłowacko-Radzieckiej. Pracował nad wspomnieniami w Wojskowym Instytucie Historycznym. Tam właśnie wydał swoje wspomnienia pt. Z Buzułuku do Pragi (w Polsce książka ukazała się nakładem Wydawnictwa MON)[12]. Poświęcił się też interwencjom na rzecz rehabilitacji niesprawiedliwie prześladowanych żołnierzy.

30 marca 1968 objął urząd prezydenta Czechosłowacji w miejsce skompromitowanego Antonína Novotnego. Stało się to na wniosek I sekretarza KPCz Alexandra Dubčeka. Jako prezydent nie miał wielkiego wpływu na politykę, jednak popierał program reform liberalizujących ustrój kraju, opowiadał się też za rehabilitacją osób niesłusznie skazanych w latach 50., zwłaszcza bojowników ruchu oporu podczas okupacji niemieckiej.

22 marca 1973 ponownie został wybrany na urząd prezydenta. Nasilały się jednak problemy zdrowotne generała. W maju 1975 został usunięty ze stanowiska dzięki noweli konstytucyjnej, pozwalającej obrać nowego prezydenta w przypadku niemożności wypełniania funkcji przez dotychczasowego. Zastąpił go wtedy Gustáv Husák.

Pochówek

edytuj

Pochowany został z wojskowymi i państwowymi honorami, w otoczeniu tysięcy ludzi, którzy przyszli go pożegnać jako bohatera narodowego. Urna z jego prochami została umieszczona w Narodowym Miejscu Pamięci na Žižkovie w Pradze[13]. W 1993 jego szczątki przeniesiono i umieszczono w grobowcu rodzinnym w Kromieryżu[13][14].

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj
  • 16 marca 2013 w Hroznatínie, miejscu urodzin Ludvíka Svobody, odsłonięto pomnik generała. Powstał on dzięki staraniom lokalnych władz samorządowych[17].
  • 4 października 1989 na Placu Wolności w Svidníku odsłonięto liczący ponad 4 metry brązowy pomnik generała Ludvíka Svobody[18][19].
  • Poświęcony jego pamięci kamień pamiątkowy znajduje się w Popradzie.
  • W 1976 odsłonięto w Kromieryżu tablicę pamiątkową, na budynku w którym generał Svoboda mieszkał z rodziną.
  • W 1985 w Hroznatínie, w domu narodzin Ludvíka Svobody, utworzono izbę pamięci i muzeum poświęcone jego osobie. Muzeum zostało zlikwidowane w 1992, jednak miejsce narodzin prezydenta Czechosłowacji ciągle pozostaje ważnym obiektem, wpisanym na listę obiektów kulturalnych Czech. Znajduje się tam też brązowa tablica pamiątkowa, odsłonięta w 1980[20].
  • Z plebiscycie Největší Čech zorganizowanym w 2005 przez Česká televize zajął 72. miejsce[21].
  • Jest honorowym obywatelem: Pragi[22], Pilzna[23], Brna[24] i Ostrawy[25].

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Wiadomość o śmierci generała armii Ludvíka Svobody na pierwszej stronie dziennika Rudé právo z 21 września 1979 [online], archiv.ucl.cas.cz [dostęp 2020-09-23].
  2. Galerie ministrů národní obrany [online], armada.vojenstvi.cz [dostęp 2020-09-23].
  3. Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30].
  4. Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30].
  5. a b c d Ludvík Svoboda - Životopis podrobněji [online], web.archive.org, 15 marca 2014 [dostęp 2020-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-15].
  6. Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30].
  7. Main [online], www.ub.cz [dostęp 2020-09-30].
  8. Svoboda Ludvik, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-09-30].
  9. Ludvík Svoboda, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-09-30] (ang.).
  10. a b Свобода Людвик [online], www.warheroes.ru [dostęp 2020-06-16].
  11. a b c FG Forrest, z, 2015, Ludvík Svoboda [online], Pražský hrad [dostęp 2020-06-16] (cz.).
  12. Z Buzułuku do Pragi [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2020-09-23].
  13. a b Prezidentské pohřby byly v Československu celonárodní tryznou i aktem v ústraní - Novinky.cz [online], www.novinky.cz [dostęp 2020-06-16].
  14. arm. generál Ludvík Svoboda 1895 - 1979 rekord BillionGraves [online], BillionGraves [dostęp 2020-06-16] (pol.).
  15. M.P. z 1947 r. nr 62, poz. 456
  16. Tamara Barriga: Niechciani honorowi obywatele. Miasta zmagają się z przeszłością. tvn24.pl, 6 kwietnia 2015. [dostęp 2016-03-23].
  17. Pomník Ludvíka Svobody - Hroznatín pomník, Hroznatín (obec) [online], www.krasnecesko.cz [dostęp 2020-07-09] (cz.).
  18. WEBYGROUP, Hmotné nehnuteľné pamätihodnosti [online], www.svidnik.sk [dostęp 2020-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-05] (słow.).
  19. Pomnik Ludvíka Svobody [online], Dukla Destination [dostęp 2020-06-17] (pol.).
  20. V Hroznatíně byl odhalen památník generálu Ludvíku Svobodovi [online], www.acr.army.cz [dostęp 2020-06-16] (cz.).
  21. Největší Čech - iVysílání | Česká televize [online], ceskatelevize.cz [dostęp 2024-04-24] (cz.).
  22. Vyznamenání [online], www.ludviksvoboda.cz [dostęp 2020-09-23] (cz.).
  23. Správa informačních technologií města Plzně | Dominikánská 4 | 306 31 Plzeň 1, Ocenění udělovaná městem Plzeň [online], www.plzen.eu [dostęp 2020-09-23] (cz.).
  24. Brno - Čestní občané města Brna (1918 - 1989) [online], www.brno.cz [dostęp 2020-09-23].
  25. Čestní občané města Ostravy — Ostrava [online], ostrava.cz [dostęp 2024-04-24] (ang.).