Maria Znamierowska-Prüfferowa

polska etnograf

Maria Znamierowska-Prüfferowa (ur. 13 maja 1898 w Kibartach, zm. 20 sierpnia 1990 w Toruniu) – polska etnograf, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, twórca i wieloletni dyrektor Muzeum Etnograficznego w Toruniu, któremu po jej śmierci nadano jej imię. Działaczka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Maria Znamierowska-Prüfferowa
Ilustracja
Portret Marii Prüfferowej pędzla Stanisława Ignacego Witkiewicza z 1922
Data i miejsce urodzenia

13 maja 1898
Kibarty

Data i miejsce śmierci

20 sierpnia 1990
Toruń

profesor nauk historycznych
Specjalność: etnologia, muzeologia, tradycyjne rybołówstwo
Alma Mater

Uniwersytet Wileński

Doktorat

1939
Uniwersytet Wileński

Profesura

1955

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Wileński
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Komisji Edukacji Narodowej Złoty Krzyż Zasługi
Tablica upamiętniająca Marię Znamierowską-Prüfferową na budynku arsenału w Muzeum Etnograficznym w Toruniu

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i wykształcenie edytuj

Była córką Stanisława, urzędnika komory celnej, i Leokadii z Andrzejewskich, guwernantki[1]. Jej brat Jerzy był polskim filozofem i teologiem.

Ukończyła szkołę podstawową, następnie gimnazjum w Lipawie, zdając w 1915 maturę[1]. W październiku tego samego roku wyjechała do Kijowa, gdzie przebywała blisko 3 lata. Związała się tam ze środowiskiem polskim[2]. Uczestniczyła w wykładach Wyższych Kursów Żeńskich na Wydziale Filologicznym, a od 1917 roku w polskim Kolegium Uniwersyteckim[1].

Zajęcie Kijowa przez bolszewików zmusiło Prüfferową do opuszczenia miasta[1]. Późną jesienią 1918 roku wyjechała do Warszawy[2]. Przez kolejny rok pracowała najpierw w szkole w Mokasie, a następnie w pruszkowskim Domu Sierot, prowadzonym przez Janusza Korczaka i Marię Falską[1]. Pod koniec 1920 r. zamieszkała w Wilnie[2] W 1921 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB)[1]. Edukacja została przerwana z powodu gruźlicy, którą Prüfferowa leczyła w Zakopanem. Po ponad roku studiów na Wydziale Humanistycznym kontynuowała naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym[2]. Poznała tam swojego przyszłego męża prof. Jana Prüffera[3], wykładowcę zatrudnionego na tym wydziale od 1922, który przybył z Krakowa. 4 lutego 1925 roku zawarli ślub[2].

Praca na Uniwersytecie Wileńskim edytuj

Maria Znamierowska-Prüfferowa jesienią 1926 roku podjęła studia na kierunku etnologia, powołanym 2 lata wcześniej staraniem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutzowej. W kolejnym roku akademickim rozpoczęła pracę w Muzeum Etnograficznym USB pod kierunkiem inicjatorki studiów etnologicznych[2]. Zatrudniona była tam do 1939 r[4]. Działalność na rzecz etnografii i muzealnictwu pozostała z nią do końca życia[2].

W 1930 roku wydana została jej monografia pt. Rybołówstwo jezior trockich[3], po której nastąpiła kontynuacja badań w dziedzinie etnologii. Naukowymi opiekunami badaczki byli, najpierw prof. Ehrenkreutzowa, a po jej przejściu do katedry w Warszawie, Znamierowska-Prüfferowa naukowo wspierana była przez prof. Kazimierza Moszyńskiego, który w 1935 roku objął Zakład Etnologii[2][5]. W 1932 roku uzyskała tytuł zawodowy magistra etnologii i etnografii[3]. W roku 1936 została zatrudniona na stanowisko adiunkta w Zakładzie Etnologii USB[6]. W 1939 roku obroniła doktorat[4] na podstawie dysertacji pt. Ości rybackie. Próba klasyfikacji ości północno-wschodniej Polski[3] napisanej pod kierunkiem prof. Moszyńskiego[2].

