Małpy szerokonose
Małpy szerokonose[1], małpy Nowego Świata (Platyrrhini) – parvordo niewielkich, nadrzewnych ssaków naczelnych z infrarzędu małpokształtnych (Simiiformes) o płaskim i szerokim nosie, klasyfikowane w czterech rodzinach małp Nowego Świata.
| ||
| Platyrrhini | ||
| É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 | ||
.jpg) Przedstawiciel parvordo – czepiak brązowy (Ateles hybridus) | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Podgromada | żyworodne | |
| Infragromada | łożyskowce | |
| Rząd | naczelne | |
| Podrząd | wyższe naczelne | |
| Infrarząd | małpokształtne | |
| Parvordo | małpy szerokonose | |
| Rodziny | ||
|
zobacz opis w tekście | ||
Małpy szerokonose wywodzą się z tego samego pnia co wąskonose małpy Starego Świata i człekokształtne – wraz z nimi obejmowane są nazwą małp właściwych (Simiiformes), ale ich ewolucja przebiegała odmiennie w wyniku wędrówki kontynentów. Linia rozwojowa Platyrrhini oddzieliła się od wąskonosych ok. 40 mln lat temu. Szerokonose zamieszkują wyłącznie tropikalne obszary Ameryki Południowej i Amerykę Środkową.
CharakterystykaEdytuj
Małpy szerokonose mają płaski nos, dużą przegrodę nosową i bocznie umiejscowione nozdrza. Większość gatunków ma długi ogon, zwykle mocny i chwytny. U niektórych występują worki krtaniowe pełniące funkcję rezonatorów. Poza szerokim nosem od małp wąskonosych różnią się uzębieniem i słabiej rozwiniętym mózgiem. U samic małp szerokonosych występuje uproszczona forma menstruacji.
Prowadzą nadrzewny tryb życia. Małpy te żywią się owocami, pajęczakami oraz owadami.
SystematykaEdytuj
We wcześniejszych klasyfikacjach fenetycznych z drugiej połowy XX w. małpy szerokonose zaliczane były wraz z wąskonosymi do Anthropoidea. Szerokonose dzielone były na rodziny płaksowatych i pazurkowców. W wyniku badań genetycznych przeprowadzono rewizję systematyki ssaków naczelnych i obecnie małpy szerokonose klasyfikowane są w pięciu rodzinach[2]:
- Callitrichidae J.E. Gray, 1821 – pazurkowcowate
- Aotidae Elliot, 1913 – ponocnicowate
- Cebidae J.E. Gray, 1831 – płaksowate
- Pitheciidae Mivart, 1865 – sakowate
- Atelidae J.E. Gray, 1825 – czepiakowate
| Platyrrhini |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
PrzypisyEdytuj
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 26. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.)
- ↑ Małpy Starego i Nowego Świata. [dostęp 29 czerwca 2009].
BibliografiaEdytuj
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.