Ludvík Svoboda
Ludvík Svoboda (ur. 25 listopada 1895 w Hroznatinie, zm. 20 września 1979 w Pradze[1]) – czechosłowacki wojskowy w stopniu generała armii, działacz komunistyczny i polityk. W latach 1944–1945 dowódca I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego walczącego na froncie wschodnim II wojny światowej. Minister obrony narodowej Czechosłowacji w latach 1945–1950[2], wieloletni członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji, wicepremier Czechosłowacji w latach 1950–1951. Prezydent Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej w latach 1968–1975. Trzykrotny Bohater Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (1965, 1970, 1975), Narodowy Bohater Jugosławii (1946) i Bohater Związku Radzieckiego (1965).
Ludvík Svoboda (1968) | |
Data i miejsce urodzenia |
25 listopada 1895 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
20 września 1979 |
Prezydent Czechosłowacji | |
Okres |
od 30 marca 1968 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Minister obrony narodowej Czechosłowacji | |
Okres |
od 4 kwietnia 1945 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik | |
Następca | |
Wicepremier Czechosłowacji | |
Okres |
od 25 kwietnia 1950 |
Przynależność polityczna | |
Przewodniczący Państwowej Komisji Kultury Fizycznej i Sportu | |
Okres |
od 25 kwietnia 1950 |
Przynależność polityczna | |
Odznaczenia | |
|
Generał Ludvík Svoboda jako prezydent Czechosłowacji w 1969 | |
generał armii | |
Data i miejsce urodzenia |
25 listopada 1895 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
20 września 1979 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Jednostki | |
Stanowiska |
d-ca: 1 Samodzielnego Batalionu Polowego, |
Główne wojny i bitwy |
|
Życiorys
edytujMłodość i I wojna światowa
edytujUrodził się w chłopskiej rodzinie we wsi Hroznatin jako syn Jana (1862–1896)[3] i Františky (ur. 1868)[4]. W 1915 ukończył studia w Wyższej Szkole Rolniczej. W czerwcu 1915 został powołany do służby w Armii Austro-Węgierskiej. Wysłano go na front wschodni. 18 września tego samego roku w okolicach Tarnopola dostał się do niewoli rosyjskiej[5]. Przebywał w obozie jenieckim w Darnicy, niedaleko Kijowa[5].
5 sierpnia 1916 zgłosił się do służby w Korpusie Czechosłowackim, walczącym u boku wojsk rosyjskich przeciwko siłom państw centralnych. W szeregach tej formacji wziął udział także w rosyjskiej wojnie domowej po stronie Białych. Walczył w bitwach pod Zborowem i Bachmaczem oraz w starciach o obronę Kolei Transsyberyjskiej przed Armią Czerwoną. 6 lutego 1919 mianowany kapitanem. W 1920 w tej randze przybył do Czechosłowacji[5].
Dwudziestolecie międzywojenne
edytujPo powrocie do kraju został zdemobilizowany i zajął się prowadzeniem rodzinnego gospodarstwa rolnego. W 1921 rozpoczął służbę w Wojsku Czechosłowackim. Został przydzielony do 36. pułku w stopniu kapitana. W 1923 zawarł związek małżeński, z którego miał syna i córkę. Jego syn Miroslav (ur. 1924) został w 1942 zamordowany przez Niemców[6][7].
Podczas swojej służby ukończył szereg kursów podnoszących kwalifikacje. Zdał egzamin z języka i literatury węgierskiej na Uniwersytecie Komeńskiego w Bratysławie. W latach 1931–1934 był wykładowcą w Akademii Wojskowej w Hranicach. W 1934 został awansowany do stopnia podpułkownika i otrzymał przeniesienie do 3. pułku w Kromieryżu. Był dowódcą batalionu i szkolił oficerów rezerwy[5].
