Wikipedia

Mamert Stankiewicz

kapitan polskiej marynarki handlowej

Mamert Aleksander[1] Stankiewicz h. Mogiła (ur. 22 stycznia 1889 w Mitawie (obecnie Jełgawa), zm. 26 listopada 1939) – kapitan żeglugi wielkiej Polskiej Marynarki Handlowej, komandor podporucznik Marynarki Wojennej II RP, dowódca statków „Lwów”, „Polonia” oraz „Piłsudski”, znany jako Znaczy Kapitan[2], także jako bohater powieści Karola Olgierda Borchardta Znaczy Kapitan.

Mamert Stankiewicz
Ilustracja
Jako kapitan M/S „Piłsudski”
komandor podporucznik kapitan żeglugi wielkiej komandor podporucznik
kapitan żeglugi wielkiej
Data i miejsce urodzenia

22 stycznia 1889
Jełgawa

Data śmierci

26 listopada 1939

Siły zbrojne

 MW Imperium Rosyjskiego
 Marynarka Wojenna (II RP)
Flag of Poland (with coat of arms, 1980-1990).svg Polska Marynarka Handlowa

Jednostki

„Ruryk”
„Lwów”
„Pułaski”
„Polonia”
„Piłsudski”

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Wybitnej Służby (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons

ŻyciorysEdytuj

Urodził się w Mitawie, w rodzinie polskiej szlachty pochodzącej z województwa wileńskiego; jego ojciec był oficerem armii rosyjskiej, służącym w Mitawie i tam osiadłym. Był drugim z rodzeństwa – miał trzech braci, w tym również marynarzy Jana i Romana oraz Aleksandra (sapera), oraz dwie siostry (Halinę i Irenę)[3]. W 1903 roku Mamert Stankiewicz wstąpił do Morskiego Korpusu Kadetów w Petersburgu. Po jego ukończeniu i rejsie szkolnym na krążowniku „Aurora” na Morze Śródziemne i Czarne, w 1910 otrzymał pierwszy stopień oficerski miczmana[3]. Służył następnie w rosyjskiej marynarce wojennej, we Flocie Bałtyckiej. Służył początkowo w Lipawie, kolejno na kontrtorpedowcach „Bojewoj”, „Stierieguszczij” i kanonierce „Grozjaszczij”[3]. W tym czasie ukończył wyższy oficerski kurs nawigacji i ożenił się z Heleną Jankowską[3]. Mieli trzy córki: Zofię (1913–1923)[4], Annę[a] (1919–2020, primo voto Tomaszewska, walczyła w powstaniu warszawskim w zgrupowaniu AK „Gustaw”)[5], Irena[potrzebny przypis] (primo voto Małecka, walczyła w powstaniu warszawskim w zgrupowaniu AK „Baszta”) (1923–1999[6]). Później rozstał się z Heleną i ożenił jeszcze dwukrotnie, najpierw z p. Bobińską[7], a następnie z Janiną Prokopiak (1908–1984)[8], z którą miał syna Mamerta (ur. 1939)[7].

Tuż przed I wojną światową i na jej początku służył ponownie na kontrtorpedowcach „Stierieguszczij” i „Turkmieniec Stawropolskij”, jako oficer nawigacyjny okrętu flagowego dywizjonu (oficer flagowy)[3]. W 1915 roku okręty te działały w Zatoce Ryskiej, głównie patrolując. Mamert Stankiewicz brał też wtedy udział w operacjach minowania Zatoki. Został następnie młodszym, po czym starszym oficerem nawigacyjnym okrętu flagowego dywizjonu krążowników – krążownika pancernego „Ruryk”, którym był do wiosny 1917 roku[3]. W maju 1917 został oficerem nawigacyjnym sztabu dywizjonu obejmującego wszystkie siły morskie w Zatoce Ryskiej. W sierpniu 1917 dowodził stawiaczem min. Po wybuchu rewolucji październikowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych[4]. W latach 1918–1919 był urzędnikiem Konsulatu Rosyjskiego w Pittsburghu w USA. Delegowany następnie na Syberię do flotylli rzecznej. Aresztowany przez Czeka, przebywał w więzieniu w Irkucku, a następnie, do połowy maja 1921, w obozie w Krasnojarsku.

