Marcel Reich-Ranicki
Marcel Reich-Ranicki (ur. 2 czerwca 1920[1] we Włocławku, zm. 18 września 2013 we Frankfurcie nad Menem[2]) – niemiecko-polski krytyk literacki żydowskiego pochodzenia, wykładowca akademicki, funkcjonariusz wywiadu PRL, kapitan Wydziału II Departamentu VII Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w 1950, cenzor Ludowego Wojska Polskiego w 1944 roku[3].
| ||
![]() Marcel Reich-Ranicki, 2007 | ||
Data i miejsce urodzenia | 2 czerwca 1920 Włocławek, Polska | |
Data i miejsce śmierci | 18 września 2013 Frankfurt nad Menem, Niemcy | |
Zawód, zajęcie | krytyk literacki |
ŻyciorysEdytuj
Urodził się jako Marcel Reich 2 czerwca 1920. W Polsce używał także imienia Marceli (np. jako redaktor zbioru felietonów E.E. Kischa Jarmark sensacji). W 1929 wyjechał do krewnych do Niemiec i rozpoczął naukę w gimnazjum w Berlinie. W październiku 1938 wydalony został z III Rzeszy do Polski w ramach Polenaktion, jako Żyd bez niemieckiego obywatelstwa.
W getcie warszawskim był szefem biura tłumaczeń Judenratu i pisał recenzje muzyczne dla Gazety Żydowskiej. W styczniu 1943 wziął wraz z Szymonem Majfusem udział w spektakularnym rabunku kasy Judenratu, aby uratować ją przed przekazaniem Niemcom[1]. Zdołał się wydostać na aryjską stronę i ukrywał się u polskiej rodziny na warszawskiej Pradze, do 7 września 1944, do wkroczenia Armii Czerwonej. Po wstąpieniu do ludowego Wojska Polskiego służył w Zarządzie Polityczno-Wychowawczym[4]. Pod koniec 1944 pracował jako cenzor w Lublinie[5], w 1945 był kierownikiem grupy operacyjnej Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Katowicach. Później pracował dla komunistycznych służb specjalnych (kryptonim operacyjny „Albin”), m.in. w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie w latach 1948–1949, jako rezydent wywiadu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na stanowisku konsula PRL w Londynie pod nazwiskiem Ranicki, które następnie przybrał jako drugi człon swojego nazwiska[6][7]. W latach 50. pośredniczył w rozmowach służb bezpieczeństwa PRL z przebywającym na emigracji w Wielkiej Brytanii Stanisławem Mackiewiczem w celu nawiązania z nim współpracy agenturalnej[8].
Publikował m.in. na łamach tygodnika „Świat” i gazety „Trybuna Ludu”. W 1949 musiał wracać do Polski ze względu na oskarżenia o wydanie wizy wydalonemu z Niemieckiej Partii Komunistycznej szwagrowi, za co wyrzucono go z partii i przez 2 tygodnie przetrzymywano w więzieniu. Następnie pracował jako lektor literatury niemieckiej w Wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej. Od 1951 pracował jako niezrzeszony pisarz, jednak na początku 1953 otrzymał zakaz publikacji, który utrzymano do końca 1954. Wraz z małżonką pracował w Polskim Radiu. W 1958 opuścił Polskę, emigrując do RFN.
W Niemczech zyskał rozgłos jako krytyk literacki. W kręgu znawców literatury nadano mu przydomek „papieża literatury”, który bardzo szybko upowszechnił się. Od 25 marca 1988 do 14 grudnia 2001 prowadził popularny program telewizyjny o nazwie: Das Literarische Quartett (Kwartet Literacki), w którym wykazywał się dużym poczuciem humoru oraz wygłaszał błyskotliwe, odważne, choć często kontrowersyjne opinie. Przyczynił się do rozpropagowania w Niemczech literatury polskiej, m.in. książki Andrzeja Szczypiorskiego „Piękna pani Seidenmann” (w Polsce wydanej pod tytułem „Początek”).
W latach 1968 do 1969 Ranicki wykładał literaturę na amerykańskich uniwersytetach, w latach 1971 do 1975 posiadał profesurę w Sztokholmie i Uppsali. Od 1974 był profesorem tytularnym (Honorarprofessor) na Uniwersytecie w Tybindze. W 1990 otrzymał tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie Heinricha Heinego w Düsseldorfie (Heinrich-Heine-Gastprofessur), a w 1991 tytuł profesora wizytującego na Uniwersytecie w Karlsruhe (Heinrich-Hertz-Gastprofessur).
