Márton Szepsi Csombor
Márton Szepsi Csombor (Martinus Szepsi Ungarus[1], Martinus Czombor[2], węg.: Szepsi Csombor Márton, ur. 1595 w Szepsi, Węgry; zm. 1622 w Varannó, Węgry) – węgierski pastor protestancki, podróżnik, autor pierwszej węgierskiej książki podróżniczej.
 Okładka pierwszego wydania książki Europica Varietas | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
W latach 1607-1609 pobierał naukę języka niemieckiego w Kieżmarku. W 1611 roku obył podróż do miejscowości Nagybánya w Siedmiogrodzie, gdzie przez 2 lata uczył się łaciny i greki. 29 maja 1616 wyruszył piechotą w drogę z Eperjes na Węgrzech do Gdańska, po drodze odwiedzając wiele polskich miast[3]. Studiował w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku[1] do 1618 roku, kiedy to wyruszył w podróż po Europie, kolejno odwiedził Danię, Holandię, Anglię, Francję, Niemcy, Czechy. W sierpniu 1618 roku powrócił na Węgry. Pod koniec 1618 roku został dyrektorem szkoły w Kassa, gdzie zajął się pisaniem książki o swoich podróżach po Europie, zaniedbując swoje obowiązki. W 1619 roku otrzymał święcenia na pastora. Wiosną 1620 został zwolniony ze stanowiska dyrektora, w tym czasie też ukończył i wydał książkę "Europica Varietas[4]". Jeszcze w tym samym roku został nauczycielem i opiekunem Ferenca Nyáry. Ukończył pracę nad kolejną książką "Udvari Schola"[5], ale ta została wydana już po jego śmieci, gdyż zmarł podczas epidemii cholery w 1622 roku.
Obecnie na Węrzech znajdują się dwie szkoły imienia Mártona Szepsi Csombora:
- "Szepsi Csombor Márton Gimnázium, Szakképző és Általános Iskola" w miejscowości Szikszó
- "Szepsi Csombor Márton iskola" w miejscowości Telkibánya
Na Słowacji w miejscowości Moldava nad Bodvou (dawniej węgierskie Szepsi), w parku naprzeciwko ratusza stoi niewysoki, murowany obelisk w formie baszty z krenelażem, na którym znajduje się tablica upamiętniająca pisarza[6].
W latach 1964-1989 w Londynie działało Koło Literackie im. Mártona Szepsi Csombora, zrzeszające węgierskich pisarzy, którzy wyemigrowali z Węgier po Rewolucji Węgierskiej w 1956 roku.
Europica Varietas[4] edytuj
W 1892 roku na Węgrzech ukazał się przedruk dzieła "Europica Varietas", w książce Szamota István pt. "Régi magyar utazók Európában 1532-1770"[7].
Fragmenty książki "Europica Varietas" w języku polskim ukazały się w czasopiśmie "Ziemia" w 1911 roku, była to seria artykułów pt. "Z podróży Węgrów w Polsce", autor dr Adrian Diveky (Węgier z pochodzenia)[8][9][10][11].
W 1959 roku Tibor Csorba napisał w czasopiśmie "Notatki Płockie" artykuł pt. Marton Szepsi Csombor i jego "Europica Varietas"[12].
W 1961 roku wydana została książka "Marton Csombor Podróż po Polsce" - jest to polskie tłumaczenie fragmentów dotyczących Polski[13][14].
W 1971 roku na Węgrzech pojawił się przedruk książki[15].
W 2010 opublikowano francuskie tłumaczenie książki[16].
W 2013 roku wydana została książka "Martona Csombora podróż do Gdańska" - książka zawiera fragmenty "Europica Varietas" dotyczące miasta Gdańska[17]. Znajdują się tam ilustracje rycin Aegidiusa Dickmanna z 1617 roku.
W 2014 roku opublikowano angielskie tłumaczenie książki[18].
