Małyń
Małyń – wieś (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, w gminie Zadzim[4][5]. Leży nad Nerem.
| wieś | |
 Kościół w Małyniu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
110[2] |
| Strefa numeracyjna |
43 |
| Kod pocztowy |
99-232[3] |
| Tablice rejestracyjne |
EPD |
| SIMC |
0720527[4] |
Położenie na mapie gminy Zadzim  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu poddębickiego  | |
 51°47′11″N 19°01′43″E/51,786389 19,028611[1]
| |
W skład sołectwa Małyń wchodzi także osada Józefów[6].
Małyń uzyskał lokację miejską w 1549 roku, zdegradowany po 1654 roku[7].
Historia edytuj
Pierwsza pisemna wzmianka o wsi pochodzi z 1392 r. i dotyczy osoby Nicolausa de Malin. Dzieje osadnictwa na tym terenie są jednak o wiele wcześniejsze. Wykryto tu cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich (I–II w. n.e.) Stwierdzono też istnienie gródka rycerskiego, datowanego na XIII–XIV w., należącego do Poraitów, którzy przyjęli nazwisko Małyńskich. Małyń w 1549 r. otrzymał przywilej lokacyjny i został miastem. Była to jednak lokacja nieudana - ostatnia wzmianka o miejskiej godności Małynia pochodzi z 1654 r. Pod koniec XVIII w. wieś należała do Michała Boxy z Siemkowic Radoszewskiego, który „rezydował we dworze nad stawem z drzewa rżniętego”, następnie Małyń przeszedł w ręce Stefana Wituskiego herbu Gozdawa. Ostatnimi właścicielami wsi byli Świętochowscy.
W dniu 4 grudnia 1863 r. pomiędzy Małyniem a Kłoniszewem miała miejsce potyczka oddziałów Birtusa i Żuawa (62 jeźdźców) z rosyjskim oddziałem mjr. Dmitrowa. Zginęło pięciu powstańców, a siedmiu, w tym rannego Jana Birtusa, pojmano do niewoli. Parafia istniała tu przed 1398 r.
Miejscowa szkoła podstawowa ufundowana w 1938 roku przez Feliksa Wituska, właściciela pobliskiego Jeżewa, nosi imię jego córki Krystyny Wituskiej (1920–1944). Ta bohaterska dziewczyna, członkini Armii Krajowej w Warszawie, została skazana przez Niemców na karę śmierci i ścięta toporem w więzieniu Halle/Saale. W opracowaniu Wandy Kiedrzyńskiej wydano jej listy i grypsy więzienne pisane do rodziców i przyjaciół w książce pt. Na granicy życia i śmierci (Warszawa 1970). Tuż przed ścięciem, w pożegnalnym liście do rodziców pisała: „Mój ostatni obowiązek względem Polski i Was - to umrzeć dzielnie”.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego.
Zabytki edytuj
Obecny, neogotycki kościół św. Andrzeja Apostoła wzniesiono w latach 1905–1912 na miejscu poprzedniego, drewnianego z 1752 r. zbudowanego staraniem Stanisława Gajewskiego h. Ostoja. W kościele tym są dwie chrzcielnice: gotycka, kamienna z 2 połowy XV w. lub początku XVI w. i druga – drewniana, renesansowa z 1555 r. Na cmentarzu przykościelnym znajduje się kaplica Wituskich z tablicą epitafijną poświęconą Krystynie Wituskiej.
Istnieje tu też młyn wodny z 1911 r. (w latach 1950–1991 użytkowany przez Gminną Spółdzielnię), który wrócił do prawowitego właściciela.
Na planie dawnego, zniszczonego dworu, odbudowano nowy.
Małyń nie zachował cech miejskiego rozplanowania i zbliżony jest do typu niewielkiej wsi-ulicówki.
Według rejestru zabytków NID[8] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. św. Andrzeja, 1905, nr rej.: 323/A z 24.09.1986
- dwór, 2 poł. XIX w., nr rej.: 378 z 29.12.1989
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 77231
- ↑ Raport o stanie gminy za rok 2022. Liczba mieszkańców w dniu 31.12.2022 s. 6
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 772 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Sołectwa na stronie gminy
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
Bibliografia edytuj
- Duszka M., Małyń, gniazdo Małynskich, [w:] „Echo” nr 41/1996,
- Ruszkowski A., Sieradz i okolice, Sieradz 2000
Linki zewnętrzne edytuj
- Małyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 82.
- Małyń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 298.