Wikipedia

Ludwik Paweł Sczaniecki

powstaniec listopadowy
(Przekierowano z Ludwik Sczaniecki)

Ludwik Paweł Sczaniecki[1] (ur. 30 października 1789 w Boguszynie, zm. 7 września 1854 w Paryżu) – podpułkownik, powstaniec listopadowy, ziemianin, działacz społeczny, spiskowiec i pamiętnikarz.

Ludwik Paweł Sczaniecki
Ilustracja
Portret nagrobny Ludwika Sczanieckiego.
Data i miejsce urodzenia

30 października 1789
Boguszyn

Data i miejsce śmierci

7 września 1854
Paryż

Przyczyna śmierci

cholera

Zawód, zajęcie

żołnierz, działacz społeczny i ziemianin

Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)

Życiorys edytuj

Młodość i udział w wojnach napoleońskich edytuj

Ludwik Sczaniecki urodził się 30 października 1789 roku w Boguszynie k. Jarocina, z ojca Józefa Sczanieckiego (1756–1815) i matki Jadwigi z Wyganowskich Sczanieckiej[2].

Wychowywany był w duchu patriotyzmu i miłości ojczyzny. Już w dzieciństwie wykazywał chęć walki o niepodległość Polski (m.in. jako pięciolatek prosił ojca, by ten pozwolił mu pójść z nim do walki przeciwko Prusakom w 1794[2]). Pierwsze formalne nauki pobierał od emigranta z Francji. Lata 1802–1806 spędził w Dreźnie na studiach historycznych, przyrodniczych i matematycznych[3]. W 1807 r. pracował w biurze dyrektora spraw wewnętrznych w Warszawie – Stanisława Brezy. 25 kwietnia 1809, w obliczu wojny z Austrią, zaciągnął się do wojska w Poznaniu, gdzie służył pod komendą gen. Antoniego Amilkara Kosińskiego[3]. 21 czerwca brał udział w potyczce z Austriakami pod Radoszycami. W okresie od lipca do września przewoził depesze wojskowe z Krakowa do Poznania[2].

W 1812 r. odbył kampanię rosyjską jako adiutant gen. Jana Henryka Dąbrowskiego[3]. 30 sierpnia przybył do Wiaźmy, gdzie wręczył Napoleonowi depesze. Od niego też otrzymywał dalsze rozkazy. Odniósł ranę w walkach w rejonie Bobrujska. 6 listopada dowodzony przez niego oddział wyparł huzarów z Borysowa[3]. Po morderczej przeprawie przez Berezynę, w ciężkim stanie zdrowia wrócił w Poznańskie (z pomocą służącego, Walentego Zielińskiego[2]). W marcu 1813 otrzymał stanowisko adiutanta w sztabie gen. Dąbrowskiego. W kwietniu objął obowiązki adiutanta polowego w sztabie Polskiego Korpusu Obserwacyjnego gen. Dąbrowskiego w Wetzlar. 2 maja walczył u boku Napoleona w bitwie pod Lützen[3]. 11 maja został odznaczony Orderem Kawalerskim Legii Honorowej. Wkrótce dostał się do niewoli rosyjskiej (był więziony w Charkowie). Zwolniony w sierpniu 1814[4], przyjechał do Warszawy, gdzie otrzymał od gen. Dąbrowskiego stanowisko szefa szwadronu. Po upadku Napoleona i Kongresie Wiedeńskim, nie wstąpił do powstającej armii Królestwa Polskiego. Nie chciał bowiem służyć w wojsku podlegającemu zaborcy[2]. Na własną prośbę otrzymał dymisję (25 II 1819) w stopniu majora, z pozwoleniem noszenia munduru.

Lata 1815–1830 edytuj

 
Dwór w Boguszynie wybudowany z inicjatywy Ludwika Sczanieckiego w latach 40. XIX w.

