Maria Kazimiera d’Arquien

królowa Polski

Maria Kazimiera de La Grange d’Arquien, Marysieńka (ur. 28 czerwca 1641 lub wcześniej w Nevers[1], zm. 30 stycznia 1716 w Blois[2][3]) – królowa Polski, żona króla Jana III Sobieskiego, starosta brodnicki w latach 16781698, starosta gniewski w latach 16961699[4].

Maria Kazimiera d’Arquien
Ilustracja
ilustracja herbu
Faksymile
Królowa Polski
Okres

od 21 maja 1674
do 17 czerwca 1696

Jako żona

Jana III Sobieskiego

Koronacja

2 lutego 1676

Poprzedniczka

Eleonora Habsburżanka

Następczyni

Krystyna Eberhardyna Hohenzollernówna

Dane biograficzne
Data urodzenia

28 czerwca 1641 lub wcześniej

Data śmierci

30 stycznia 1716

Miejsce spoczynku

Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie

Ojciec

Henryk Albert de la Grange d’Arquien

Matka

Franciszka de la Châtre

Mąż

Jan Sobiepan Zamoyski

Mąż

Jan III Sobieski

Dzieci

Ludwika Maria Zamoyska
Katarzyna Barbara Zamoyska
Jakub Ludwik Sobieski
Teresa Teofila Sobieska
Adelajda Ludwika Sobieska
Maria Teresa Sobieska
Teresa Kunegunda Sobieska
Aleksander Benedykt Sobieski
Konstanty Władysław Sobieski
Jan Sobieski

Życiorys edytuj

Urodziła się 28 czerwca 1641 lub wcześniej w Nevers, w starym, ale zubożałym rodzie d’Arquien. Była córką – wśród licznego rodzeństwa – francuskiego markiza Henriego Alberta de La Grange d’Arquien, który był skromnym kapitanem w gwardii brata króla Ludwika XIII, księcia Gaston d'Orléans zwanego Monsieur[5] i Franciszki de la Châtre – ochmistrzyni dworu Ludwiki Marii Gonzagi. Tą drogą także i córka została damą dworu Ludwiki Marii, która wkrótce została królową polską, poślubiwszy per procura króla Władysława IV Wazę. Z nią też Maria Kazimiera przybyła do Polski pod koniec 1645, mając 4 lata. Niektórzy z ówczesnych Polaków spekulowali, iż była jej nieślubną córką, brak jednak jakichkolwiek potwierdzających to dowodów – historycy uznają, iż prawdopodobnie były to wyłącznie informacje rozpowszechniane przez przeciwników królowej i opierały się tylko na fakcie obecności małej dziewczynki w jej orszaku[6]. Przyswoiwszy sobie język i kulturę polską, Maria Kazimiera zyskała wśród Polaków przydomek Marysieńka, z którym odtąd kojarzona jest w polskiej historii.

W 1648, wobec trudnej sytuacji w kraju i śmierci króla Władysława IV, owdowiała królowa odesłała siedmioletnią dziewczynkę z powrotem do Francji, gdzie w rodzinnym Nevers przez ok. cztery lata odbywała edukację w szkole klasztornej. Najpóźniej w 1653 powróciła na dwór Ludwiki Marii, która zdołała poślubić nowego króla polskiego, Jana Kazimierza. Tam też, w marcu 1655, podczas jednej z zabaw dworskich towarzyszących obradom sejmu warszawskiego, poznał ją jej przyszły mąż, późniejszy król Polski, Jan Sobieski. Starosta krasnostawski (tytuł ten został, przez niego odziedziczony po bracie) zrobił wrażenie na dorastającej pannie, sam zaś zakochał się od pierwszego wejrzenia w ulubienicy królowej[7]. Znajomość pogłębiło przybycie Jana na dwór królewski w 1656 roku. Do oświadczyn i ślubu jednak nie doszło, pomimo więzi miłosnej, jaka już wówczas wytworzyła się między przyszłymi małżonkami.

3 marca 1658 poślubiła wojewodę sandomierskiego Jana Sobiepana Zamoyskiego, z którym miała czworo dzieci (żadne z nich nie dożyło dorosłości). W oczach Ludwiki Marii – faktycznie decydującej o zamążpójściu Marysieńki – Zamoyski był lepszym kandydatem ze względu na dużo większy majątek niż (też zamożny) Sobieski, jak również z uwagi na postawę polityczną: w przeciwieństwie do przyszłego króla, Zamoyski pozostał wierny Janowi Kazimierzowi w pierwszym okresie potopu szwedzkiego. Zamoyski zmarł jednak w kilka lat po ślubie. Po jego śmierci poślubiła (potajemnie) 14 maja i (oficjalnie) 5 lipca 1665 Jana Sobieskiego. Zarówno w opinii współczesnych, jak i historyków było to tzw. „małżeństwo z miłości”, co stanowiło wówczas rzadkość. W związku z drugim mężem urodziła trzynaścioro dzieci, z których tylko czworo osiągnęło dorosłość: Jakub (1667–1737), Teresa Kunegunda (1676–1730), Aleksander (1677–1714) i Konstanty (1680–1726).