Okres międzywojenny był dla młodej naukowczyni czasem podnoszenia kwalifikacji w profesji muzeologa podczas licznych wyjazdów zagranicznych[2]. Odbyła podróż do Francji, Austrii, Jugosławii, na Węgry, do Czechosłowacji oraz do wszystkich krajów bałtyckich[3]. Prowadziła wtenczas także badania terenowe, gromadziła zbiory i dokumentacji dla muzeum. Podjęła dodatkowo działalność dydaktyczną, prowadząc ćwiczenia etnograficzne w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Zaangażowała się na rzecz popularyzacji ochrony zabytków etnograficznych poprzez pogadanki w szkołach wiejskich, na uniwersytetach ludowych i w Polskim Radiu[2][5]. Podczas swojej pracy muzeologicznej awansowała latami, dochodząc do stanowiska kustosza[3].

Przez 3 pierwsze lata II wojny światowej miała możliwość wykonywania swojej pracy w muzeum[2]. W 1942 roku została zwolniona przez Niemców. Zaczęła wówczas zarabiać, prowadząc prywatne lekcje. Rok później zaangażowała się w działalność na tajnych kompletach[3]. Po opuszczeniu Wilna przez wojska hitlerowskie w lipcu 1944 powróciła do pracy muzealnej[2].

Po II wojnie światowej edytuj

Praca na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu edytuj

Po zakończeniu wojny i odłączeniu Wilna od państwa polskiego Prüfferowa wraz z mężem i środowiskiem uniwersyteckim przeprowadziła się do Torunia[3]. Mieszkała tam od 14 lipca 1945. W nowo powstającym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Znamierowska-Prüfferowa otrzymała etat na stanowisku adiunkta w Katedrze Etnologii. Podejmowała nieudane próby reaktywacji wileńskiej idei etnograficznej muzeum uniwersyteckiego[2], nie zyskując aprobaty ówczesnych władz[4]. Dokonała jednak zestawienia zbiorów w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego (od 1950 r. Muzeum Pomorskiego), gdzie została zorganizowana przez nią pierwsza wystawa w 1948 roku[2].

W 1955 roku podniesiono ją do godności profesora nadzwyczajnego[3]. Dysertacja habilitacyjna Rybackie narzędzia kolne w Polsce i w krajach sąsiednich opublikowana została w roku 1957, a w 1966 Oficyna Kościuszkowska w Stanach Zjednoczonych wydała wersję w języku angielskim[7].

Bibliografia dorobku naukowego prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej obejmuje ponad 130 pozycji. Prace dotyczą rybołówstwa dotyczą, muzealnictwa[4], folkloru, sztuki, budownictwa. Będąc już na emeryturze, podjęła się opracowania pozycji Tradycyjne rybołówstwo ludowe na tle zbiorów i badań Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Była to jej ostatnia książka[7].

Muzeum Etnograficzne edytuj

Kierując Działem Etnograficznym Muzeum Miejskiego w Toruniu w latach 1946–1958[8], od początku formułowała koncepcję utworzenia Muzeum Etnograficzne wraz ze skansenem jako samodzielnej placówki[5][9]. Uzyskawszy zgodę władz na jego utworzenie (1953), doprowadziła do jego powstania w dniu 1 stycznia 1959 roku, w budynku dawnego Arsenału[8].

W latach 1959–1972 pełniła funkcję dyrektora Muzeum Etnograficznego w Toruniu[10]. W roku kończącym pracę kierowniczą przeszła na emeryturę[11]. Inwentarz muzealny, jaki pozostawiła po sobie prof. M. Znamierowska-Prüfferowa składał się z blisko 14 tys. zbiorów etnograficznych pochodzących z obszaru północnej Polski, w tym obejmował najbogatszą w ówczesnym okresie kolekcję tradycyjnego rybołówstwa. Zawierał 3 wystawy stałe, dotyczące kultury materialnej i sztuki ludowej oraz zorganizowaną salę rybacką. Obejmował także zaprojektowany w całości skansen o charakterze kujawskim, w formie zagrody i spichlerza podworskiego. Dyrektorka wydała kilkanaście książek muzealnych w postaci przewodników i monografii[5].