Po powrocie do rodzinnego majątku w Boguszynie skoncentrował się na pracy w gospodarstwie[2]. Utrzymywał jednak ciągły kontakt z Dąbrowskim, który również nie godził się z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego. Sczaniecki odwiedzał go w nieodległej Winnej Górze aż do roku śmierci generała (1818)[2]; został też wykonawcą testamentu i opiekunem dzieci Dąbrowskiego (generał traktował Sczanieckiego niemal jak syna[5]). Zorganizował jego pogrzeb w Winnej Górze, nakazał ubrać ciało zmarłego w mundur Legionów – zgodnie z jego ostatnią wolą. Będąc przekonanym, że ciało wielkiego bohatera narodowego zostanie w przyszłości przeniesione na Wawel i złożone obok Kościuszki[2], nakazał je zabalsamować. Przewidywania Sczanieckiego jednak nie sprawdziły się, głównie ze względu na obstrukcyjne działania niechętnego Dąbrowskiemu prezesa Senatu Rządzącego – Stanisława Wodzickiego[5] (ciało gen. Dąbrowskiego spoczywa w Winnej Górze do dziś).

W r. 1819, podczas pobytu w Warszawie, poznał Waleriana Łukasińskiego, który wprowadził go do Wolnomularstwa Narodowego i polecił rozwijać struktury organizacji w Wielkim Księstwie Poznańskim[3]. W roku 1820 Sczaniecki wprowadził na posiedzenie loży poznańskiej Ignacego Prądzyńskiego. Wkrótce, z inicjatywy Prądzyńskiego, organizacja poznańska zmieniła nazwę na Związek Kosynierów; zmieniła także charakter działalności na półjawny[6]. Ponadto pojawiły się wewnątrz związku rozbieżności co do oczekiwanego kierunku reform w przyszłej Polsce[7]. Rozłam ten doprowadził w rezultacie do wystąpienia Sczanieckiego z organizacji. Pogłoski o zgonie Sczanieckiego spowodowały, że nie był poszukiwany po rozbiciu Towarzystwa Patriotycznego[2] (organizacji kontynuującej dzieło rozwiązanego Wolnomularstwa Narodowego). Nie mógł jednak przez kilka lat pojawiać się w majątku żony Konstancji w Królestwie Polskim.

W powstaniu listopadowym edytuj

 
Ludwik Sczaniecki (1789-1854)

W sierpniu 1830 przebywał w Paryżu, gdzie podczas rozmów z M.J. Lafayette’em i E. Bignonem sondował szanse wsparcia sprawy niepodległości Polski przez stronę francuską[3]. Rozmowy te jednak nie rokowały żadnego zaangażowania Francji na rzecz Polski. W październiku znalazł się ponownie w Boguszynie[2]. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego niezwłocznie pospieszył do Warszawy, mimo iż uważał moment wybuchu za przedwczesny, a w tygodniach poprzedzających Noc Listopadową wręcz podejmował działania zmierzające do zapobieżenia insurekcji[8]. Granicę Królestwa przekroczył 6 grudnia. W stolicy został chłodno przyjęty (wraz z grupą wojskowych z Wielkopolski) przez dyktatora Józefa Chłopickiego[3], którego zasadniczym celem było zawarcie korzystnej ugody z caratem. W Warszawie Sczaniecki otrzymał stopień podpułkownika. Otrzymał też zadanie formowania w Pyzdrach szwadronu jazdy z ochotników napływających z zaboru pruskiego[3]. Ustąpił jednak 23 grudnia ze swego stanowiska, kiedy zadanie formowania oddziału ochotniczej jazdy poznańskiej otrzymał Tytus Działyński. Powrócił do Warszawy i oddał się do dyspozycji Komisji Rządowej Wojny. Stanisław Aleksander Małachowski przeznaczył go na dowódcę 2 Pułku Jazdy Kaliskiej (6 stycznia 1831)[3]. Sczaniecki uczestniczył ze swym pułkiem w działaniach korpusu gen. Żymirskiego wzdłuż szosy brzeskiej. 24 lutego w czasie toczonych walk brał udział jedynie w posyłkach, forpocztach i „utarczkach flankierskich”[2]; w bitwie grochowskiej (25 II) uczestniczył tylko jeden szwadron pułku Sczanieckiego. W czasie kampanii wiosennej, w krótkim wypadzie na prawy brzeg Wisły, oddziały mu podległe starły się bezpośrednio z nieprzyjacielem w Chruślinie (7 IV) i pod Łopocznem (8 IV). W Lubelskiem Sczaniecki walczył w bitwach pod Kamieniem (14 IV), Wronowem (17 IV) i Kazimierzem (18 IV)[3]. Przegrana w bitwie pod Wronowem wywołała falę krytyki pod adresem pułku Sczanieckiego, podsycaną – jak wyraził się Stanisław Sczaniecki (bratanek Ludwika) – fałszywym raportem jenerała Sierawskiego[2].

