Magnoliowate
Magnoliowate (Magnoliaceae Juss.) – rodzina drzew, krzewów lub pnączy należąca do rzędu magnoliowców. Obejmuje około 221[3], 250[4] lub nawet 300[5] gatunków zaliczanych w zależności od ujęcia do dwóch (magnolia i tulipanowiec)[2][5][3], 6[4], 15[6] lub nawet 17 rodzajów[5].
 Kwitnąca magnolia pośrednia | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
magnoliowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Magnoliaceae Juss. Gen. Pl.: 280. 4 Aug 1789 | |
W stanie dzikim występują one z największym zróżnicowaniem w południowo-wschodniej Azji (od południowych Indii i Sri Lanki po Japonię i Nową Gwineę[7]), we wschodniej części Ameryki Północnej i w Ameryce Środkowej[3]. Poza tym przedstawiciele rodziny rosną dziko w Ameryce Południowej po Brazylię i Peru na południu[7]. Rodzina znana jest z licznych i szeroko rozprzestrzenionych przedstawicieli kopalnych[7], zwłaszcza na półkuli północnej[8].
Liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, lecznicze, dostarczające surowca drzewnego, niektóre wykorzystywane są do aromatyzowania napojów, dostarczające olejków eterycznych, wykorzystywane są jako jadalne i karma dla jedwabnikowatych.
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Krzewy i drzewa, często niewielkie i o stosunkowo słabo rozgałęzionej koronie[9], ale tulipanowiec amerykański osiąga do 45 m wysokości[10].
- Liście
- Skrętoległe, czasem ułożone w dwóch rzędach[3], zimozielone lub opadające zimą, ogonkowe, z okazałymi, choć szybko opadającymi przylistkami[11]. U magnolii przylistki zrastają się w kapturek chroniący pąk[8]. Blaszki liściowe okazałe (u Magnolia macrophylla do 75 cm długości i 25 cm szerokości)[3], pojedyncze, niepodzielone i całobrzegie lub klapowane, użyłkowane pierzasto, zwykle od spodu wyraźnie jaśniejsze, sinawe[3][11].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo na szczytach pędów, także na krótkich odgałęzieniach bocznych[7]. Zwykle są okazałe (u Magnolia grandifolia i M. grandiflora 'Goliath' do 30 cm średnicy)[3]. Kwiaty osadzone na końcach pędu z wydłużonym dnem kwiatowym przywodziły skojarzenie kwiatu do skróconego pędu i były powodem uznawania ich za bardzo prymitywne, tym bardziej, że elementy kwiatu ułożone są często spiralnie, a nie w okółkach[9]. U części gatunków (rodzaje Michelia i Elmerrillia) kwiaty wyrastają w kątach liści[8]. Listków okwiatu jest od 6 do 18, przy czym jeśli wyrastają w okółkach w trzykrotnych[3]. Listki bywają niezróżnicowane lub zewnętrzne różnią się od wewnętrznych w różnym stopniu[11][7]. Mają barwę zieloną, białą, żółtą lub czerwoną[8]. Kwiaty są zwykle obupłciowe, rzadko jednopłciowe[12]. Pręciki są liczne (najczęściej od 50 do 200, najmniej 8[12]), wolne, ułożone spiralnie, o nitkach krótkich lub długich, ale zwykle spłaszczonych (taśmowatych) z czterema woreczkami pyłkowymi zagłębionymi w powierzchni doosiowej (Magnolia) lub odosiowej (Liriodendron)[3][7]. Brzeg nitki często zawija się częściowo okrywając woreczki pyłkowe[8]. Łącznik między woreczkami pyłkowymi jest wydłużony. Ziarna pyłku jednobruzdowe[3]. Owocolistki także ułożone są spiralnie i występują w różnej liczbie od pojedynczych do wielu (do 200). Są lub nie są w pełni zamknięte, ale zwieńczone są okazałą szyjką i szczytowym, choć często schodzącym w dół po szyjce znamieniem. Wewnątrz zawierają zwykle dwa, rzadziej jeden lub większą liczbę zalążków[3][11].
Fizjologia i fitochemiaEdytuj
Rośliny przeprowadzają fotosyntezę C3. Jej produkty transportowane są w postaci sacharozy u tulipanowca, a u magnolii także jako monosacharydy i alkohole cukrowe. Rośliny często zawierają alkaloidy, rzadko cyjanidynę, z flawonoli dominują kwercetyna i kemferol. Niektóre gatunki są bioakumulatorami glinu[12]. W tkankach miękiszowych zawierają komórki z olejkami eterycznymi[3].
EkologiaEdytuj
Należą tu rośliny mezofityczne, unikające siedlisk silnie uwodnionych i suchych[12]. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie chrząszcze[12], także błonkoskrzydłe[8]. U niektórych magnoliowatych owady wabione są nektarem wydzielanym w uchyłkach słupków. W rozsiewaniu nasion istotną rolę odgrywają żywiące się nimi ptaki[8].
