Wikipedia

Mariusz Ratajczak

polski naukowiec

Mariusz Zdzisław Ratajczak (ur. 8 lutego 1955 w Szczecinie) – polski lekarz, specjalista chorób wewnętrznych, doktor habilitowany medycyny, profesor zwyczajny.

Mariusz Ratajczak
Państwo działania

Polska, USA

Data i miejsce urodzenia

8 lutego 1955
Szczecin

Profesor doktor habilitowany nauk medycznych
Specjalność: medycyna, hematologia, komórki macierzyste, przeszczepy krwiotwórcze
Alma Mater

Pomorska Akademia Medyczna w Szczecinie

Doktorat

1986
Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN

Habilitacja

1989 – medycyna
Wydział Lekarski Wojskowej Akademii Medycznej im. gen. dyw. Bolesława Szareckiego w Łodzi

Profesura

15 listopada 1997

Polska Akademia Umiejętności
Status

członek zagraniczny

Doktor honoris causa
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach – 2008
Praca zawodowa
Uczelnia

Warszawski Uniwersytet Medyczny
University of Louisville
Uniwersytet Zielonogórski
Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi

Życiorys edytuj

Studiował na Akademii Medycznej w Szczecinie w latach 1975–1981[1], kończąc studia z wyróżnieniem, jako najlepszy student na roku[2]), doktorat obronił w 1986 roku w Centrum Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN w Warszawie (tytuł rozprawy: "Wątroba płodowa jako źródło krwiotwórczych komórek macierzystych dla przeszczepów. Aspekty eksperymentalne i techniczne", także z wyróżnieniem[2]). W 1986 zrobił też drugi stopień specjalizacji z medycyny wewnętrznej[1]. Habilitację obronił w 1989 roku[3], tytuł rozprawy: "Zmiany parametrów biochemicznych łączące się z przeszczepianiem szpiku. Badania kliniczne i eksperymentalne"[1].

W 1990 roku wyjechał do USA, gdzie pracował do 2001 roku na Uniwersytecie Pensylwanii. W 2001 roku przeniósł się na Uniwersytet w Louisville, gdzie kieruje Instytutem Komórek Macierzystych (Stem Cell Institute) w James Graham Brown Cancer Center[2].

Równolegle z karierą w Stanach Zjednoczonych rozwijał karierę w Polsce: Od 1994 do 1999 był kierownikiem Zakładu Patologii Komórki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie[1]. W 1997 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego[1]. W latach 1999–2005 był kierownikiem Ośrodka Transplantacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie[1]. Od 2001 do 2006 roku był też kierownikiem (i współtwórcą) Zakładu Transplantologii w Polsko-Amerykańskim Instytucie Pediatrii CM UJ, jednak władze UJ nie chciały się zgodzić na dalsze łączenie przez niego pracy w Krakowie i na Uniwersytecie Louisville[4]. W latach 2006–2014[5] pełnił funkcję kierownika Katedry i Zakładu Fizjologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie (później przemianowanej na Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie), gdzie był zatrudniony jako profesor zwyczajny. W latach 2014–2020 był kierownikiem Zakładu Medycyny Regeneracyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, gdzie nadal pracuje[6]. Od 2019 jest zatrudniony w Katedrze Hematologii w Instytucie Nauk Medycznych Collegium Medicum Uniwersytetu Zielonogórskiego[7].

Pełni też funkcje kierownicze w redakcjach pism naukowych: "Stem Cell Reviews and Reports" (redaktor naczelny), „Leukemia” (redaktor działu), „Folia Histochemica et Cytobiologica”(od 1998[1]) oraz jest członkiem komitetów redakcyjnych „Stem Cells” (od 1997[1]), „Journal of Clinical Investigation”[3], „The Journal of Cellular and Molecular Medicine”, „Journal of Applied Genetics”[2]. W latach 2004–2008 był też redaktorem „Experimental Hematology”. Od 2006 roku pełni funkcję redaktora naczelnego międzynarodowego czasopisma naukowego „Central European Journal of Biology”[8]. Jest recenzentem grantów fundowanych przez National Institutes of Health oraz Komisję Europejską[3].