Od czerwca 1921 w Polsce, zweryfikowany w stopniu komandora podporucznika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku i przydzielony do Szkoły Morskiej w Tczewie jako kierownik Wydziału Nawigacyjnego. Jednocześnie wykładał astronomię i nawigację w Oficerskiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu. Tłumaczył na język polski z angielskiego i rosyjskiego książki i podręczniki nawigacyjne. W 1923 uczestniczył w rejsie do Brazylii na pokładzie należącego do Szkoły Morskiej żaglowca „Lwów”, a w latach 1924–1926 dowodził „Lwowem” jako komendant, następnie podjął pracę na statkach handlowych i jako pilot w Urzędzie Morskim w Gdyni.

W 1927 r. został kapitanem pierwszego statku zakupionego dla Polskiej Marynarki Handlowej, SS „Wilno” i wprowadził go do portu w Gdyni: było to pierwsze wejście do Gdyni statku handlowego pod polską banderą. Nazwa „Wilno” została zresztą zaproponowana przez Mamerta Stankiewicza. Od tego czasu powierzano mu najbardziej prestiżowe dowództwa. Gdy w 1931 powstały Gdynia–Ameryka Linie Żeglugowe SA, Mamert Stankiewicz przeszedł do niego i dowodził kolejno transatlantykami „Pułaski”, a następnie największym wówczas „Polonia”. Dozorował budowę nowego flagowego transatlantyku MS „Piłsudski” i został jego kapitanem. Dowodził nim w czasie dziewiczej podróży, wskutek poważnej choroby zszedł ze statku, ale po wyleczeniu objął ponownie dowództwo.

 
Grób kapitana Mamerta Stankiewicza w Hartlepool, 2005

W lipcu 1939 roku udał się na urlop do Zakopanego, a na MS „Piłsudski” zastąpił go brat, kpt. Jan Stankiewicz. 24 sierpnia został odwołany z urlopu i otrzymał rozkaz przeprowadzenia do Wielkiej Brytanii SS „Kościuszko”. Wypłynął z Gdyni 28 sierpnia i 2 września dopłynął do Dartmouth w Wielkiej Brytanii[4]. 24 listopada objął dowództwo na „Piłsudskim” przemianowanym na transportowiec wojenny (ORP „Piłsudski”). 25 listopada ORP „Piłsudski” wyszedł w swój pierwszy wojenny rejs w konwoju do Nowej Zelandii. 26 listopada o 5:36 na transatlantyku doszło do dwóch wybuchów. Kapitan Stankiewicz pozostał na statku, aby upewnić się, czy opuściła go cała załoga. Opuścił okręt z dwójką ostatnich marynarzy (jeden ukrył się na pokładzie w szalupie i przeżył w niej katastrofę). Po półtorej godziny rozbitkowie zostali wyłowieni przez brytyjski niszczyciel HMS „Valorous”. Mamert Stankiewicz zmarł wskutek hipotermii i ataku serca na pokładzie tego okrętu[4]. Ocalony wcześniej lekarz okrętowy Wacław Korabiewicz, nie mając odpowiednich leków nasercowych, nie zdołał odratować kapitana, którego zresztą z powodu niezwykle zmienionych rysów twarzy (kapitan osiwiał w kilka godzin) nie rozpoznał.

Został pochowany z asystą wojskową na cmentarzu West View Cemetery przy West View Road w Hartlepool niedaleko Middlesbrough, na wschodnim wybrzeżu Anglii (położenie grobu kpt. Mamerta Stankiewicza kwatera: PLOT 2 RCM[9] na cmentarzu West View Cemetery w Hartlepool 54°42′26,543″N 1°14′01,410″W/54,707373 -1,233725). Dawniej grobem kpt. Mamerta Stankiewicza opiekowało się Stowarzyszenie Oficerów Polskiej Marynarki Handlowej w Londynie, obecnie opiekę przejął[10] YKP[11] w Londynie. Jego grób symboliczny znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B23-8-14)[12].

