Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska
Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska (ur. 4 czerwca 1899 w Krakowie, zm. 24 września 1991 w Krakowie[1]) – jedna z pierwszych studentek na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie[2], artystka malarka, graficzka, kustoszka Muzeum Narodowego w Krakowie[3], autorka podstawowego podręcznika z kostiumologii Historia ubioru[4].
| |
| Imię i nazwisko |
Maria Stanisława Gutkowska-Rychlewska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
4 czerwca 1899 |
| Data i miejsce śmierci |
24 września 1991 |
| Alma Mater | |
| |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys edytuj
Jej matką była Stanisława Julia z Peszkowskich, ojcem Roman Radosław Gutkowski. Maria urodziła się jako trzecie dziecko Gutkowskich, miała dwóch starszych braci Tadeusza i Romana[5].
W latach 1909-1917 uczyła się w Gimnazjum Żeńskim im. Królowej Jadwigi w Krakowie[6][7][8]. Po zdaniu matury zapisała się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studiowała w latach 1917-1922 w charakterze słuchaczki zwyczajnej, historię sztuki, archeologię klasyczną i filozofię ścisłą. Jej praca doktorska miała tytuł: Jan Nepomucen Głowacki (1802-1847). Promotorem pracy był prof. Jerzy Mycielski. W swojej opinii na temat jej pracy napisał[9]:
W ślad zatem uważam sumienną i pracowitą rozprawę p. Marji Gutkowskiej za wystarczającą jako prace doktorską na mocy której dopuszczoną być może do ustnych egzaminów w celu uzyskania doktoratu na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Promocja na dr filozofii (historia sztuki) odbyła się 7 grudnia 1923 r. przy obecności prorektora prof. Władysława Natansona, dziekana prof. Karola Estreichera oraz promotora prof. Jerzego Mycielskiego[10].
W czasie trwania studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1919 Maria zapisała się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie. Wybrała pracownię Ignacego Pieńkowskiego. Studiowała tam przez osiem semestrów (z przerwami w latach 1919-1924). Potem była jeszcze w pracowni prof. Wojciecha Weissa (przez trzy semestry w latach 1924–1926), później Jana Wojnarowskiego (dwa semestry 1926-1927)[11]. W roku 1926 jako stypendystka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie wyjechała na siedem miesięcy do Francji i Włoch, żeby tam studiować w muzeach i bibliotekach. 26 czerwca 1927 otrzymała świadectwo ukończenia Akademii Sztuk Pięknych szkoły Specjalnej Grafiki. Otrzymała ocenę celującą[12]. Od 1926 roku zaczęła brać udział w wystawach, gdzie pokazywała grafiki.
W maju 1928 r. doroczne zgromadzenie członków Polskiej Akademii Umiejętności przyznało Marii nagrodę im. Feliksa Jasieńskiego i Witolda Łozińskiego w dziedzinie grafiki za mezzotintę Wnętrze kościoła św. Marka w Wenecji[13]. Informacja pojawiła się w Kalendarzu Ilustrowanym Kuryera Codziennego na Rok 1929. Na stronie umieszczono fotografie laureatów Polskiej Akademii Umiejętności w r. 1928 – czterech mężczyzn i Marii[14].
W 1927 zaczęła pracować w Państwowej Szkole Zawodowej Żeńskiej w Krakowie przy ul. Syrokomli jako nauczycielka rysunku, kostiumologii i historii przemysłu artystycznego. Pracowała tam z przerwą do 1945 r.[15] Historia szkoły sięga 1882, kiedy to założono kursy robót ręcznych kobiecych przy Miejskiej Szkole Wydziałowej im. św. Scholastyki. Potem kursy zostały zamienione w Szkołę Praktycznych Robót Kobiecych przy Szkole Wydziałowej Żeńskiej. Szkoła miała przygotowywać kobiety do potrzeb życia codziennego[16]. Szkoła okazała się bardzo popularna.