Hobby: biegi maratońskie[1].

Nagrody i członkostwa edytuj

Od 2008 roku członek zagraniczny Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) oraz w latach 2012–2017 – członek Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów[3]

26 marca 2008 otrzymał tytuł doktora honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego[9]. Jest członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Histochemików i Cytochemików oraz członkiem International Society of Experimental Hematology, American Society for Cancer Research, American Society of Hematology, Polskiego Towarzystwa Lekarskiego[3]. Laureat nagród: Medalu im. Mikołaja Kopernika, Chad Kopple Spirit Award (Leukemia and Lymphoma Society), indywidualnej nagrody naukowej przyznanej przez Ministra Zdrowia RP, Medalu im. Jędrzeja Śniadeckiego (Polska Akademia Nauk), nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w obszarze nauk przyrodniczych i medycznych[3]. W 2013 roku został honorowym członkiem Polish-American Medical Society[10]. Odznaczony Srebrnym (2008)[11] oraz Złotym Krzyżem Zasługi (2015)[12][13].

Mariusz Ratajczak, jako pierwszy Polak w historii, otrzymał prestiżową Nagrodę im. Karla Landsteinera przyznawaną co 2 lata przez the German Society for Transfusion Medicine and Immunohematology za wybitne osiągnięcia w dziedzinie transfuzjologii i hematologii. Ratajczak został wyróżniony za badania nad mobilizacją komórek macierzystych układu krwiotwórczego oraz za odkrycie komórek o cechach embrionalnych komórek macierzystych (ang. very small embryonic-like stem cell, VSEL)[14].

Praca badawcza edytuj

Zainteresowania naukowe:[1]

  • zaburzenia funkcji szpiku kostnego związane z zakażeniem wirusem HIV
  • wpływ chemokin na ludzką hematopoezę
  • mechanizmy molekularne regulujące powstawanie i różnicowanie się macierzystych komórek układu krwiotwórczego oraz komórek nowotworowych
  • ekspansja ludzkich komórek pnia dla potrzeb terapii genowej i przeszczepów krwiotwórczych
  • allogeniczne i autogeniczne przeszczepianie krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku, krwi obwodowej i krwi pępowinowej
  • praktyczne zastosowania biotechnologii, biologii molekularnej i inżynierii komórkowej w medycynie klinicznej (onkologii i hematologii)

Komórki VSEL edytuj

W 2006 roku zespół Ratajczaka ogłosił odkrycie w szpiku kostnym myszy[15], a rok później we krwi pępowinowej człowieka[16] komórek o cechach embrionalnych komórek macierzystych i charakterystycznej morfologii (ang. very small embryonic-like stem cell, VSEL). Kolejne badania zespołu Profesora wykazały również obecność komórek VSEL w płucach, nerkach, mózgu, trzustce i mięśniach dorosłej myszy; pokazano, że ich morfologia oraz ekspresja genów odpowiadają tym dla wczesnych komórek epiblastu i migrujących wczesnych komórek zarodkowych[17].

Obecność w tkankach dorosłych myszy i człowieka materiału biologicznego o morfologii opisanej w pracach zespołu Ratajczaka została potwierdzona przez inne zespoły[18][19][20][21][22]. Brakuje natomiast konsensusu czy VSEL wykazuje pluripotencję[23].

Krytycy podkreślają, że część zespołów koncentrowała się wyłącznie na rozmiarze VSEL i immunofenotypie, bez rzeczywistego zbadania ich zdolności do pluripotencji[24][23]. Istnieją badania potwierdzające różnicowanie się VSEL[25][26][27][18][28][29][30][31], ale też takie które nie stwierdziły ich pluripotencji[32][33][34][23]. Praca Kucia i wsp. wskazuje na istnienie VSEL oraz ich potencjał angiogenny[29]. Natomiast praca Chen i wsp. wskazuje na obecność VSEL w wątrobie oraz na zdolność tych komórek do regeneracji[30]. Lee i wsp. potwierdzili obecność komórek o fenotypie bardzo zbliżonym do VSEL w naczyniach limfatycznych i krwionośnych. Opisane przez autorów komórki NDSC (ang. node and duct stem cells) wykazują zdolność do różnicowania się w komórki neuronalne in vitro. W modelu in vivo uszkodzenia niedokrwiennego mózgu NDSC wykazały działanie naprawcze, co przemawia za ich potencjałem proliferacyjnym[31].