Po rozpoczęciu okupacji Czech przez Niemców i powołaniu marionetkowego Protektoratu Czech i Moraw na krótko zaangażował się w działalność konspiracyjnej organizacji Obrona Narodu. Jako zagrożony aresztowaniem Gestapo w czerwcu 1939 nielegalnie przedostał się do Polski. Został mianowany zastępcą dowódcy Legionu Czechów i Słowaków, utworzonego z żołnierzy czeskich i słowackich, walczącego przeciw Niemcom podczas kampanii wrześniowej.
II wojna światowa
edytujPo klęsce wrześniowej znalazł się w Związku Radzieckim, gdzie został internowany[8]. Od 1942 był organizatorem i dowódcą jednostek czechosłowackich formowanych w ZSRR, walczących na froncie wschodnim u boku Armii Czerwonej przeciwko Niemcom. Został dowódcą, kolejno: 1 Czechosłowackiego samodzielnego batalionu polowego, 1 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady oraz od września 1944 I Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. W grudniu 1943 Svoboda został awansowany przez emigracyjnego prezydenta Czechosłowacji Edvarda Beneša do stopnia generała brygady.
Jesienią 1944 dowodził oddziałami czechosłowackimi podczas ofensywy dukielskiej. Następnie walczył na Słowacji i na Morawach.
Okres powojenny
edytujW maju 1945 otrzymał awans na generała dywizji, a w sierpniu generała armii. Od 4 kwietnia 1945 był ministrem obrony narodowej Czechosłowacji[9].
Od października 1948 był członkiem Komunistycznej Partii Czechosłowacji, w latach 1948–1949 i od 1968 do 1976 członek Komitetu Centralnego tej partii. W latach 1950–1951 pełnił funkcję przewodniczącego Państwowej Komisji Kultury Fizycznej i Sportu oraz wicepremier.
8 września 1951 został pod fałszywymi zarzutami usunięty ze wszystkich stanowisk i zwolniony z wojska[10]. Pracował w spółdzielni rolniczej. W listopadzie 1952 został na krótko aresztowany pod zarzutem przygotowywania zamachu stanu[10][11]. W 1954, głównie z inicjatywy Nikity Chruszczowa, został zrehabilitowany[11]. Powrócił do służby wojskowej i otrzymał stanowisko rektora Akademii Wojskowej im. Klementa Gottwalda, które sprawował w latach 1954–1958[11]. Następnie przebywał na emeryturze. Od 1948 do 1968 zasiadał w czechosłowackim parlamencie. Był wiceprzewodniczącym Związku Bojowników Antyfaszystowskich i Związku Przyjaźni Czechosłowacko-Radzieckiej. Pracował nad wspomnieniami w Wojskowym Instytucie Historycznym. Tam właśnie wydał swoje wspomnienia pt. Z Buzułuku do Pragi (w Polsce książka ukazała się nakładem Wydawnictwa MON)[12]. Poświęcił się też interwencjom na rzecz rehabilitacji niesprawiedliwie prześladowanych żołnierzy.
30 marca 1968 objął urząd prezydenta Czechosłowacji w miejsce skompromitowanego Antonína Novotnego. Stało się to na wniosek I sekretarza KPCz Alexandra Dubčeka. Jako prezydent nie miał wielkiego wpływu na politykę, jednak popierał program reform liberalizujących ustrój kraju, opowiadał się też za rehabilitacją osób niesłusznie skazanych w latach 50., zwłaszcza bojowników ruchu oporu podczas okupacji niemieckiej.
22 marca 1973 ponownie został wybrany na urząd prezydenta. Nasilały się jednak problemy zdrowotne generała. W maju 1975 został usunięty ze stanowiska dzięki noweli konstytucyjnej, pozwalającej obrać nowego prezydenta w przypadku niemożności wypełniania funkcji przez dotychczasowego. Zastąpił go wtedy Gustáv Husák.
Pochówek
edytujPochowany został z wojskowymi i państwowymi honorami, w otoczeniu tysięcy ludzi, którzy przyszli go pożegnać jako bohatera narodowego. Urna z jego prochami została umieszczona w Narodowym Miejscu Pamięci na Žižkovie w Pradze[13]. W 1993 jego szczątki przeniesiono i umieszczono w grobowcu rodzinnym w Kromieryżu[13][14].