Historia ubioru edytuj
Pracując w szkole zauważyła, że nie ma odpowiedniego podręcznika z historii ubrania. Postanowiła zmienić tę sytuację. Z myślą o tym w latach 1930-1933 jeździła do bibliotek i zbiorów Berlina, Paryża, Brukseli i Pragi, żeby studiować historię ubrań. W 1932 r. ukazał się podręcznik kostiumologii dla szkół zawodowych i teatru[17]. Wspomniana publikacja to Historia ubiorów, która w 1968 r. doczekała się drugiego, rozszerzonego tekstowo i ilustracyjnie wydania[18]. Pozycja do dzisiaj jest aktualna i uznawana za najważniejszą polską publikację kostiumologiczną. Stanowi podstawową lekturę zainteresowanych tematem. Obejmuje historię strojów od starożytnego Egiptu po wielką rewolucję przemysłową. Zawiera również specjalny dodatek ANEKS z wykrojami ubrań z różnych epok od XVI do XIX w. A na końcu Słownik nazw ubiorów, tkanin i akcesoriów ubioru. W tekst wplecione są ilustracje oraz biało-czarne fotografie będące doskonałym wizualnym uzupełnieniem. Ilustracje odręczne wykonane przez Marię były przerysowane z różnych dzieł sztuki. Aby poznać historię ubioru Maria studiowała malarstwo świeckie i sakralne, rzeźby, płaskorzeźby, grafikę, ilustracje książkowe i ryciny żurnalowe. Analizowała również dodatki, fryzury czy obuwie.
Gutkowska w bardzo przejrzysty sposób prezentuje ubiory kolejnych stuleci wraz z ich akcesoriami, uwzględniając kontekst historyczno–geograficzny, ekonomiczny, obyczajowy i religijny zmian mody odzieżowej. Praca ta stała się podstawą do znacznie rozszerzonej tekstowo i ilustracyjnie książki "Historia ubiorów", wydanej w 1967 r. i uznawanej do dziś za najważniejszą polską publikację kostiumologiczną.
Była badaczką, która położyła podwaliny pod naukowe podejście do kostiumologii.
Praca w Muzeum Narodowym w Krakowie edytuj
W 1951 r. zatrudniła się w bibliotece dawnego Muzeum Przemysłowego, które było już włączone do Muzeum Narodowego w Krakowie. Opracowała tam katalog w dziale ornamentyki i zrekonstruowała dzieła z zakresu historii sztuki. Pod koniec roku 1951 została przeniesiona do Działu Przemysłu Artystycznego w Muzeum Narodowym. Zajęła się tkaninami jedwabnymi i ubiorem, a potem objęła kierownicze stanowisko w pracowni konserwacji tkanin i działu tkanin i ubiorów. Od 1952 roku pracowała jako asystentka w dziale rzemiosła artystycznego i kultury materialnej – ubiory. We wrześniu 1952 Maria objęła stanowisko kierowniczki pracowni Konserwacji tkanin. W pracowni konserwacji drogą eksperymentów razem z personelem pracowni opracowała ulepszoną metodę odczyszczania i zabezpieczania okazów bez użycia środków chemicznych. Tą metodą zostały np. odczyszczone wszystkie tkaniny z Domu Matejki.
W 1953 r. razem z (inną jedną z pierwszych studentek krakowskiej ASP) Ireną Bojarską-Czarnotą urządziły wystawę pt. Ubiory w dawnych wiekach jako wytwór sztuki i rękodzieła. Pierwszą w Polsce wystawę kostiumów historycznych o tak dużym zakresie. W 1954 Dyrektor Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu doc. dr Jerzy Szablowski wystawił opinię pracy naukowej Marii[19]:
W chwili obecnej należy do najwybitniejszych w Polsce znawców dawnych ubiorów, zarówno ogólnoeuropejskich, jak i polskich.
Na początku 1956 Maria otrzymała tytuł docentki i stanowisko kustoszki muzeum. Od 1958 pracowała równolegle w Dziale Przemysłu Artystycznego w Zbiorach Czartoryskich, jednak zrezygnowała z tej pracy w 1964, ponieważ trudno było pogodzić pracę w dwóch miejscach. We wrześniu 1963 otrzymała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski za pracę zawodową i naukową. W 1970 przeszła na emeryturę. Na odchodne dostała podziękowanie[20]:
Równocześnie poczuwam się do miłego obowiązku wyrażenia Pani Docent serdecznego i najgorętszego podziękowania za długoletnia pracę w naszej Instytucji. Zorganizowanie przez Panią Docent wzorowych magazynów tkanin, którą Pani przez długie lata kierowała, pozyskanie cennych zbiorów i sumienne, na najwyższym poziomie naukowe ich opracowanie – zapisują Pani Docent trwałe i zaszczytne miejsce w historii Muzeum Narodowego w Krakowie.
Mężem Marii był jedenaście lat od niej starszy Włodzimierz Rychlewski, inżynier budowlany, który pracował nad budową Nowej Huty. Nie miała dzieci.
Maria Gutkowska-Rychlewska zmarła 24 września 1991 r. w Krakowie. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[21].
Prace w zbiorach edytuj
- Muzeum Śląskie w Katowicach (dwie akwaforty) [6]
Publikacje edytuj
- M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Lwów-Warszawa, t. 1-2, 1932.