Nagrody i wyróżnieniaEdytuj
W 2006 Uniwersytet Humboldta w Berlinie zdecydował o przyznaniu Ranickiemu honorowego doktoratu. Jak wyjaśnił rektor uniwersytetu, chciano tym gestem uznać swoją winę za to, że Reich-Ranicki nie został przyjęty na uczelnię (w latach 1928–1946 noszącą nazwę Friedrich-Wilhelms-Universität) z powodu jego żydowskiego pochodzenia. Nadanie tytułu nastąpiło 16 lutego 2007 i połączone było z uroczystym zakończeniem semestru zimowego 2006/2007.
Życie prywatneEdytuj
Był żonaty z polską Żydówką z Łodzi Teofilą (Tosią) z domu Langnas, którą poznał w getcie i z którą ma syna Andrzeja (ur. 30 grudnia 1948). Reich-Ranicki miał brata Alexandra Herberta i siostrę Gerdę. Mieszkał we Frankfurcie nad Menem w dzielnicy Dornbusch. Jego syn Andrzej (obecnie: Andrew Alexander Ranicki) jest profesorem matematyki na uniwersytecie w Edynburgu.
Kuzynem Ranickiego jest brytyjski malarz Frank Auerbach.
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Jacek Rupert, „Żydzi Podziemia”, Focus Historia Extra nr. 2/2013. Autor podaje 1922 jako datę urodzenia Reicha=Ranickiego.
- ↑ Zmarł Marcel Reich-Ranicki. Nazywano go „papieżem niemieckiej literatury”. gazeta.pl, 2013-09-18. [dostęp 2013-09-18].
- ↑ Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa, bip.ipn.gov.pl [dostęp 2015-12-07] .
- ↑ Piotr Gontarczyk, Nowe kłopoty z historią. Publicystyka z lat 2005–2008, Warszawa 2008, s. 79.
- ↑ Krzysztof Masłoń: Życiorys wypolerowany. Rzeczpospolita, 24-25 listopada 2007. s. A18-A19.
- ↑ Piotr Gontarczyk: Reich-Ranicki i fałszywy życiorys. Życie Warszawy, 13 października 2006.
- ↑ Gerhard Gnauck: Kennt die Psyche des Agenten". Die Welt. [dostęp 2012-05-20].
- ↑ Grzegorz Braun , Reakcjonista, 15 kwietnia 2016 .
BibliografiaEdytuj
- Marcel Reich-Ranicki: Moje życie, Wrocław, Ossolineum 1996.
- Norbert Honsza, Stephan Wolting: Marcel Reich-Ranicki: Moją ojczyzną jest literatura, Wrocław, Ossolineum 2007.
- Gerhard Gnauck: Marcel Reich-Ranicki. Polskie lata, Warszawa 2009.
- R. Libera: Marcel Reich-Ranicki przed Centralna Komisją Kontroli Partyjnej (1950-1957), „Zeszyty Historyczne”, Paryż 2009, zeszyt 167, s. 182–283.
- U. Wittstock: Marcel Reich-Ranicki. Geschichte eines Lebens, München 2005.
- K. Taborska: Krytyka jako autokreacja. Wizerunki Marcela Reicha-Ranickiego, Poznań 2008.
- Sam Dillon , Marcel Reich-Ranicki, Literary Critic, Is Dead at 93, nytimes.com, 18 września 2013 [dostęp 2013-09-19] (ang.).
- Helen Chambers , Marcel Reich-Ranicki obituary, theguardian.com, 19 września 2013 [dostęp 2013-09-19] (ang.).
- Catherine Hickley , Washington Post , Marcel Reich-Ranicki: Widely admired literary critic, independent.co.uk, 22 września 2013 [dostęp 2013-09-23] (ang.).
- Catherine Hickley , German Critic Marcel Reich-Ranicki, German Dies at 93, bloomberg.com, 19 września 2013 [dostęp 2013-09-19] (ang.).
- Deutschlands bedeutendster Literaturkritiker: Marcel Reich-Ranicki ist tot, spiegel.de, 18 września 2013 [dostęp 2013-09-19] (niem.).
- Marcel Reich-Ranicki ist tot Hessischer Rundfunk.
- Gnadenloser Kritiker. In Erinnerung an Marcel Reich-Ranicki 3sat.
Linki zewnętrzneEdytuj
- Reich-Ranicki w whoswho.de
- Marcel Reich-Ranicki, literaturkritik.de
- Marcel Reich-Ranicki w bazie IMDb (ang.)