Mak
Mak (Papaver L.) Eaton – rodzaj roślin z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.). Jest rodzimy dla Eurazji, Afryki i Ameryki Północnej. Zalicza się do niego w zależności od ujęcia od ok. 70 do ok. 100 gatunków[4][5]. Niemal wszystkie gatunki występują na półkuli północnej, w Australii i Afryce południowej rośnie dziko tylko jeden gatunek – Papaver acuelatum. Wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne. Mak lekarski (Papaver somniferum) jest surowcem, z którego wytwarzana jest heroina, morfina i opium[4].
 Morfologia (mak lekarski) | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
mak |
| Nazwa systematyczna | |
| Papaver L. Sp. Pl. 506. 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
|
mak lekarski (Papaver somniferum L.)[3] | |
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny zielne osiągające do 1,2 m wysokości[4].
- Liście
- Niepodzielone lub pierzastodzielne. Tylko odziomkowe (sect. Meconella) lub skrętolegle wyrastające wzdłuż łodygi, w sekcji Papaver obejmujące łodygę u nasady. Zazwyczaj owłosione. Dolne liście zwykle na ogonkach, górne siedzące[4][5].
- Kwiaty
- Duże (do 16 cm średnicy), pojedyncze, na długich szypułkach. Pączki kwiatowe są zwieszone, przy otwieraniu się wyprostowują. Działki kielicha są dwie, rzadko trzy, szybko odpadają. Płatki zazwyczaj są 4, rzadko 6. Ich kolor jest zróżnicowany – zazwyczaj czerwony lub pomarańczowy, ale także w różnych barwach od białego poprzez różowy do ciemnopurpurowego, żółty, fioletowy. Pręcików jest wiele. Zalążnia jest górna, jednokomorowa, ale 3 do 18-krotna i odpowiednio tyle też razy przedzielona niezupełnymi przegrodami. Znamiona w postaci promieni na płasko rozpostartej lub wypukłej tarczy znamionowej osadzonej na zalążni (brak szyjki słupka)[4][5].
- Owoce
- Wielonasienna torebka (puszka, tzw. makówka), przykryta trwałym, rzadko odpadającym wieczkiem z wyschniętego znamienia słupka. Pod wieczkiem torebka otwiera się 3 do 18 otworami lub odwija łatkami odpowiednio do liczby owocolistków tworzących zalążnię. Nasiona są liczne[4][5].
BiologiaEdytuj
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny. Zawierają żółty lub biały sok mleczny oraz różnorodne alkaloidy, zwłaszcza opiaty[5].
SystematykaEdytuj
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)[2]
Rodzaj Papaver należy do podrodziny Papaveroideae, rodziny makowatych Papaveraceae, do rzędu jaskrowców (Ranunculales) i wraz z nim do okrytonasiennych.
- Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Ranunculopsida Brongn., podklasa jaskrowe (Ranunculidae Takht. ex Reveal), nadrząd Ranunculanae Takht. ex Reveal, rząd makowce (Papaverales Dumort.), rodzina makowate (Papaveraceae Juss.), podrodzina Papaveroideae Eaton, plemię Papavereae Dumort., podplemię Papaverinae Endl., rodzaj mak (Papaver L.)[6].
- Gatunki flory Polski[7]
- mak alpejski, m. Bursera (Papaver burseri Crantz, syn. P. alpinum L.)
- mak piaskowy (Papaver argemone L.) – antropofit zadomowiony
- mak polny (Papaver rhoeas L.) – antropofit zadomowiony
- mak pośredni, m. mieszańcowy (Papaver hybridum L.) – efemerofit
- mak wątpliwy (Papaver dubium L.) – antropofit zadomowiony
- mak amurski (Papaver anomalum Fedde)
- mak atlantycki (Papaver atlanticum Coss.)
- mak biedronkowy (Papaver commutatum Fisch., C.A. Mey. & Trautv.)
- mak Heldreicha (Papaver heldreichii Boiss.)
- mak kaukaski (Papaver caucasicum Bieb.)
- mak Kernera, m. skalny (Papaver kerneri Hayek)
- mak lapoński (Papaver lapponicum Nordh.)
- mak lekarski (Papaver somniferum L.)
- mak nagołodygowy, m. syberyjski (Papaver nudicaule L.)
- mak owłosiony (Papaver pilosum Sibth. wt Sm.)
- mak pawi (Papaver pavoninum Schrenk)
- mak perski (Papaver persicum Lindl.)
- mak rodniański (Papaver corona-sancti-stephani Zapał.)
- mak wielkoowocowy (Papaver macrostomum Boiss. et Hust.)
- mak wschodni (Papaver orientale L.)
- Lista gatunków[9]
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-04] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum (ING). [dostęp 2009-02-20].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 68. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e Robert W. Kiger, David F. Murray: Papaver (ang.). W: Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-07-31].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Papaver (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-20].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Papaver (ang.). The Plant List. [dostęp 2016-05-11].