SystematykaEdytuj
W różnych systemach klasyfikacyjnych roślin okrytonasiennych magnoliowate w tym samym ujęciu (choć z różną klasyfikacją w obrębie rodziny) umieszczane były w rzędzie magnoliowców Magnoliales (np. w systemach z początków XX wieku Johannesa Halliera z 1905, Johna Hutchinsona z 1926 i 1973, w systemie Cronquista z 1981, Dahlgrena z 1989, Takhtajana z 1997[11] i 2009[13] oraz kolejnych systemach APG)[11]. Jej pozycję ugruntowały badania molekularne z przełomu XX i XXI wieku. Potwierdziły one jej monofiletyzm, przy jednoczesnym wykazaniu parafiletycznego charakteru rodzaju Magnolia. W XXI wieku powstało szereg propozycji klasyfikacji w obrębie podrodziny Magnolioideae i jej systematyka nie jest jednoznacznie ustalona[2][11][6].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
| magnoliowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny
W zależności od ujęcia systematycznego przynależnych taksonów różni autorzy wyróżniają tu odmienne liczby rodzajów. Kryteria morfologiczne będące podstawą rozbudowanej klasyfikacji są jednak krytykowane i autorzy publikacji odwołujących się zarówno do analiz molekularnych DNA jak i cech morfologicznych skłaniają się do podziału rodziny na dwie monotypowe podrodziny – Magnolioideae z rodzajem Magnolia i Liriodendroideae z rodzajem Liriodendron[5].
W ujęciu wyróżniającym rodzaj Magnolia w węższym ujęciu wymieniane są takie plemiona i rodzaje[6]:
Podrodzina Magnolioideae
Plemię Magnolieae
- Manglietia Blume
- Lirianthe Spach
- Magnolia L. – magnolia
- Dugandiodendron Lozano-Contreras
- Talauma Juss.
- Houpoëa N. H. Xia et C. Y. Wu
- Oyama (Nakai) N. H. Xia et C. Y. Wu
- Kmeria (Pierre) Dandy
- Pachylarnax Dandy
- Paramagnolia Sima et S. G. Lu
- Metamagnolia Sima et S. G. Lu
Plemię Michelieae Y. W. Law
- Aromadendron Blume
- Yulania Spach
- Michelia L. – kampaka
Podrodzina Liriodendroideae (Nurk.) Y. W. Law
- Liriodendron L. – tulipanowiec
ZastosowanieEdytuj
Ze względu na efektowne i pachnące kwiaty liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, dostępne także w wielu odmianach ozdobnych[3][8]. Gatunek Talauma mexicana (≡Magnolia mexicana) uprawiany był jako ozdobny w Ameryce Środkowej w okresie przedkolumbijskim[8]. Pozyskiwane są także dla drewna[3], zwłaszcza Talauma ovata (≡Magnolia ovata) o lekkim drewnie, z którego wyrabia się pudełka i zabawki. Cenionego drewna dostarczają także tulipanowce[8].
W medycynie wykorzystywane są zasuszone pąki kwiatowe magnolii, w przypadku Magnolia officinalis także kora[5]. Podobnie w lecznictwie wykorzystywane są kora, kwiaty i owoce Magnolia champaca (≡Michelia champaca), kora tulipanowca chińskiego[8].
Z kwiatów Magnolia champaca (lub Michelia champaca w innym ujęciu systematycznym) pozyskuje się olejki zapachowe (olejek champakowy lub szampakowy[8])[3]. Kwiaty tego gatunku (także Michelia figo) dodaje się do herbat w celu ich aromatyzowania[8]. Liście M. champaca służą także jako karma dla jedwabnikowatych[3]. Kwiaty uznawane za jadalne ma Magnolia denudata[3].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-07] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 553. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b Magnoliaceae. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-08-07].
- ↑ a b c d e Nianhe Xia, Yuhu Liu & Hans P. Nooteboom: Magnoliaceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-08-07].
- ↑ a b c Sima Yong-Kang, Lu Shu-Gang. A New System for the Family Magnoliaceae. „Proceedings of the Second International Symposium on the Family Magnoliaceae”, s. 055–071, 2012. Huazhong Univ. Sci. Tech. Press.
- ↑ a b c d e f g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 103. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 32-35, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Botanika. Systematyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 361. ISBN 978-83-01-13945-2.
- ↑ Liriodendron tulipifera Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-25].
- ↑ a b c d e f g h Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 315-317. ISBN 1-57808-351-6.
- ↑ a b c d e L. Watson, M.J. Dallwitz: Magnoliaceae Juss.. [w:] The Families of Angiosperms [on-line]. delta-intkey.com. [dostęp 2022-08-21].
- ↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 34-35. ISBN 978-1-4020-9608-2.