Maquis – określenie stosowane zarówno wobec oddziałów partyzanckich francuskiego ruchu oporu, jak i ich bojowników (fr. maquisards) walczących w czasie II wojny światowej.

Oddział maquis FFI w Wimille, 14 września 1944

Nazwa pochodzi od makii (fr. maquis), czyli zarośli tworzonych przez krzewy i niskie drzewa, charakterystycznych dla basenu Morza Śródziemnego, które dawały schronienie partyzantom.

Historia francuskiej partyzantki

edytuj

Za pierwszego francuskiego partyzanta uznawany jest Georges Guingouin ps. „Raoul”, weteran I bitwy o Francję i działacz Partii Komunistycznej, który poszukiwany przez służby porządkowe rządu Vichy schronił się w Soudaine-Lavinadière, tworząc zbrojną grupę patriotów[1][2]. Pierwszy oddział maquis w strefie okupowanej powstał w marcu 1942 we Franche-Comté z inicjatywy dowództwa Wolnych Strzelców i Partyzantów (organizacja wierna stworzonemu przez komunistów Frontowi Narodowemu), jego dowódcą został weteran Brygad Międzynarodowych Pierre Georges ps. „Henri”[3]. W następnych miesiącach tworzyły się kolejne oddziały partyzanckie, m.in. w grudniu 1942 Tajna Armia (organizacja wierna Komitetowi Wolnej Francji stworzyła redutę na Vercors[4]).

Wzrost liczebności oddziałów maquis nastąpił w 1943 po utworzeniu Służby Pracy Obowiązkowej (Service du travail obligatoire) organizującej przymusowe wysyłki ludności cywilnej na roboty do Rzeszy, kiedy tysiące Francuzów zagrożonych wywózką uciekało do partyzantki[5]. Okres największej aktywności maquis miał miejsce po utworzeniu Francuskich Sił Wewnętrznych (zjednoczony ruch oporu) i po wybuchu powstania narodowego (II bitwa o Francję)[6].

Oddziały maquis operowały przede wszystkim w rejonach górskich oraz gęsto zalesionych. Na początku 1944 francuska Generalna Dyrekcja Służb Specjalnych podzieliła okupowany kraj na strefę maquis (regiony R1, R2, R3, R4, R5 i R6, region D bez Górnej Marny, cały podregion P1 oraz Nièvre z podregionu P3 i Cher z podregionu P2) i strefę sabotażu (pozostałe regiony FFI), w której oddziały partyzanckie działały tylko na dogodnym terenie, wątlej niż w strefie południowej, ze względu na warunki przyrodnicze i nasycenie wojsk hitlerowskich[7].

W szeregach maquis walczyli zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Oprócz Francuzów w partyzantce służyli także obcokrajowcy (istniały oddziały złożone wyłącznie z nie-Francuzów m.in. polski Batalion FTP-FFI im. Adama Mickiewicza z Saony i Loary). Maquis używali mieszanego umundurowania francuskiego (zarówno wz. 35, jak i wz. 41), brytyjskiego, amerykańskiego i niemieckiego oraz ubrań cywilnych (do rangi symbolu urosły czarne berety oraz kurtki rowerowe[8][9][10]), w okresie powstania narodowowyzwoleńczego na lewym ramieniu noszono opaski dostarczane drogą lotniczą z Algieru i Londynu lub wykonywane na miejscu[11]. Maquis zamieszkiwali w opuszczonych chatach, stodołach, górskich grotach lub w wybudowanych przez siebie samodzielnie obozowiskach[12]. Poszczególne zgrupowania maquis (tworzone początkowo przez plutony i kompanie, a następnie bataliony i brygady) swoje nazwy brały od regionu geograficznego (np. Alp Górnej Prowansji) oraz wydarzeń (np. Bir Hakeim) i postaci historycznych (np. Karola Młota).

„Czarne (fałszywe) maquis”

edytuj

Miano maquis noir lub faux maquis przypisano oddziałom partyzanckim, które pod przykrywką działalności zbrojnej przeciwko niemiecko-włoskiemu okupantowi i rodzimym kolaborantom dokonywały napadów na ludność cywilną. Najbardziej znanym „czarnym maquis” jest zgrupowanie z departamentu Indre i Loara dowodzone przez Georges’a Dubosq ps. „Lecoz”, przedwojennego recydywistę. Przeprowadzone śledztwo wykazało, że znany ze spektakularnych działań przeciwko Niemcom Dubosq stopień kapitana przyznał sobie samozwańczo a oddział partyzancki sformował dla przykrywki działalności przestępczej, w wyniku której zebrał majątek o wysokości 15 milionów franków[13], z rozkazu „Lecoz” mordowana była ludność cywilna i przeciwstawiający się jego wyczynom patriotyczni partyzanci. Za swoje zbrodnie został skazany na karę śmierci i stracony 16 maja 1946. Będący jego zastępcami por. Gilbert Morin i por. Charles Pageault otrzymali karę pięciu lat pracy przymusowej[14][15].

Jeszcze w 1945 na prowincji działały samowolne grupy, które pod przykrywką rozprawy z kolaborantami(inne języki) dokonywały grabieży[16].

Przed zjednoczeniem Ruchu Oporu we Francuskie Siły Wewnętrzne o bycie „fałszywym maquis”, tj. takim, które nie reprezentuje prawdziwych interesów francuskich, oskarżały się wzajemnie organizacje skłócone ze sobą politycznie. W drugiej połowie lat 40. XX wieku, ze względu na rodzące się napięcia między obozami proradzieckim i proamerykańskim, środowiska antykomunistyczne starały się zrównać z „fałszywym maquis” związanych z Francuską Partią Komunistyczną Wolnych Strzelców i Partyzantów[16].