W 2013 Józef Dulak z Uniwersytetu Jagiellońskiego, opublikował pracę, w której także twierdził, że VSEL nie wykazują cech komórek macierzystych i w znacznej części są komórkami obumierającymi lub martwymi, a Ratajczak używał niewłaściwych starterów Oct4, dających fałszywie pozytywne wyniki. Zdaniem krytyków wyjaśnia to obserwacje markerów pluripotencji przy rzeczywistym braku tej cechy w badanym materiale[34]. W innej pracy Ratajczak prezentuje szczegółowy opis protokołu izolacji VSEL oraz wskazuje potencjalne trudności podczas procedur badawczych, i błędy, które jego zdaniem popełniono podczas powtórzeń badań[35].

Zespół Ratajczaka w swoich pracach zaznaczał, że ze względu na istnienie szeregu pseudogenów Oct4 oraz niespecyficzne barwienia immunohistochemiczne istnieje konieczność epigenetycznej oceny stanu metylacji sekwencji promotora Oct4. W 2008 grupa ta opublikowała dane pokazujące, iż w komórkach VSEL izolowanych z mysiego szpiku kostnego, podobnie jak w mysich komórkach embrionalnych, sekwencja ta nie ulega metylacji, co skutkuje ekspresją mRNA Oct4, a dodatkowo promotor genu Oct4 związany jest ze wzorem białek histonowych typowych dla aktywnie transkrypcyjnej chromatyny[36]. Pokazano również, podobnie jak w pracach z 2006 jądrową lokalizację białka Oct4 typową dla izoformy Oct4A.[15][36]. W 2011 grupa Ratajczaka opublikowała dane dotyczące globalnej ekspresji genów w komórkach VSEL Wykazano w niej, iż za utrzymanie charakteru pluripotencjalnego tych komórek odpowiedzialne są trzy geny Oct4, Nanog oraz Sox2 przy udziale białek Polycomb[37].

Przeciwnicy hipotezy Ratajczaka zarzucają również, iż komórki VSEL nie spełniają kryterium samo-odnowy oraz proliferacji, które stawiane są komórkom macierzystym. Odpowiedzią prezentowaną przez zespół Ratajczaka jest mechanizm molekularny polegający na modyfikacji epigenetycznych w komórkach VSEL wywołujący ich stan spoczynkowy w dorosłych tkankach[36].

Kolejnym argumentem podnoszonym przez zwolenników hipotezy istnienia VSEL jest fakt, że pod względem molekularnym komórki te przypominają najwcześniejsze rozwojowo migrujące pierwotne komórki płciowe, u których również wykazano epigenetyczne zmiany genów podlegających piętnowaniu genomowemu[potrzebny przypis]. W tym kontekście badacze prezentują wyniki przemawiające za tym, iż komórki te również nie proliferują in vitro, ich jądra komórkowe nie mogą być wykorzystane do utworzenia klonoty oraz nie mają zdolności komplementowania rozwoju blastocysty. W pracy zespołu Ratajczaka pokazano również, że pierwotne komórki płciowe po przywróceniu somatycznego wzoru piętna genomowego przypominają komórki embrionalne tzn. proliferują in vitro, różnicują się we wszystkie listki zarodkowe, komplementują rozwój blastocysty. [38]

Zdaniem zwolenników istnienia VSEL rozbieżności w uzyskanych danych, w kontekście przedstawionych powyżej argumentów, wynikają najprawdopodobniej z zastosowania odmiennych protokołów badawczych w stosunku do metodyki opisanej przez zespół Ratajczaka[39]. Zdaniem krytyków, to na odkrywcy spoczywa ciężar dowodu i opisania swojej procedury w taki sposób, aby badania dawało się powtórzyć[23]. Po ponownej publikacji metodyki przez zespół Ratajczaka[35], co najmniej 20 ośrodków badawczych potwierdziło obecność komórek VSEL o właściwościach postulowanych przez zespół[40].