Ordery i odznaczeniaEdytuj

UpamiętnienieEdytuj

Nawiązania w kulturzeEdytuj

  • Mamert Stankiewicz napisał wspomnienia Z floty carskiej do polskiej (pierwotny tytuł nadany przez autora to Korsarz i Don Kichot). Ocalone w czasie wojny przez rodzinę kapitana, wydane zostały dopiero po 1989 roku z powodu przeszkód ze strony cenzury.
  • Mamert Stankiewicz został opisany w poświęconej mu książce Karola Olgierda Borchardta Znaczy Kapitan.

InneEdytuj

Jego imię nosił zwodowany 13 listopada 1962 statek MS „Kapitan M. Stankiewicz”[14].

Mamert Stankiewicz jest patronem:

  • Szkoły Podstawowej nr 4 w Świnoujściu[15]
  • Szkoły Podstawowej nr 2 w Gryfinie[16]
  • Szkoły Podstawowej nr 19 w Gdańsku[17]
  • 1 Harcerskiej Drużyny Wodnej z Bytomia[18]
  • 6 Drużyny Harcerskiej „Siklawa” w Poznaniu[19]

UwagiEdytuj

  1. ↑ Lub Hannę[4].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Tadeusz Dębicki, Z dziennika marynarza: na pokładzie „Lwowa” z Gdańska do Rio de Janeiro i z powrotem; wyd. nakładem Wydawnictwa Gebethner i Wolff Warszawa – Kraków – Lublin – Łódź – Poznań – Wilno – Zakopane 1925 – Tczewska Biblioteka Wirtualna [dostęp 2022-09-11] (pol.).
  2. ↑ Od słowa „znaczy”, którym rozpoczynał niemal każde zdanie. (Borchardt 2005 ↓).
  3. ↑ a b c d e f Stankiewicz 2007 ↓.
  4. ↑ a b c d e Mamert Stankiewicz, [w:] Who is who, zeglujmyrazem.com [dostęp 2013-01-14] [zarchiwizowane 2013-01-12].
  5. ↑ Anna Tomaszewska, Warszawa, nekrologi.wyborcza.pl, 6 maja 2020 [dostęp 2023-02-24].
  6. ↑ Irena Stankiewicz - Małecka - Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego, lekarzepowstania.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).
  7. ↑ a b Dorota Abramowicz, Losy rodziny Stankiewiczów, Warszawa Nasze Miasto, 25 maja 2008 [dostęp 2023-02-24].
  8. ↑ Zdjęcie nagrobka Janiny Prokopiak, Geni.com [dostęp 2023-02-24].
  9. ↑ Jan Ruszkowski, Śladami Znaczy Kapitana, port21.pl [zarchiwizowane 2009-09-23].
  10. ↑ [za:] Jerzy Knabe: Doroczna wizyta u Kpt. Mamerta Stankiewicza. pogoria.org, 2008-11-03. [dostęp 2009-07-22]. (pol.).
  11. ↑ Yacht Klub Polski w Londynie [zarchiwizowane 2009-07-19].
  12. ↑ Spis pochowanych na Powązkach Wojskowych (d. Cmentarzu Komunalnym Powązki) w Warszawie
  13. ↑ M.P. z 1924 r. nr 192, poz. 594 „w uznaniu zasług, położonych przy tworzeniu polskiej marynarki handlowej”.
  14. ↑ Kapitan M. Stankiewicz, Polskie Linie Oceaniczne [zarchiwizowane 2016-05-25].
  15. ↑ Jerzy Farkas, Serwis informacyjny SP nr 4 w Świnoujściu, zsp4.swinoujscie.pl [dostęp 2018-11-29].
  16. ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 w Gryfinie, sp2gryfino.edupage.org [dostęp 2018-11-29] (pol.).
  17. ↑ SP nr 19 w Gdańsku im. Zasłużonych Ludzi Morza – Patroni.
  18. ↑ 1 Harcerska Drużyna Wodna im. kap. ż.w. Mamerta Stankiewicza, Hufiec ZHP Bytom im. hm. Józefa Kwietniowskiego [dostęp 2021-03-22].
  19. ↑ 6 Poznańska Drużyna Harcerzy im. Kapitana Żeglugi Wielkiej Mamerta Stankiewicza [zarchiwizowane 2015-05-19].

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mamert_Stankiewicz&oldid=70124064”