Ordery, odznaczenia i wyróżnienia
edytuj- Złota Gwiazda Bohatera Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej – trzykrotnie (24 listopada 1965, 30 kwietnia 1970, 30 maja 1975)
- Order Sokoła z mieczami (Czechosłowacja)
- Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” (1945)
- Order Klementa Gottwalda – trzykrotnie (1959, 1970, 1975)
- Order Słowackiego Powstania Narodowego I klasy
- Order 25 lutego I stopnia
- Order Zwycięstwa Lutowego
- Krzyż Wojenny Czechosłowacki (1914–1918)
- Krzyż Wojenny Czechosłowacki 1939 – trzykrotnie
- Czechosłowacki Medal za Odwagę w Obliczu Nieprzyjaciela
- Medal pamiątkowy drugiego powstania narodowego
- Zborowski Medal Pamiątkowy
- Bachmaczewski Medal Pamiątkowy
- Sokołowski Medal Pamiątkowy
- Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja)
- Order Narodowego Bohatera Jugosławii (1946, Jugosławia)
- Złota Gwiazda Orderu Zasługi dla Narodu (Jugosławia)
- Krzyż Wielki Orderu Wojennego Virtuti Militari (1947, Polska)[15]
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1969, Polska)
- Order Krzyża Grunwaldu I klasy (1948, Polska)
- Medal za Warszawę 1939–1945
- Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Wielka Komandoria Legii Zasługi (1945, Stany Zjednoczone)
- Krzyż Komandorski Orderu Łaźni (Wielka Brytania)
- Order Zasługi I klasy (1950, Węgry)
- Krzyż Świętego Jerzego III klasy (1917, Imperium Rosyjskie)
- Krzyż Świętego Jerzego IV klasy (1917, Imperium Rosyjskie)
- Medal „Złota Gwiazda” Bohatera Związku Radzieckiego (24 listopada 1965)
- Order Lenina – dwukrotnie (1943, 1965 ZSRR)
- Order Rewolucji Październikowej (1970, ZSRR)
- Order Suworowa I stopnia (1945)
- Order Suworowa II stopnia (1943)
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (1945)
- Medal „Za wyzwolenie Pragi” (1945)
- Międzynarodowa Leninowska Nagroda Pokoju (1970)
- Honorowy obywatela Krakowa (tytuł odebrany w latach 90.)[16]
Upamiętnienie
edytuj- 16 marca 2013 w Hroznatínie, miejscu urodzin Ludvíka Svobody, odsłonięto pomnik generała. Powstał on dzięki staraniom lokalnych władz samorządowych[17].
- 4 października 1989 na Placu Wolności w Svidníku odsłonięto liczący ponad 4 metry brązowy pomnik generała Ludvíka Svobody[18][19].
- Poświęcony jego pamięci kamień pamiątkowy znajduje się w Popradzie.
- W 1976 odsłonięto w Kromieryżu tablicę pamiątkową, na budynku w którym generał Svoboda mieszkał z rodziną.
- W 1985 w Hroznatínie, w domu narodzin Ludvíka Svobody, utworzono izbę pamięci i muzeum poświęcone jego osobie. Muzeum zostało zlikwidowane w 1992, jednak miejsce narodzin prezydenta Czechosłowacji ciągle pozostaje ważnym obiektem, wpisanym na listę obiektów kulturalnych Czech. Znajduje się tam też brązowa tablica pamiątkowa, odsłonięta w 1980[20].
- Z plebiscycie Největší Čech zorganizowanym w 2005 przez Česká televize zajął 72. miejsce[21].
- Jest honorowym obywatelem: Pragi[22], Pilzna[23], Brna[24] i Ostrawy[25].