Reputacja pułku poprawiła się w dalszych tygodniach kampanii wiosennej, kiedy to za jego sprawą udało się odzyskać trakt komunikacyjny pomiędzy stolicą a twierdzą Zamość[2]. Cenne były też działania rekonesansowe pułku na prawym brzegu Wisły. 31 maja rozbił pułk kozaków pod Gorajem, samemu nie ponosząc żadnych strat. W lipcu wziął udział w działaniach korpusu gen. Wojciecha Chrzanowskiego wzdłuż szosy brzeskiej przeciwko gen. J. Gołowinowi[3]. 13 lipca walczył z nieprzyjacielem pod Podrudziem i Iłowcem. 14 lipca został odznaczony Krzyżem Złotym Virtuti Militari[3]. W czasie odwrotu armii polskiej pod Warszawę z dwoma szwadronami uczestniczył w starciu pod Szymanowem (15 sierpnia). W składzie 3. dyw. jazdy gen. Stanisława Gawrońskiego wyruszył z Warszawy (23 sierpnia) z II korpusem gen. Ramorina w Lubelskie[3]; nazajutrz objął stanowisko komendanta przedniej straży korpusu, a 26 sierpnia otrzymał dowództwo 6-szwadronowej brygady jazdy.

5 września rozbił w Krasnymstawie kilkusetosobowy oddział jazdy nieprzyjacielskiej[2], dwa dni później walczył z powodzeniem pod Janowem z nacierającymi huzarami i Kozakami, a 8 września także z piechotą i artylerią. Ostatecznie, w obliczu upadku powstania listopadowego, przeszedł na teren Wolnego Miasta Krakowa (w nocy 24/25 września)[3]. Został internowany przez Austriaków w Ołomuńcu.

Działalność w Wielkim Księstwie Poznańskim i Wiosna Ludów edytuj

 
Dwór w Brzóstkowie, w którym Sczaniecki spędził ostatnie lata życia.

Odzyskawszy wolność, powrócił do rodzinnej Wielkopolski, gdzie zaangażował się w działalność organicznikowską; był jednym ze współzałożycieli Kasyna Gostyńskiego, w którym kierował wydziałem rolniczo-przemysłowym[3]. Należał do poznańskiego Towarzystwa Naukowej Pomocy[9]. Zajmował się też działalnością niejawną – uczestniczył we wszystkich tajnych związkach na terenie Księstwa Poznańskiego[10][11]. Latem 1835 policja pruska przeprowadziła rewizję i konfiskatę papierów[12] w jego domu w Boguszynie; podejrzewano go o przewodzenie wielkopolskim oddziałem Młodej Polski. Został aresztowany w październiku 1835 i osadzony w berlińskim więzieniu Hausvogtei[3]. 3 maja 1838 roku został skazany na karę trzech lat pozbawienia wolności za przynależność do tajnych związków. Amnestię uzyskał w roku 1840[3]. W latach następnych kontynuował prace w Kasynie Gostyńskim, zasiadał w Dyrekcji Spółki Bazarowej w Poznaniu i należał do założycieli bazarowego Kasyna. Fragment dziennika Sczanieckiego opisujący służbę w II korpusie w okresie 22 sierpnia – 16 września 1831 r. został opublikowany przez Walentego Zwierkowskiego w dziele Korpus 2gi polski w 1831 roku (Paryż 1844). Publikacja ta była wymierzona przeciwko gen. Ramorinie i Władysławowi Zamoyskiemu[3]. W sporach politycznych w okresie międzypowstaniowym Sczaniecki stał po stronie demokratycznego skrzydła szlachty wielkopolskiej; brał udział w spiskach lat czterdziestych – mimo to, po nieudanej próbie powstańczej w roku 1846 w Poznaniu, uniknął ponownego aresztowania[3].