- M. Gutkowska-Rychlewska, Ubiory w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza na tle zabytków w. XV, Kraków 1935 [7]
- M. Gutkowska-Rychlewska, M. Taszycka, Ubiory i akcesoria mody wieku XIX, Małe Katalogi Zabytków Wybranych, nr 2, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1967 [8]
- M. Gutkowska-Rychlewska, Patynki z Pyrzyc na tle mody obuwia średniowiecznego, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, IX, 1967, s. 33–41 [9]
- M. Gutkowska-Rychlewska Maria, Historia ubiorów, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968 [10]
Bibliografia edytuj
- Anna Straszewska, Kostium historyczny w twórczości Jana Matejki i malarstwie XIX wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Stowarzyszenie LIBER PRO ARTE, 2012, ISBN 978-83-7581-118-6 [11]
- .Krzyżanowska Władysława, 80 lat Żeńskiej Szkoły Odzieżowej w Krakowie, Kraków 1965, Wydawnictwo: Nakładem Koła Absolwentów Technikum i Zasadniczej Szkoły Odzieżowej w Krakowie, Kraków 1965.
- Anna Sieradzka, Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii, Instytut Historii PAN Nauki pomocnicze historii seria nowa pod redakcją Andrzeja Rachuby i Sławomira Górzyńskiego, Warszawa 2013 [12]
Przypisy edytuj
- ↑ Urząd Stanu Cywilnego w Krakowie, akt zgonu z dnia 24 września 1991 r. pod nr 2760/91.
- ↑ Iwona Demko, Walka kobiet o prawo do studiowania w Akademii, „"Wiadomości ASP"”, kwiecień 2018, s. 46, ISSN 1505-0661 [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2018-11-20].
- ↑ Teczka Marii Rychlewskiej sygn. TO 325, archiwum Muzeum Narodowe w Krakowie.
- ↑ Maria Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydaw, 1968 [dostęp 2020-03-23].
- ↑ Kataster osób przynależnych do Gminy Miasta Krakowa, Archiwum Narodowe Kraków.
- ↑ Archiwum Narodowe Kraków, zespół: 29/1226/0 Prywatne Gimnazjum i Liceum Żeńskie im. Królowej Jadwigi w Krakowie ("Pałac Spiski" Rynek Główny 34) 1909/10-1916/17.
- ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi w Krakowie („Pałac Spiski”) rok szkolny 1909/1910, s. 87 [1]
- ↑ Sprawozdanie XII Dyrekcji Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Królowej Jadwigi w Krakowie („Pałac Spiski”) za rok szkolny 1916/1917, s. 56 [2]
- ↑ Jerzy Mycielski, Opinia pracy p. Maryi Gutkowskiej pt. „Jan Nep. Głowacki (1802-1847)”, s. 4, teczka Marii Gutkowskiej, sygn. WF-II-504, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
- ↑ Teczka Marii Gutkowskiej, sygn. WF-II-504, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
- ↑ Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1895-1939. [T. 2] / oprac. Józef E. Dutkiewicz, Jadwiga Jeleniewska-Ślesińska, Władysław Ślesiński, Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1969, s. 282.
- ↑ Księga świadectw 1927, Świadectwo nr 73. L. 575/27, Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
- ↑ Kronika artystyczna, Kraków, Nagroda P. Akademii Umiejętności, „Sztuki Piękne”, R. 4 (1927/1928), nr 9, s. 349 [3]
- ↑ Kalendarz Ilustrowanego Kuryera Codziennego na Rok 1929, s. 98 [4]
- ↑ Krzyżanowska Władysława, 80 lat Żeńskiej Szkoły Odzieżowej w Krakowie, Kraków 1965, Wydawnictwo: Nakładem Koła Absolwentów Technikum i Zasadniczej Szkoły Odzieżowej w Krakowie, Kraków 1965, s. 157.
- ↑ Zespół Szkół Odzieżowych Nr 1 w Krakowie [online], syrokomli21.neostrada.pl [dostęp 2020-03-23].
- ↑ Maria Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów. Atlas, Lwów-Warszawa, t. 1-2, 1932.
- ↑ M. Gutkowska-Rychlewska, Historia ubiorów, Wrocław 1968 (link do książki [5])
- ↑ Jerzy Szablowski, Opinia działalności naukowej dr Marii Gutkowskiej-Rychlewskiej, s. 1, teczka Marii Rychlewskiej sygn. TO 325, archiwum Muzeum Narodowe w Krakowie.
- ↑ Teczka Marii Rychlewskiej sygn. TO 325, archiwum Muzeum Narodowe w Krakowie.
- ↑ Kwatera XII A, rząd 12, miejsce 3 (informacja potwierdzona przez Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie, jednak grobu nie można odnaleźć) .