Wikipedia

Marian Wyrzykowski

polski aktor

Marian Wyrzykowski (ur. 15 lipca 1904 w Chotomowie, zm. 23 kwietnia 1970 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, pedagog, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958[1].

Marian Wyrzykowski
Ilustracja
Marian Wyrzykowski w przedstawieniu „Róża”
w Teatrze Miejskim w Wilnie (1931)
Data i miejsce urodzenia

15 lipca 1904
Chotomów, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

23 kwietnia 1970
Warszawa, Polska

Zawód

aktor, reżyser, pedagog

Współmałżonek

1. Czesława Szurszewska
2. Elżbieta Barszczewska

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grób Mariana Wyrzykowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Życiorys edytuj

Urodził się w rodzinie Franciszka, cieśli, sezonowego robotnika rolnego, i Rozalii z Weso­łowskich. Ukończył czteroklasową szkołę powszechną w Powsinie[2]. Od 1915 uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Zamojskiego w Warszawie. Z powodu wysokich kosztów nauki po czterech klasach przeniósł się we wrześniu 1919 do Seminarium Nauczycielskiego w Ursynowie, które ukończył w 1923. Pracował jako nauczyciel szkoły powszechnej w Konstancinie, dojeżdżając jednocześnie na wykłady Wolnej Wszechnicy przy Uniwersytecie Warszawskim. Tam zetknął się z Józefem Kotarbińskim i za jego namową podjął studia aktorskie na Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie.

W 1926 został zaangażowany do Teatru Narodowego w Warszawie. 26 września tego roku zadebiutował rolą Kozaka w spektaklu Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego na deskach tej sceny. Występował na scenach warszawskich: Teatru Letniego i Teatru Nowego. W 1929 z grupą Aleksandra Zelwerowicza wyjechał do Wilna.

Po powrocie do Warszawy występował na różnych scenach stolicy; często pozostając bez pracy. W 1934, na jubileuszu Karola Adwentowicza w Teatrze Wielkim zagrał rolę tytułową w spektaklu Mazepa Juliusza Słowackiego, przygotowanym dla Teatru Kameralnego, co pomogło mu przełamać kryzys aktorski. Został zaangażowany na sceny Teatrów Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej (TKKT), gdzie występował z powodzeniem w latach 1934–1939.

Szczególnie owocna okazała się współpraca z Leonem Schillerem, którą rozpoczął w Teatrze Ateneum. Największy sukces przyniosła mu rola tytułowa w Kordianie Juliusza Słowackiego. W 1933 rozpoczął studia na Wydziale Reżyserii Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST-u). Występował jako aktor w warsztatach reżyserskich swoich kolegów.

Brał udział w kampanii wrześniowej. Po powrocie z wojska w 1939, zorganizował i krótko kierował spółdzielnią pracy w gmachu Teatru Polskiego, zlikwidowaną przez Niemców. Od 1941 był kelnerem w kawiarni „U Aktorek”, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym. W marcu 1941 aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne w związku ze sprawą zabójstwa Igo Syma[3]. Uczestniczył w powstaniu warszawskim jako żołnierz o ps. Żuk. Walczył w rejonie ul. Królewskiej i ul. Marszałkowskiej, m.in. o gmach „PASTy”. Był więźniem obozu przejściowego w Pruszkowie. Następnie zamieszkał w Podkowie Leśnej i podjął pracę w charakterze barmana.

W 1945 został zaangażowany do Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie grał i reżyserował do swojej śmierci w 1970. Wyjątek stanowią trzy sezony w latach 1962–1965, które spędził w stołecznym Teatrze Narodowym. Współpracował z Polskim Radiem, biorąc udział w wielu wieczorach poetyckich.

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego w reż. Ludwika René (1961), Don Alvares, albo niesforna w miłości kompanija Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w reż. Tadeusza Byrskiego (1961), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w reż. Jerzego Antczaka (1962) oraz w Cydzie Jana Andrzeja Morsztyna w reż. Ludwika René jako Król (1963) i Burzy Williama Szekspira w reż. Krystyny Skuszanki jako Gonzalo (1964), a także w przedstawieniu Agent z Vaduz Andrzeja Szypulskiego w reż. Edwarda Kowalczyka jako Doktor (1969).

Życie prywatne edytuj

Mąż aktorek: najpierw Czesławy Szurszewskiej (1903–1953), a następnie Elżbiety Barszczewskiej. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Marię, nauczycielkę historii, z drugiego syna Juliusza, aktora.

Zmarł 23 kwietnia 1970 w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-98)[4].

Filmografia edytuj

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
  2. ↑ Marian Wyrzykowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2023-11-24].
  3. ↑ Władysław Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci, Warszawa 1970, s. 106.
  4. ↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIAN WYRZYKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-13].
  5. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  6. ↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
  7. ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  8. ↑ M.P. z 1946 r. nr 145, poz. 183 „za zasługi w dziedzinie sztuki dramatycznej na terenie kraju”.
  9. ↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem Teatru Polskiego w Warszawie”.
  10. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  11. ↑ Stolica : warszawski tygodnik ilustrowany. R. 18, 1963 nr 4 (27 I), Warszawa, 1963, s. 18 [dostęp 2020-09-12].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marian_Wyrzykowski&oldid=73221933”