W dobie Wiosny Ludów 1848 r. wzywał Komitet Narodowy do natychmiastowego wystąpienia przeciw władzom pruskim, do ogłoszenia się Rządem Tymczasowym. Zachęcał także niemieckich mieszkańców Poznania do przyłączenia się do rewolucji[3]. Pod koniec marca wyjechał do Berlina dla spieniężenia sreber ofiarowanych w Wielkim Księstwie Poznańskim na potrzeby powstania. W Berlinie namawiał gen. Wojciecha Chrzanowskiego do objęcia dowództwa nad formacjami zbrojnymi w Wielkopolsce. W proteście przeciwko przejęciu dowództwa przez Ludwika Mierosławskiego, a także przeciwko postanowieniom ugody w Jarosławcu, Sczaniecki zaciągnął się do obozu pleszewskiego w charakterze zwykłego ułana z lancą w ręku[2]; odmawiał objęcia jakichkolwiek dowódczych funkcji. Brał udział w zwycięskiej bitwie pod Miłosławiem.

Ostatnie lata życia edytuj

 
Nagrobek (symboliczny) Ludwika Sczanieckiego w kościele św. Jana Chrzciciela w Brzóstkowie.

Po upadku rewolucji Sczaniecki kontynuował działalność publiczną. Był aktywny w Lidze Polskiej; należał do współzałożycieli Dziennika Polskiego Karola Libelta i subsydiował pismo. Był członkiem komitetu, który starał się sprowadzić do Wielkiego Księstwa Poznańskiego emigrantów z tzw. Legionu Józefa Borzęckiego[3]. Pracował nad relacją ze swojego udziału w wypadkach Wiosny Ludów, jednak nigdy jej nie ukończył. Ogłosił natomiast tłumaczenie dziełka J. Czetza Jenerał Bem w Siedmiogrodzie i Węgrzech r. 1848–1849…[3]

W ostatnich latach życia Sczaniecki zamieszkiwał we dworze w Brzóstkowie[13], majątku małżonki – Konstancji. Do majątku Sczanieckiego w Boguszynie przeniósł się natomiast Józef Borzęcki z małżonką. Sczaniecki zmarł 7 września 1854 podczas pobytu z rodziną w Paryżu. Przyczyną śmierci była cholera[14] (według ówczesnych pogłosek, popełnił samobójstwo w wyniku tzw. pojedynku amerykańskiego[15] lub zginął w pojedynku z Mierosławskim[16], z którym był skonfliktowany[17]). Jego ciało pierwotnie spoczęło w podziemiach kościoła św. Magdaleny w Paryżu, jednak na skutek interwencji rodziny sprowadzono je wkrótce do Wielkopolski i złożono w krypcie grobowej w kościele w Brzóstkowie[2]. Mowę pogrzebową wygłosił zaprzyjaźniony ze Sczanieckim Karol Libelt[3]. Po śmierci Sczanieckiego do dworu w Brzóstkowie przeniósł się Józef Borzęcki (z małżonką), który został zarządcą majątku wdowy po pułkowniku[13].

