Wikipedia

Makak orientalny

gatunek ssaka
(Przekierowano z Makak lapunder)

Makak orientalny[14], lapunder[15], makak lapunder[16] (Macaca nemestrina) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Makak orientalny
Macaca nemestrina
(Linnaeus, 1766)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Rodzaj

makak

Gatunek

makak orientalny

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1766 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Simia nemestrina[1]. Miejsce typowe to Sumatra, w Indonezji[1][17][18]. Linneusz swój opis oparł na „The Pig-tailed Monkey” George’a Edwardsa z 1758 roku; tym osobnikiem był młody samiec trzymany w niewoli, przywieziony z Sumatry do Anglii brytyjskim okrętem wojennym i zakupiony później przez Edwardsa[19]. Nie wiadomo, czy zachował się okaz typowy[20].

M. nemestrina ma charakterystyczną hełmowatą i tępo zakończoną żołądź prącia, której powierzchnia stanowi 60–89% długości, co spowodowało przypisanie tego gatunku do różnych grup gatunkowych makaków[21]. M. nemestrina należy do grupy gatunkowej silenus[22]. Macaca leonina i M. pagensis były we wcześniejszych ujęciach systematycznych traktowane jako podgatunki M. nemestrina[22]. Rozmieszczenie M. nemestrina i M. leonina na półwyspowej części Tajlandii (między 8°N a 9°N) na południowym krańcu przesmyku Kra jest zbieżne, a na wyspach Phuket i Yao Yai doszło do ograniczonej hybrydyzacji obydwu gatunków[21]. Skamieniałości ze środkowego plejstocenu odnoszące się do rodzaju Macaca zostały zebrane we wschodniej części Jawy i mogą być skamieniałościami przodków żyjących M. nemestrina, co może sugerować, że przodek M. nemestrina i M. leonina (tzw. „makaki o świńskich ogonach”) zamieszkiwał Jawę w plejstocenie, a następnie stał się lokalnie wymarły, podobnie jak inne ssaki, w tym naczelne siamang wielki (Symphalangus syndactylus) i orangutan (Pongo)[21]. Prehistoryczne skamieniałości holoceńskie, zebrane na Półwyspie Malajskim i Sumatrze, datowane na ostatnie 10 000 lat, sugerują większą liczebność M. nemestrina w zachodniej części obszaru Archipelagu Sundajskiego niż obecnie tam występującą[21]. Ląd sundajski został odsłonięty podczas ostatniego maksimum lodowcowego około 18 000 lat temu[21]. Morfologiczne podobieństwo cechuje obecnie rozdzielone populacje wyspiarskie i półwyspowe[21].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[22].

Etymologia edytuj

  • Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku[23].
  • nemestrina: w mitologii rzymskiej Nemestrinus był bogiem gajów[24].

Zasięg występowania edytuj

Makak orientalny występuje na obszarze Archipelagu Sundajskiego od depresji Surat Thani—Krabi w półwyspowej części Tajlandii na południowy wschód przez Półwysep Malajski, Sumatrę, Bangka i Borneo; najwyraźniej gatunek rodzimy dla przybrzeżnych wysp Penang (zachodnie wybrzeże Półwyspu Malajskiego), Tioman (wschodnie wybrzeże Półwyspu Malajskiego) i Batam (Archipelag Riau przy południowym krańcu Półwyspu Malajskiego); być może został wprowadzony na inne przybrzeżne wyspy[22].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 43,4–57,6 cm, samców 53,2–73,8 cm, długość ogona samic 13–25 cm, samców 16–24 cm; masa ciała samic 5,4–7,6 kg, samców 10–13,6 kg[21][25]. Ogon cienki i zawsze zakręcony; krótkie bokobrody i mała bródka.

Ekologia edytuj

Tworzą grupy od 15 do 40 osobników. Prowadzą nadrzewny tryb życia, na ziemię schodzą w przypadku niebezpieczeństwa. Wykonują charakterystyczny powitalny grymas twarzy.

Status edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[13]. Populacja w 1975 roku liczyła 45 000 osobników; na Borneo gatunek prawie zaniknął. Udomowiany i używany do zrywania orzechów kokosowych w niektórych okolicach.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Simia platypygos von Schreber, 1774.
  2. ↑ Nomen nudum.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 35. (łac.).
  2. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1774, s. ryc. v.b. (niem.).
  3. ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 1: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 24. (ang.).
  4. ↑ G.A. Goldfuss: Vergleichende Naturbeschreibung der Säugethiere. Erlangen: altherschen Kunst- und Buchhandlung, 1809, s. 54. (niem.).
  5. ↑ T.S. Raffles. Descriptive Catalogue of a Zoological Collection, made on account of the Honourable East India Company, in the Island of Sumatra and its Vicinity, under the Direction of Sir Thomas Stamford Raffles, Lieutenant-Governor of Fort Marlborough; with additional Notices illustrative of the Natural History of those Countries. „Transactions of the Linnean Society of London”. 13, s. 243, 1822. (ang.). 
  6. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Macaque. Macacus. Mam. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 9. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1826, s. 589. (fr.).
  7. ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. ryc. 10. (fr.).
  8. ↑ Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W. H. Lizars, 1842, s. 103. (ang.).
  9. ↑ G.S. Miller. The monkeys of the Macaca nemestrina group. „Proceedings of the United States National Museum”. 29, s. 558, 1906. (ang.). 
  10. ↑ H.J.V. Sody. Seventeen new generic, specific and subspecific names for Dutch East Indian mammals. „Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië”. 96, s. 42, 1936. (ang.). 
  11. ↑ M.A.B. Abdul-Latiff & B.M. Md-Zain. Taxonomy, evolutionary and dispersal events of pig-tailed macaque, Macaca nemestrina (Linnaeus, 1766) in Southeast Asia with description of a new subspecies, Macaca nemestrina perakensis in Malaysia. „Zoological Studies”. 60 (50), s. 20, 2021. DOI: 10.6620/ZS.2021.60-50. (ang.). 
  12. ↑ a b A. Ang i inni, Macaca nemestrina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-19] (ang.).
  13. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 47. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  14. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 161, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  15. ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.
  16. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca nemestrina. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
  17. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca nemestrina (Linnaeus, 1766). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).
  18. ↑ G. Edwards: Gleanings of natural history: exhibiting figures of quadrupeds, birds, insects, plants &c., most of which have not, till now, been either figured or described: with descriptions of seventy different subjects. London: Printed for the author at the Royal College of Physicians MDCCLVII-MDCCLXIV, 1758, s. 8, ryc. 214. (ang. • fr.).
  19. ↑ J. Fooden. Taxonomy and evolution of liontail and pigtail macaques (Primates: Cercopithecidae). „Fieldiana”. Zoology. 67, s. 93–94, 1975. (ang.). 
  20. ↑ a b c d e f g D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 635–636. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  21. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 451.
  24. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Makak_orientalny&oldid=72989464”