 
Maria Kazimiera Sobieska

Na królową Polski została koronowana 2 lutego 1676, na Wawelu. Będąc królową wspierała politykę mającą doprowadzić do sojuszu polsko-francuskiego. Zarazem chciała uzyskać od ówczesnego króla Francji Ludwika XIV przywileje dla swojej rodziny. W 1688 roku rozpoczęła się budowa kościoła św. Kazimierza w Warszawie finansowana przez Marię Kazimierę[8].

Po śmierci Jana III Sobieskiego w 1696 Marysieńka wyjechała z Polski w 1699, udając się do Rzymu, gdzie przebywała z licznym dworem. Zamieszkała tam początkowo w Palazzo Chigi-Odescalchi. Często gościła u kolejnych papieży, najpierw u Innocentego XII (który wcześniej jako nuncjusz udzielił jej ślubu z Sobieskim), następnie u Klemensa XI.

Od 1702 roku siedzibą owdowiałej królowej był usytuowany w centrum miasta, niedaleko kościoła Trinità dei Monti, niewielki Palazzetto Zuccari, zbudowany na początku XVII w. przez Federico Zuccaro. Maria Kazimiera ufundowała tu budowę drewnianego łuku nad via Sistina i nowej pałacowej fasady z balkonem od strony placu przed kościołem. Na jej zlecenie Filippo Juvara wykonał na fasadzie herb Rzeczypospolitej[9].

Maria Kazimiera, naśladując mecenat artystyczny Krystyny Szwedzkiej realizowany w poprzednim stuleciu, uczyniła ze swej siedziby znaczący ośrodek kultury. W roku 1704 założyła mały prywatny teatr muzyczny, w którym prezentowali rzymskiej szlachcie swoje utwory m.in. Alessandro Scarlatti, a także jego syn, wkrótce nadworny muzyk królowej, Domenico Scarlatti. Dla upamiętnienia zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem w dniu 12 września 1704 r. wieczorem królowa zorganizowała iluminację drogi do klasztoru na wzgórzu Pincio. Przeszła nią z jej pałacu do klasztoru tłumna, uroczysta procesja, z muzyką i śpiewami. Z 1704 r. pochodzi niewątpliwie oratorium na pięć głosów do tekstu anonimowego poety z muzyką Alessandro Scarlattiego (San Casimiro re di Polonia - Św. Kazimierz król Polski), jednak okoliczności jego wykonania nie zostały jeszcze ustalone[9].

Tu, po zawarciu w 1706 r. pokoju w Altranstädt, królowa świętowała uwolnienie swych książęcych synów, wziętych do niewoli przez elektora Saksonii Augusta II Mocnego podczas III wojny północnej[9].

W czerwcu 1714 r. królowa opuściła Rzym (gdzie pozostawiła duże długi), aby udać się do Francji. W Civitavecchia zaokrętowała się na papieską galerę, którą udostępnił jej łaskawie Klemens XI[9]. Jednak Ludwik XIV wydał jej zakaz pojawienia się w Paryżu i Wersalu, choć bezskutecznie składała prośby, pisząc do niego: Chcę być uważana jako prosta wasalka, a nie jak królowa, opuszczając bowiem Rzym, królestwo swe złożyłam u stóp papieskich[10].

Ostatnie półtora roku życia spędziła w Blois, gdzie w styczniu 1716 zmarła po płukaniu żołądka zarządzonym przez lekarza. Trumnę 2 kwietnia przeniesiono do kaplicy św. Eustachego w kościele św. Zbawiciela w Blois. Natomiast serce złożono w urnie w miejscowym kościele jezuitów (przepadło potem w czasie rewolucji francuskiej). Następnie w 1717 trumna z ciałem Marysieńki spoczęła w warszawskim kościele kapucynów, obok Jana III i stamtąd w 1733 wraz z prochami króla przewieziona została do katedry wawelskiej w Krakowie. Pochowana w krypcie św. Leonarda na Wawelu[11]. Po otwarciu w 1938 roku trumny stwierdzono, że wewnątrz znajdują się szczątki kośćca królowej pomieszane z resztkami zmurszałego drewna (prawdopodobnie z poprzedniej trumny) i resztki zetlałych szat. Na czaszce znajdowała się korona srebrna pozłacana[12]. Sarkofag na trumnę królowej został ufundowany w 1840 roku przez cesarza Austrii i króla Galicji Ferdynanda I, jak głosi inskrypcja na grobowcu. Jej imię nosiły statki gdańskie Marie, Die Königin von Polen (trzy statki), Maria Casimira Königin von Polen[13].