Życie prywatne edytuj

10 czerwca 1821 roku poślubił Konstancję Czarnecką[18], córkę Antoniego, krajczego koronnego, fundatora kościoła św. Jana Chrzciciela w Brzóstkowie. Miał brata Ignacego Sczanieckiego (1801–1864). Zmarł bezpotomnie, a majątek zapisał bratankowi Ludwikowi[3] (ur. 1833).

Pozostawił po sobie diariusz, na podstawie którego bratanek Stanisław Sczaniecki opublikował, z pomocą Karola Libelta, Pamiętniki Ludwika Sczanieckiego[2] (1863). Praca ta jest nie tylko reporterskim zapisem odbytej służby wojskowej i kampanii wojennych lat 1809, 1813 i 1831, ale także – z racji odbytych przez Sczanieckiego licznych, momentami codziennych podróży po kraju – posiada miejscami walor przewodnika turystyczno-krajoznawczego po ziemiach polskich.

W kulturze edytuj

Wacław Gąsiorowski umieścił postać Ludwika Sczanieckiego w powieści Księżna Łowicka (w rozdziale III). Został tam opisany m.in. jako świadek śmierci gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

Przypisy edytuj

  1. ↑ W historiografii wielokrotnie pojawia się błędna forma nazwiska Szczaniecki.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Poznan Supercomputer and Networking Center PSNC, Digital Library of Wielkopolska [online], wbc.poznan.pl [dostęp 2017-09-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-03] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y l, Ludwik Paweł Sczaniecki [online], ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2017-09-02] (pol.).
  4. ↑ Sam Sczaniecki w swoich pamiętnikach podaje rok 1815 (Pamiętniki Ludwika Sczanieckiego, s. 162, wyd. 1863).
  5. ↑ a b Jan Pachoński, Generał Jan Henryk Dąbrowski, 1981, s. 544.
  6. ↑ Szymon Askenazy, Łukasiński, t. I, 1929, s. 316.
  7. ↑ Franciszek Paprocki, Wielki Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flottwella 1830-1841, 1994, s. 59.
  8. ↑ Powstanie Listopadowe 1830–1831. Dzieje wewnętrzne. Militaria. Europa wobec powstania., 1980, s. 271.
  9. ↑ Żerków i Nowe Miasto nad Wartą, Poznań: Wydawnictwo WBP, 1997, s. 29.
  10. ↑ Franciszek Paprocki, Wielkie Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flotwella 1830-1841, 1994, s. 193.
  11. ↑ Stefan Kieniewicz, Pułkownik Ludwik Sczaniecki o powstaniu poznańskiem 1848 roku, „Roczniki Historyczne”, 1936, s. 118.
  12. ↑ Franciszek Paprocki, Wielkie Księstwo Poznańskie w okresie rządów Flottwella 1830-1841, 1994, s. 270.
  13. ↑ a b Tadeusz Zysk, Poświęcenie płyty pułkownika Tadeusza Józefa Borzęckiego w Brzostkowie, „Kronika Wielkopolski” (2 (146)), 2013, s. 112.
  14. ↑ Józef Alfons Potrykowski, Tułactwo Polaków we Francji, t. II, 1974, s. 111.
  15. ↑ Paweł Anders, Nieznana Wielkopolska, 1992, s. 57.
  16. ↑ Stefan Kieniewicz, Pułkownik Ludwik Sczaniecki o powstaniu poznańskiem 1848 roku, „Roczniki Historyczne”, 1936, s. 121.
  17. ↑ Pułkownik Ludwik Paweł Sczaniecki, [w:] Groby i sylwetki ziemian z powiatu jarocińskiego, Dobrzyca 2013, s. 150, 151.
  18. ↑ Marek Jerzy Minakowski, Ludwik Paweł Sczaniecki h. Ossoria [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2017-09-02].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ludwik_Paweł_Sczaniecki&oldid=71785991”