Magnoliowate
Magnoliowate (Magnoliaceae Juss.) – rodzina drzew, krzewów lub pnączy należąca do rzędu magnoliowców. Obejmuje około 221[2], 250[3] lub nawet 300[4] gatunków zaliczanych w zależności od ujęcia do dwóch (magnolia i tulipanowiec)[1][4][2], 6[3], 15[5] lub nawet 17 rodzajów[4].
| ||
 Kwitnąca magnolia pośrednia | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | magnoliowe | |
| Rząd | magnoliowce | |
| Rodzina | magnoliowate | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Magnoliaceae Juss. Gen. Pl.: 280. 4 Aug 1789 | ||
W stanie dzikim występują one z największym zróżnicowaniem w południowo-wschodniej Azji (od południowych Indii i Sri Lanki po Japonię i Nową Gwineę[6]), we wschodniej części Ameryki Północnej i w Ameryce Środkowej[2]. Poza tym przedstawiciele rodziny rosną dziko w Ameryce Południowej po Brazylię i Peru na południu[6]. Rodzina znana jest z licznych i szeroko rozprzestrzenionych przedstawicieli kopalnych[6].
Ze względu na efektowne kwiaty liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, dostępne także w wielu odmianach ozdobnych. Pozyskiwane są także dla drewna i użytkowane jako lecznicze[2]. W medycynie wykorzystywane są zasuszone pąki kwiatowe magnolii, w przypadku Magnolia officinalis także kora – są wykorzystywane w medycynie[4]. Z kwiatów Magnolia champaca (lub Michelia champaca w innym ujęciu systematycznym) pozyskuje się olejki zapachowe, a liście tego gatunku służą także jako karma dla jedwabnikowatych. Kwiaty uznawane za jadalne ma Magnolia denudata[2].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Krzewy i drzewa, często niewielkie i o stosunkowo słabo rozgałęzionej koronie[7], ale tulipanowiec amerykański osiąga do 45 m wysokości[8]. W tkankach miękiszowych zawierają komórki z olejkami[2].
- Liście
- Skrętoległe, czasem ułożone w dwóch rzędach[2], zimozielone lub opadające zimą, ogonkowe, z okazałymi, choć szybko opadającymi przylistkami[9]. Blaszki liściowe okazałe (u Magnolia macrophylla do 75 cm długości i 25 cm szerokości)[2], pojedyncze, niepodzielone i całobrzegie lub klapowane, użyłkowane pierzasto, zwykle od spodu wyraźnie jaśniejsze, sinawe[2][9].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczytach pędów, także na krótkich odgałęzieniach bocznych[6]. Zwykle są okazałe (u Magnolia grandifolia i M. grandiflora 'Goliath' do 30 cm średnicy)[2]. Kwiaty osadzone na końcach pędu z wydłużonym dnem kwiatowym przywodziły skojarzenie kwiatu do skróconego pędu i były powodem uznawania ich za bardzo prymitywne, tym bardziej, że elementy kwiatu ułożone są często spiralnie, a nie w okółkach[7]. Listków okwiatu jest od 6 do 18, przy czym jeśli wyrastają w okółkach w trzykrotnych[2]. Listki bywają niezróżnicowane lub zewnętrzne różnią się od wewnętrznych w różnym stopniu[9][6]. Pręciki są liczne, wolne, ułożone spiralnie, o nitkach krótkich lub długich, ale zwykle spłaszczonych (taśmowatych) z czterema woreczkami pyłkowymi zagłębionymi w powierzchni doosiowej (Magnolia) lub odosiowej (Liriodendron)[2][6]. Łącznik między woreczkami pyłkowymi wydłużony. Ziarna pyłku jednobruzdowe[2]. Owocolistki także ułożone są spiralnie i występują w różnej liczbie od pojedynczych do wielu (do 200). Są lub nie są w pełni zamknięte, ale zwieńczone są okazałą szyjką i szczytowym, choć często schodzącym w dół po szyjce znamieniem. Wewnątrz zawierają zwykle dwa, rzadziej jeden lub większą liczbę zalążków[2][9].
SystematykaEdytuj
W różnych systemach klasyfikacyjnych roślin okrytonasiennych magnoliowate w tym samym ujęciu (choć z różnie klasyfikowanymi gatunkami) umieszczane były w rzędzie magnoliowców Magnoliales (np. w systemach z początków XX wieku Johannesa Halliera z 1905, Johna Hutchinsona z 1926 i 1973, w systemie Cronquista z 1981, Dahlgrena z 1989, Takhtajana z 1997[9] i 2009[10] oraz kolejnych systemach APG)[9]. Jej pozycję ugruntowały badania molekularne z przełomu XX i XXI wieku. Potwierdziły one jej monofiletyzm, przy jednoczesnym wykazaniu parafiletycznego charakteru rodzaju Magnolia. W XXI wieku powstało szereg propozycji klasyfikacji w obrębie podrodziny Magnolioideae i jej systematyka nie jest jednoznacznie ustalona[1][9][5].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
| magnoliowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny
W zależności od ujęcia systematycznego przynależnych taksonów różni autorzy wyróżniają tu odmienne liczby rodzajów. Kryteria morfologiczne będące podstawą rozbudowanej klasyfikacji są jednak krytykowane i autorzy publikacji odwołujących się zarówno do analiz molekularnych DNA jak i cech morfologicznych skłaniają się do podziału rodziny na dwie monotypowe podrodziny – Magnolioideae z rodzajem Magnolia i Liriodendroideae z rodzajem Liriodendron[4].
W ujęciu wyróżniającym rodzaj Magnolia w węższym ujęciu wymieniane są takie plemiona i rodzaje[5]:
Podrodzina Magnolioideae
Plemię Magnolieae
- Manglietia Blume
- Lirianthe Spach
- Magnolia L. – magnolia
- Dugandiodendron Lozano-Contreras
- Talauma Juss.
- Houpoëa N. H. Xia et C. Y. Wu
- Oyama (Nakai) N. H. Xia et C. Y. Wu
- Kmeria (Pierre) Dandy
- Pachylarnax Dandy
- Paramagnolia Sima et S. G. Lu
- Metamagnolia Sima et S. G. Lu
Plemię Michelieae Y. W. Law
- Aromadendron Blume
- Yulania Spach
- Michelia L. – kampaka
Podrodzina Liriodendroideae (Nurk.) Y. W. Law
- Liriodendron L. – tulipanowiec
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2016-08-07].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 553. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b Magnoliaceae. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-08-07].
- ↑ a b c d e Nianhe Xia, Yuhu Liu & Hans P. Nooteboom: Magnoliaceae. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-08-07].
- ↑ a b c Sima Yong-Kang, Lu Shu-Gang. A New System for the Family Magnoliaceae. „Proceedings of the Second International Symposium on the Family Magnoliaceae”, s. 055–071, 2012. Huazhong Univ. Sci. Tech. Press.
- ↑ a b c d e f g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 103. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 361. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ Liriodendron tulipifera Linnaeus. W: Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-25].
- ↑ a b c d e f g h Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 315-317. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 34-35. ISBN 978-1-4020-9608-2.