„Białe maquis”

edytuj

Pod koniec sierpnia 1944, gdy powstanie narodowe ogarniało coraz większą część Francji, sekretarz generalny Milicji Francuskiej Joseph Darnand wyprowadził do zaanektowanej przez Rzeszę Alzacji, a następnie do Niemiec, ok. 4 tys. swoich podkomendnych. Tam hitlerowcy podjęli decyzję o wykorzystaniu byłych milicjantów do działań sabotażowych na tyłach wojsk alianckich, sami kolaboranci planowali zorganizować podziemie zbrojne walczące przeciwko Rządowi Tymczasowemu w obronie petainowskiej „Rewolucji Narodowej”. Operacja otrzymała kryptonim „Białe Maquis” mający odróżniać partyzantów faszystowskich od „komunistycznych czerwonych maquis”, z którymi utożsamiano Ruch Oporu i nowe władze.

Zrzut pierwszych jedenastu spadochroniarzy miał miejsce 15 grudnia 1944 w departamencie Corrèze (byłych milicjantów przetransportowano do wyzwolonej Francji zdobytą Latającą Fortecą). Wszyscy dywersanci na czele z dowódcą, Louis Pasthier[17], zostali w krótkim czasie aresztowani przez żandarmerię. Drugą, trzyosobową grupę przerzucono Dakotą w rejon Lagraulière 7 stycznia 1945.

Operacja okazała się całkowitą porażką, do Francji przerzuconych zostało jedynie 14-15 dywersantów, niemal natychmiast zdekonspirowanych i aresztowanych[18]. Ogólną liczebność nie odgrywającej większej roli tzw. „białej partyzantki” szacuje się na ok. 100 osób (byli milicjanci i członkowie Francuskiej Partii Ludowej)[19]. Ostatni jej członkowie aresztowani zostali w departamencie Loara w 1947[20].

Maquis poza Francją

edytuj

Termin maquis określający partyzantkę we Francji stosuje się także wobec Hiszpanii (antyfaszystowska partyzantka walcząca z reżimem gen. Francisco Franco od 1939 do lat 50.[21][22]) i Algierii (antyfrancuska partyzantka Frontu Wyzwolenia Narodowego[23]).

Przypisy

edytuj
  1. Georges GUINGOUIN | L’Ordre de la Libération et son Musée [online], ordredelaliberation.fr [dostęp 2019-06-20] (fr.).
  2. Georges Guingouin, premier maquisard de France [online], bibliobs.nouvelobs.com [dostęp 2019-06-20] (fr.).
  3. Le colonel Fabien, son histoire qui est aussi celle de la lutte armée des communistes | histoireetsociete [online], histoireetsociete.wordpress.com [dostęp 2019-06-20] (fr.).
  4. Un maquis du Vercors [online], lesresistances.france3.fr [dostęp 2019-06-20] (fr.).
  5. 1- La Résistance face au STO – LES MAQUIS [online], sites.google.com [dostęp 2019-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-26].
  6. INA – Jalons – Ceux du maquis [online], fresques.ina.fr [dostęp 2019-06-20] (fr.).
  7. Musée de la résistance en ligne [online], museedelaresistanceenligne.org [dostęp 2019-06-20].
  8. Génération 40 on Instagram: “Nouvelle vitrine ☨🇫🇷” [online], instagram.com [dostęp 2019-06-17] (ang.).
  9. Génération 40 on Instagram: “😍” [online], instagram.com [dostęp 2019-06-17] (ang.).
  10. Génération 40 on Instagram: “Blouson du commerce dit „cycliste” en toile et boutons bois, provenant de région parisienne.” [online], instagram.com [dostęp 2019-06-11] (ang.).
  11. Musée de la résistance en ligne [online], museedelaresistanceenligne.org [dostęp 2019-06-20].
  12. Les Français au quotidien: 1939-1949 – Gilles GAUVIN, Bénédicte VERGEZ-CHAIGNON, Éric ALARY – Google Książki [online], books.google.pl [dostęp 2019-06-20].
  13. F. Grenard, Maquis noir et faux maquis, Paris 2013, p. 177.
  14. https://www.lanouvellerepublique.fr/france-monde/un-vieillard-ligote-sur-son-brancard-en-1945.
  15. Georges DUBOSQ: Sa généalogie – GeneaStar [online], geneastar.org [dostęp 2020-04-13] (fr.).
  16. a b Maquis noirs et faux maquis (1943-1947), La Cliothèque [online], clio-cr.clionautes.org [dostęp 2020-04-13] (fr.).
  17. Pasthier (Louis). L’affaire des parachutés de Limoges, Bessières, chez l’auteur; Paris, Diffusion Les Humanités du XXe siècle, 1988, 221 p. | Criminocorpus [online], criminocorpus.org [dostęp 2020-04-13] (fr.).
  18. Maquis Blanc | Operations & Codenames of WWII [online], codenames.info [dostęp 2020-04-13].
  19. Maquis de Corrèze, p. 754.
  20. Forez Info – Le Forez sous la botte allemande [online], forez-info.com [dostęp 2020-04-13] (fr.).
  21. Ostatni partyzanci zginęli w pierwszej połowie lat 60.
  22. Bojownicy częściej nazywani Guérilléros.
  23. Częściej określana jako Fellaga.

Bibliografia

edytuj
  • Mała encyklopedia wojskowa, Warszawa 1970, t. II.