Maksymin Daja
Maksymin Daja (lub Daza)[a], Gaius Galerius Valerius Maximinus (ur. 20 listopada 270, zm. 313 w Tarsie) – cesarz rzymski, jeden z tetrarchów, panujący w latach 310–313.
| Imperator Caesar Gaius Galerius Valerius Maximinus Augustus | |
 Głowa stylizowanego popiersia porfirowego (kopia kairskiego oryginału) | |
| Cesarz rzymski | |
| Okres |
od 1 maja 305 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Data i miejsce urodzenia |
20 listopada 270 (lub 285) |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
samobójstwo |
| Moneta | |
 Awers follisa z portretem władcy | |
Życiorys Edytuj
Pochodził z Illyrikum[1], był synem siostry Galeriusza[2], później (305) przez niego adoptowanym. Według Laktancjusza[3], dzięki pokrewieństwu szybko awansował w armii, do której wstąpił będąc prostym pasterzem z chłopskiej rodziny, wkrótce przeniesiony do przybocznej straży cesarskiej (jako scutarius, protector), a następnie mianowany trybunem[4].
Po abdykacji Dioklecjana wraz z Maksymianem i podniesieniu Galeriusza do godności augusta w 305, otrzymał przy nim tytuł cezara jako wielkorządca diecezji obejmującej południowo-wschodnią część Azji Mniejszej i Syrię z Egiptem (dioecesis Orientis). Na zjeździe tetrarchów w Carnuntum (308) wujowi nie udało się pozyskać dla niego tytułu augusta, dopiero w dwa lata potem został nim ogłoszony przez własne wojska, co Galeriusz zalegalizował. Po jego śmierci (311) opanował resztę Azji Mniejszej przy poparciu ludności zjednanej ulgami podatkowymi. Wywołało to konflikt z Licyniuszem, zażegnany jednak pertraktacjami na Bosforze odsuwającymi czasowo groźbę wojny domowej. Później (312-313) miał prowadzić udane działania przeciwko Armenii i Persom Szapura II, za co otrzymał (wraz Konstantynem i Licyniuszem) zwycięski tytuł Persicus[5].
Ostatecznie zerwał rozejm z Licyniuszem w 313: wykorzystując konflikt Maksencjusza z Konstantynem na zachodzie, zaatakował jego trackie posiadłości i zajął Bizancjum, zamierzając następnie kierować się ku Italii. Pokonany przez Licyniusza 30 kwietnia 313 w rozstrzygającej bitwie na Campus Ergenus w pobliżu Adrianopola, schronił się najpierw do Nikomedii[b]. Poniósł śmierć w sierpniu tego samego roku, najpewniej popełniając samobójstwo w cylicyjskim Tarsie obleganym przez wojska Licyniusza[6].
Ocena panowania Edytuj
Mimo niskiego pochodzenia i braku wykształcenia, Daja miał wspierać ludzi nauki i literatury, którymi chętnie się otaczał. Na jego prymitywny charakter istotny wpływ miał jednak alkohol, wskutek czego tracił nad sobą panowanie, przejawiając wówczas brutalność i okrucieństwo[7]. Współczesny nam historyk wydaje o nim zwięzłą opinię: „Był dobrym żołnierzem, ale też okrutnikiem, pijakiem i rozpustnikiem”[8].
Jako wyznawca tradycyjnej religii Maksymin wspierał i odnawiał jej popularne kulty (np. Serapisa, Jowisza, Apollina, Tyche-Fortuny, Herkulesa), usiłował też nadać im organizację wzorowaną na chrześcijaństwie z hierarchią kapłańską podległą zwierzchnikom prowincji (arcykapłanom)[9]. Uważany za fanatyka[10], wyróżniał się wśród tetrarchów wykonując gorliwie i bezwzględnie edykty Dioklecjana dotyczące prześladowania chrześcijan[11], co częściowo podyktowane było chęcią pozyskania wpływowych i zamożnych środowisk pogańskich w podległych mu krajach. Chrześcijanom zakazywano zgromadzeń na cmentarzach, więziono ich i usuwano z miast na wniosek administracji, skazywano też na śmierć. Ofiarą represji padli jako męczennicy m.in. biskup Piotr z Aleksandrii i Lucjan, założyciel katechetycznej szkoły w Antiochii. Ponadto prowadzono żywą propagandę antychrześcijańską poprzez rozpowszechnianie obciążających pism z zarzutami[12]. Maksymin zaprzestał na krótko prześladowań po ogłoszeniu edyktu tolerancyjnego Galeriusza, lecz później wznowił je, by ostatecznie zrezygnować z nich wiosną 313 po klęsce zadanej mu przez Licyniusza, przypuszczalnie w zamiarze spóźnionego pozyskania chrześcijan dla ocalenia swej władzy.