Działalność społeczna i popularyzatorska edytuj

W styczniu 1947 roku powołano ją do Zarządu Głównego przekształcającego się Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (PTL)[2], który utworzono się na 22 Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Ludoznawczego w Lublinie (24-25 stycznia 1947 r.)[12]. W marcu tego samego roku założyła oddział PTL w Toruniu, podejmując próbę zjednoczenia dwóch środowisk: etnograficznego i około etnograficznego. Objęła funkcję sekretarza oddziału, a następnie 1949 r. została wiceprezesem. W roku 1954 powołano ją na stanowisko prezesa[2]. Toruńskim oddziałem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego zarządzała do roku 1981. Do 1978 była dodatkowo członkiem Zarządu Głównego PTL, a latach 1967-1970 wiceprezesem[5].

Pracę w muzeum łączyła z wyjazdami na konferencje krajowe, zagraniczne i uczestnictwem w prestiżowych gremiach takich m.in. jak Zespół Doradczy przy Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków, Sekcja Muzeów i Ochrony Dóbr Kultury przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.

W 1978 roku za zasługi dla działalności PTL zostało nadane jej członkostwo honorowe PTL.

Ordery i odznaczenia edytuj

Upamiętnienie edytuj

Od 15 grudnia 1999 roku Muzeum Etnograficzne w Toruniu nosi jej imię[15][16]. Uroczysty akt nadania imienia miał miejsce z okazji 40-lecia działalności instytucji. Uroczystość uwieńczono wmurowaniem pamiątkowej tablicy[6]. Jedną z ulic lewobrzeżnego Torunia nazwano imieniem Marii i Jana Prüfferów[17].

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f Antoni Konkel, Maria Znamierowska-Prüfferowa, [w:] Jastarnia, sercu bliska., Jastarnia: Wydawnictwo "MS", 2006, s. 135, ISBN 83-89568-27-6, OCLC 749471052 [dostęp 2022-04-08].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q Maria Znamierowska-Prüfferowa [online], etnomuzeum.pl [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  3. a b c d e f g h i Antoni Konkel, Maria Znamierowska-Prüfferowa, [w:] Jastarnia, sercu bliska., Jastarnia: Wydawnictwo "MS", 2006, s. 136, ISBN 83-89568-27-6, OCLC 749471052 [dostęp 2022-04-08].
  4. a b c d prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa - laureat Nagrody Kolberga 1976 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2022-04-08].
  5. a b c d e PTL Toruń » Prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa [online] [dostęp 2022-04-08].
  6. a b Maria Znamierowska-Prüfferowa – założycielka Muzeum Etnograficznego w Toruniu [online], rme.cbr.net.pl [dostęp 2022-04-09].
  7. a b c d e Antoni Konkel, Maria Znamierowska-Prüfferowa, [w:] Jastarnia, sercu bliska., Jastarnia: Wydawnictwo "MS", 2006, s. 137, ISBN 83-89568-27-6, OCLC 749471052 [dostęp 2022-04-10].
  8. a b Historia [online], etnomuzeum.pl [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  9. Salonik prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej [online], cojestgrane24.wyborcza.pl [dostęp 2022-04-09] (pol.).
  10. Historia. etnomuzeum.pl. [dostęp 2023-09-20].
  11. a b c a, Prüfferowa-Znamierowska Maria [online] [dostęp 2022-04-10] (pol.).
  12. Twórcy Kultury Torunia [online], www.icimss.edu.pl [dostęp 2022-04-10].
  13. M.P. z 1939 r. nr 59, poz. 110 „za zasługi na polu pracy zawodowej”.
  14. prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa - laureat Nagrody Kolberga 1976 [online], www.nagrodakolberg.pl [dostęp 2022-04-11].
  15. Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu | Miejsce [online], Culture.pl [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  16. JW Web Development, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu - Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego [online], www.sejmik.kujawsko-pomorskie.pl [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  17. Ulica Jana i Marii Prüfferów - Toruń - mapa Torunia z ulicami [online], mapa.livecity.pl [dostęp 2022-04-08].

Bibliografia edytuj