W 2016 roku ukazała się książka zainspirowana dziełem "Europica Varietas" pt. "POLONICA VARIETAS - Śladami Mártona Szepsi Csombora po 400 latach" autorstwa Attila Szalai, z licznymi zdjęciami wykonanymi przez Zoltána Mósera[19].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Danzig. Gymnasium Academicum: Catalogus Discipulorum Gymnasii Gedanensis (1508–1814). opracowali Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Biblioteka Gdanska, 1974.
- ↑ Martinus Czombor, Ariani Pauli: Disputatio Physica De Metallis. Gdańsk (Dantisci): Druk. Hünefeld, Andrzej, 1617. (łac.).
- ↑ Jerzy Mularczyk. Nauczyciela węgierskiego podróż po Polsce. „Śląsk”. R. 8, nr 10, s. 50-52, październik 2002. Katowice: Górnośląskie Towarzystwo Literackie. ISSN 1425-3917. (pol.).
- ↑ a b Szepsi Csombor Márton: Europica Varietas. Kassa: 1620. (węg.).
- ↑ Szepsi Czombor Márton: Udvari Schola. Bártfa: 1623. (węg.).
- ↑ Mirosław J. Barański: Moldava nad Bodvou. [w:] Na Szlaku. Magazyn turystyczno-krajoznawczy nr e-197 (393) [on-line]. Oddział Wrocławski PTTK, marzec 2023. s. 34-37. [dostęp 2024-01-02]. (pol.).
- ↑ Szamota István: Régi magyar utazók Európában 1532-1770. 1892. (węg.).
- ↑ dr Adrian Diveky. Z podróży Węgrów w Polsce. „Ziemia”. Rok II. Nr 46, s. 757-758, 1911-11-18. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. (pol.).
- ↑ dr Adrian Diveky. Z podróży Węgrów w Polsce. „Ziemia”. Rok II. Nr 48, s. 788-789, 1911-12-02. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. (pol.).
- ↑ dr Adrian Diveky. Z podróży Węgrów w Polsce. „Ziemia”. Rok II. Nr 49 i 50, s. 805-806, 1911-12-16. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. (pol.).
- ↑ dr Adrian Diveky. Z podróży Węgrów w Polsce. „Ziemia”. Rok II. Nr 52, s. 846-847, 1911-12-30. Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze. (pol.).
- ↑ Tibor Csorba. Marton Szepsi Csombor i jego "Europica Varietas". „Notatki Płockie”. 4/13-14, s. 33-36, 1959. Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie. (pol.).
- ↑ Marton Csombor: Podróż po Polsce. Jan Ślaski (tłum.). Warszawa: Czytelik, 1961. OCLC 18042904. (pol.).
- ↑ Edward Mierzwa. Martona Csombora podróż po Polsce tłum. Jan Ślaski Warszawa 1961 «recenzja». „Rocznik Lubelski”. T. 9, s. 393-395, 1966. Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne. (pol.).
- ↑ Szepsi Csombor Márton: Europica Varietas. Kulcsár Péter (red.). Budapest: Szépirodalmi Könyvkiadó, 1971. ISBN 963-15-1268-1. OCLC 1041201324. (węg.).
- ↑ Marton Szepsi Csombor: Europica Varietas. Budapest: Kossuth K., 2010. ISBN 978-963-09-6086-1. (fr.).
- ↑ Marton Csombor: Martona Csombora Podróż do Gdańska. Jan Ślaski (tłum.), Aegidius Dickmann (ilustr.). Gdańsk: Oficyna Gdańska, 2013. ISBN 978-83-64180-12-5. (pol.).
- ↑ Marton Szepsi Csombor: Europica Varietas. Bernard Adams (tłum.), Wendy Bracewell (red.). Budapest: Corvina Press, 2014. ISBN 978-963-13-6215-2. (ang.).
- ↑ Attila Szalai: POLONICA VARIETAS - Śladami Mártona Szepsi Csombora po 400 latach - Szepsi Csombor Márton nyomában 400 év múltán. Zoltán Móser (fot.), Teresa Worowska (tłum.). Budapeszt: Kairosz, maj 2016. ISBN 978-963-662-797-3. (pol. • węg.).