Kontrowersje edytuj

Późniejsi publicyści (Kazimierz Waliszewski i Tadeusz Boy-Żeleński) wyolbrzymili jej wpływ na Jana Sobieskiego, w rzeczywistości królowa ułatwiała Sobieskiemu zbliżenie z Francją, ale jej samej nie udało się doprowadzić do sojuszu w 1692 z powodu sprzeciwu Sobieskiego.

Listy edytuj

Królewska para pozostawiła po sobie obfitą korespondencję. Listy miłosne powstały głównie w latach 1665–1683 – w czasie rozstań z Marysieńką, spowodowanych takimi wydarzeniami, jak np. rokosze, wyjazdy Marysieńki do Paryża, kampania wojenna w latach 1675–1676 oraz odsiecz wiedeńska w 1683. W listach tych widoczny jest świat uczuć Sobieskiego i Marysieńki, autentyczne przeżycia kochającej się pary, trudności i problemy ówczesnego świata. Przebywała przez pewien okres w Jarosławiu, zaś jej kochanek Jan, odpoczywając w Woli (teraz Sobieska Wola), gmina Krzczonów, woj. lubelskie na polowaniach miał możliwość spotkania się z nią.

Galeria edytuj

Genealogia edytuj

Antoine de La Grange d’Arquian
ur. 1556/1557
zm. 9 V 1626
Anne d’Ancienville
ur. 1585
zm. 31 VIII 1650
Baptiste de La Châtre
ur. 1550/1551
zm. 1615
Gabrielle Lamy
ur. ok. 1580
         
     
  Henri de La Grange d’Arquien
ur. 8 IX 1613
zm. 24 V 1707
Françoise de La Châtre
ur. 1613/1615
zm. 1672
     
   
1
Jan Sobiepan Zamoyski
ur. 9 IV 1627
zm. 7 IV 1665
Maria Kazimiera d’Arquien
ur. 28 VI 1641 lub wcześniej
zm. 30 I 1716
2
Jan III Sobieski
ur. 17 VIII 1629
zm. 17 VI 1696
OO   5 VII 1665
(ślub tajny 14 V 1665)
                   
                   
                   
Ludwika Maria Zamoyska
 ur. IV 1659
 zm. V 1659
 
NN Zamoyski
 ur. I 1660
 zm. I 1660
 
Katarzyna Barbara Zamoyska
 ur. 5 XII 1660
 zm. XII 1662
 
NN Zamoyska
 ur. V 1664
 zm. VIII 1664
 
Jakub Ludwik
Sobieski

 ur. 2 XI 1667
 zm. 19 XII 1737
 
                   
NN
Sobieska
 ur. 9 V 1669
 zm. 9 V 1669
 
NN
Sobieska
 ur. 9 V 1669
 zm. 9 V 1669
 
Teresa Teofila
Sobieska

 ur. X 1670
 zm. X 1670
 
Adelajda Ludwika
Sobieska

 ur. 15 X 1672
 zm. 10 II 1677
 
Maria Teresa
Sobieska

 ur. 18 X 1673
 zm. 7 XII 1675
 
                   
NN
Sobieska
 ur. X 1674
 zm. X 1674
 
Teresa Kunegunda
Sobieska

 ur. 4 III 1676
 zm. 10 III 1730
 
Aleksander Benedykt
Sobieski

 ur. 6 IX 1677
 zm. 19 XI 1714
 
NN
Sobieska
 ur. 13 XI 1678
 zm. 13 XI 1678
 
Konstanty Władysław
Sobieski

 ur. 1 V 1680
 zm. 28 II 1726
 
       
dziecko
 ur. na przełomie 1681 i 1682
 zm. na przełomie 1681 i 1682
 
Jan Sobieski ur. 4 VI 1683
 zm. (przed 12 IV) 1685
 

Przodkowie edytuj

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Karol de La Grange d’Arquian de Montigny
 
 
 
 
 
 
 
Antoni de La Grange d’Arquien
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwika de Rochechouart de Boiteaux
 
 
 
 
 
 
 
Henryk Albert de la Grange d’Arquien
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik d’ Ancienville de Révillon
 
 
 
 
 
 
 
Anna d’Ancienville
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Franciszka de La Platière d’Epoisses
 
 
 
 
 
 
 