Zobacz też Edytuj
Uwagi Edytuj
- ↑ Miano to (nomen) w oficjalnej nomenklaturze nigdy nie występowało (Słownik cesarzy rzymskich, dz. cyt., s. 228), ale wedle Laktancjusza było jego pierwotnym imieniem (De mortibus persecutorum 18,13; 19,4), co znajduje potwierdzenie w inskrypcji (CIL VIII, 10784). Natomiast Epitome de Caesaribus (40,18) podaje imię Daca, co mogło łączyć się z pochodzeniem z ówczesnej prowincji Dacia Ripensis i uległo późniejszemu zniekształceniu.
- ↑ W relacji Zosimosa bitwa rozegrała się znacznie dalej, bo w Ilirii, a Maksymin wycofywał się do Egiptu w nadziei zgromadzenia dalszych sił do wojny z przeciwnikiem (Historia nova II 18,3).
Przypisy Edytuj
- ↑ Aureliusz Wiktor, Liber de caesaribus 40,1.
- ↑ Tak podaje Epitome de Caesaribus (40,1 i 40,18), jak i Zosimos (Historia nova II 8,1); Laktancjusz uważa go za krewnego (De mortibus persecutorum 18,14).
- ↑ De mortibus persecutorum 18,14.
- ↑ W gronie przywódców Eutropiusz nazywa go „człowiekiem nowym” (Breviarium ab Urbe condita 10,4).
- ↑ Według przekazu Jana Malalasa (Chronografia XII, 2-14; XII, 10-25); por. Euzebiusz z Cezarei: Historia kościelna IX 8, 2-4.
- ↑ Laktancjusz, De mortibus persecutorum 49. W tradycji chrześcijańskiej śmierć tę uznawano za karę Bożą, a Licyniusza pośrednio za wykonawcę boskiej woli (Marcel Simon: Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w., dz. cyt., s. 215).
- ↑ Według Epitome de Caesaribus 40,18-19; por. Alexander Demandt: Prywatne życie cesarzy rzymskich. Gdynia: Uraeus, 1997, s. 237.
- ↑ Henry Bergasse: Podzwonne dla Rzymu. Warszawa: Pax, 1981, s. 65.
- ↑ Posłużyła ona później jako wzór dla podobnych działań Julianowi Apostacie (Marcel Simon: Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w., dz. cyt., s. 435; 238, 271).
- ↑ Marcel Simon: Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w., dz. cyt., s. 214.
- ↑ Mimo wezwania Konstantyna Wielkiego w 312, by ich zaniechał (Marian Banaszak: Historia Kościoła katolickiego, dz. cyt., s. 118).
- ↑ Marian Banaszak: Historia Kościoła katolickiego, dz. cyt., s. 114-115.
Bibliografia Edytuj
- Słownik cesarzy rzymskich. Jan Prostko-Prostyński (red. nauk.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001, s. 228-229. ISBN 83-7177-185-1.
- Marcel Simon: Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981. ISBN 83-0600598-8.
- Marian Banaszak: Historia Kościoła katolickiego. T.1: Starożytność. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1986.
- Brewiaria dziejów rzymskich: Sekstus Aureliusz Wiktor – Eutropiusz – Festus. Przemysław Nehring (tłum., opr.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010. ISBN 978-83-235-0416-0.
- Zosimos: Nowa historia. Helena Cichocka (tłum.). Warszawa: Inst. Wyd. Pax, 2012. ISBN 978-83-211-1923-6.
- Euzebiusz z Cezarei: Historia kościelna. Agnieszka Caba (tłum.). Kraków: Wydawnictwo WAM, 2013. ISBN 978-83-7318-938-6.