Galeria
edytuj-
ppłk Ludvík Svoboda i kpt. Bohumír Lomský w 1941 (zdjęcie wykonane w ZSRR)
-
Svoboda i Alexander Dubček w sierpniu 1968, podczas oficjalnej wizyty w Czechosłowacji rumuńskiego przywódcy Nicolae Ceaușescu
-
Svoboda i czechosłowacki minister obrony narodowej Martin Dzúr we wrześniu 1968
-
Ludvík Svoboda i Gustáv Husák w Bańskiej Bystrzycy w sierpniu 1969
-
Pomnik Ludvíka Svobody na Placu Wolności w Svidníku
-
Pomnik Ludvíka Svobody w Hroznatínie
-
Kamień pamiątkowy poświęcony generałowi Svobodzie w Popradzie
-
Tablica pamiątkowa poświęcona Ludvíkowi Svobodzie w elewacji kamienicy przy ul. Westerplatte 8 w Krakowie
-
Grobowiec rodzinny, gdzie w 1993 zostały złożone szczątki Ludvíka Svobody
Przypisy
edytuj- ↑ Wiadomość o śmierci generała armii Ludvíka Svobody na pierwszej stronie dziennika Rudé právo z 21 września 1979 [online], archiv.ucl.cas.cz [dostęp 2020-09-23] .
- ↑ Galerie ministrů národní obrany [online], armada.vojenstvi.cz [dostęp 2020-09-23] .
- ↑ Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30] .
- ↑ Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30] .
- ↑ a b c d Ludvík Svoboda - Životopis podrobněji [online], web.archive.org, 15 marca 2014 [dostęp 2020-09-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-15] .
- ↑ Encyklopedie dějin města Brna [online], encyklopedie.brna.cz, 2004 [dostęp 2020-09-30] .
- ↑ Main [online], www.ub.cz [dostęp 2020-09-30] .
- ↑ Svoboda Ludvik, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-09-30] .
- ↑ Ludvík Svoboda, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-09-30] (ang.).
- ↑ a b Свобода Людвик [online], www.warheroes.ru [dostęp 2020-06-16] .
- ↑ a b c FG Forrest , z, 2015, Ludvík Svoboda [online], Pražský hrad [dostęp 2020-06-16] (cz.).
- ↑ Z Buzułuku do Pragi [online], Lubimyczytać.pl [dostęp 2020-09-23] .
- ↑ a b Prezidentské pohřby byly v Československu celonárodní tryznou i aktem v ústraní - Novinky.cz [online], www.novinky.cz [dostęp 2020-06-16] .
- ↑ arm. generál Ludvík Svoboda 1895 - 1979 rekord BillionGraves [online], BillionGraves [dostęp 2020-06-16] (pol.).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 62, poz. 456
- ↑ Tamara Barriga: Niechciani honorowi obywatele. Miasta zmagają się z przeszłością. tvn24.pl, 6 kwietnia 2015. [dostęp 2016-03-23].
- ↑ Pomník Ludvíka Svobody - Hroznatín pomník, Hroznatín (obec) [online], www.krasnecesko.cz [dostęp 2020-07-09] (cz.).
- ↑ WEBYGROUP, Hmotné nehnuteľné pamätihodnosti [online], www.svidnik.sk [dostęp 2020-06-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-05] (słow.).
- ↑ Pomnik Ludvíka Svobody [online], Dukla Destination [dostęp 2020-06-17] (pol.).
- ↑ V Hroznatíně byl odhalen památník generálu Ludvíku Svobodovi [online], www.acr.army.cz [dostęp 2020-06-16] (cz.).
- ↑ Největší Čech - iVysílání | Česká televize [online], ceskatelevize.cz [dostęp 2024-04-24] (cz.).
- ↑ Vyznamenání [online], www.ludviksvoboda.cz [dostęp 2020-09-23] (cz.).
- ↑ Správa informačních technologií města Plzně | Dominikánská 4 | 306 31 Plzeň 1, Ocenění udělovaná městem Plzeň [online], www.plzen.eu [dostęp 2020-09-23] (cz.).
- ↑ Brno - Čestní občané města Brna (1918 - 1989) [online], www.brno.cz [dostęp 2020-09-23] .
- ↑ Čestní občané města Ostravy — Ostrava [online], ostrava.cz [dostęp 2024-04-24] (ang.).