Maria Kazimiera d’Arquien
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jan de La Châtre de Bruillebault
 
 
 
 
 
 
 
Jan Chrzciciel de La Châtre de Bruillebault
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Małgorzata de Cluys
 
 
 
 
 
 
 
Franciszka de La Châtre
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bonawentura Lamy de Chasteauguillon
 
 
 
 
 
 
 
Gabriela Lamy
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwika de La Marche
 
 
 
 
 
 

Przypisy edytuj

  1. E. Rudzki, Polskie królowe, t. II: Żony królów elekcyjnych, Warszawa 1990, s. 193.
  2. W. Roszkowska, Oława królewiczów Sobieskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984, s. 100.
  3. E. Rudzki, Polskie królowe, t. II: Żony królów elekcyjnych, Warszawa 1990, s. 246.
  4. Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich : 1454–1772. Toruń 1921, s. 66, 83.
  5. Zbigniew Wójcik, Jan Sobieski 1629-1696, Warszawa 1983, s. 60, ISBN 83-06-00888-X (pol.).
  6. Z. Wójcik, Jan Sobieski, Warszawa 1983, s. 60-61.
  7. Zbigniew Wójcik, Jan Sobieski 1629-1696, 1983, s. 61, ISBN 83-06-00888-X (pol.).
  8. Katalog zabytków sztuki w Polsce, seria nowa, tom XI, część 2, Warszawa 2001, s. 56.
  9. a b c d Saverio Franchi: Drammaturgia romana, vol. II, (1701-1750), Edizioni di Storia e Letteratura, Roma 1997
  10. Robert A. Haasler, Kobiety Watykanu, Rozdział X: Seksapil i duma Marysieńki Sobieskiej.
  11. Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Warszawa-Kraków 1997, s. 369.
  12. Michał Rożek, Groby królewskie w Krakowie. Kraków 1977, s. 280-281.
  13. Marek Arpad Kowalski, Kolonie Rzeczypospolitej, Warszawa 2005, s. 75.

Bibliografia edytuj

  • Zbigniew Wójcik, Jan Sobieski, Warszawa 1983.
  • Gaetano Platania, Gli ultimi Sobieski e Roma. Fasti e miserie di una famiglia reale polacca tra Sei e Settecento (1699–1714), Roma-Menziana 1989
  • Antonio Bassani, Viaggio a Roma della Signora Reale Maestà di Maria Casimira, Regina di Polonia vedova dell’Invittissimo Giovanni III per il voto di visitare i Luoghi Santi et il Supremo Pastor della Chiesa Innocenzo XII, Roma 1700
  • Gaetano Platania, Due dame polacche nella Roma del Sei-Settecento, Salerno, Laveglia, 1980
  • Gaetano Platania, Gli ultimi Sobieski e Roma. Fasti e miserie di una famiglia reale polacca tra Sei e Settecento (1699–1715), Roma, Vecchiarelli editore, 1990
  • Gaetano Platania, Viaggio in Italia e soggiorno romano di una dama polacca: Maria Casimira Sobieski, w Viaggiatori polacchi in Italia, n, 28, Gèneve, Slatkine, 1986, str. 165–181
  • Gaetano Platania, Una pagina inedita del soggiorno romano di Maria Casimira Sobieska, w „Studia Italo-Polonica”, III, 1987, str. 81–113
  • Gaetano Platania, Maria Casimira Sobieska a Roma. Alcuni episodi del soggiorno romano di una regina polacca, w „Effetto Roma”. Il viaggio, Istituto Nazionale di Studi Romani, Roma, Bulzoni editore, 1995, str. 9–48
  • Michał Komaszyński, Piękna królowa Maria Kazimiera d’Arquien-Sobieska, Kraków 1995
  • Michel Komaszyński, Marie Casimire, reine de Pologne, dernière résidente royale du Château de Blois, Katowice 1995
  • Gaetano Platania, Il viaggio politico di Maria Casimira Sobieska, w Donne in viaggio. Viaggio religioso, politico, metaforico, a cura di M.L. Silvestre e A. Valerio, Roma-Bari, Laterza editore, 1999, str. 131–142
  • Gaetano Platania, Viaggio a Roma sede d'esilio. Sovrane alla conquista di Roma, secoli XVII–XVIII, Roma, Istituto Nazionale di Studi Romani, 2002 (il capitolo dedicato a Maria Casimira Sobieska str. 61–98)
  • Gaetano Platania, Polonia e Curia Romana. Corrispondenza di Maria Kazimiera Sobieska regina di Polonia con Carlo Barberini protettore del regno (1681–1699) e il soggiorno romano di una famiglia polacca in esilio, Viterbo, Acta Barberiniane/4, 2016, str. 11–268