Istnieją także przesłanki teoretyczne pluripotencji VSEL. Koncepcja obecności wczesnych rozwojowo komórek macierzystych w dorosłych tkankach w sposób alternatywny tłumaczy postulowane zjawisko tzw. plastyczności komórek macierzystych, oznaczające iż przykładowo komórki macierzyste układu krwiotwórczego mogą różnicować się w komórki macierzyste mięśnia sercowego lub układu nerwowego. Zgodnie z hipotezą zespołu Ratajczaka jest to wynik różnicowania się komórek VSEL występujących m.in. w szpiku kostnym lub krwi pępowinowej[39]. Komórki VSEL mają więc dawać początek innym wczesnym rozwojowo komórkom opisanym w przeciągu ostatnich lat w tkankach dorosłych myszy i człowieka, którym mogą odpowiadać takie komórki jak np. komórki MASC[41], MIAMI[42], USSC[43], Muse Cells[44][45], MAPC[46] czy Omnicyty[47].

Komórki VSEL mają w odpowiednich modelach doświadczalnych różnicować się w komórki układu krwiotwórczego[48][49][50], tkanki kostnej[26], śródbłonka naczyniowego, kardiomiocyty[27], komórki nabłonka płuc[25] oraz komórki gamet żeńskich i męskich[18][21][51], co potwierdzałoby ich pluripotencję. Jednocześnie jednak nie tworzą potworniaków[36], z drugiej strony jest argumentem przeciwko ich pluripotencji[39].

Komórki VSEL zdaniem odkrywców znajdują się w dorosłych tkankach w stanie uśpienia, a ich stan spoczynkowy jest regulowany zmianami epigenetycznymi niektórych genów biorących udział w sygnałowaniu czynników insulinowych[52]. Wg. doniesień zespołu Ratajczaka liczba tych komórek w dorosłych tkankach, jak wykazują badania na długo i krótko żyjących myszach, koreluje z okresem przeżycia[53][54][55] i może mieć związek z powstawaniem niektórych nowotworów[56][57].

Potencjał kliniczny komórek VSEL w kontekście medycyny regeneracyjnej, to możliwość różnicowania w różne typy komórek dorosłego organizmu, a także, w odróżnieniu od ESC[58] lub iPSC[59] i brak właściwości onkogennych[36]. Podjęto próby kliniczne ich wykorzystania sponsorowane przez Narodowy Instytut Zdrowia w USA oraz Departament Obrony USA w leczeniu schorzeń kości[60], ran skóry[61] i uszkodzeń siatkówki (m.in. zwyrodnienie plamki żółtej oraz retinopatia barwnikowa)[62].

Mechanizm parakrynny edytuj

W 2001 roku w opublikowanej pracy[63] Ratajczak po raz pierwszy wykazał na poziomie białka, że klasyczne komórki macierzyste/ukierunkowane komórki układu krwiotwórczego (posiadające marker CD34+) są źródłem szeregu czynników wzrostowych, chemokin i cytokin, które mogą brać udział w hamowaniu apoptozy i stymulowaniu neoangiogenezy w uszkodzonych narządach. Badanie po raz pierwszy w historii pokazuje[potrzebny przypis], w jaki sposób komórki macierzyste np. układu krwiotwórczego mogą w sposób pośredni brać udział w regeneracji narządów miąższowych w oparciu o mechanizm parakrynny.

Mikrofragmenty błonowe edytuj

Pod koniec lat 90. Ratajczak zaczął pracować nad nowym rodzajem interakcji komórkowych za pomocą mikrofragmentów błonowych, eksosomów. W 2006 roku ukazała się praca, która pokazała, że komórki macierzyste mogą horyzontalnie przenosić białka i mRNA na inne komórki i w ten sposób zmieniać ich fenotyp[64].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j Profesor doktor habilitowany Mariusz Z. Ratajczak, Uniwersytecki Szpital Dziecięcy w Krakowie, Ośrodek Transplantacji [zarchiwizowane 2006-06-21].
  2. ↑ a b c d Mariusz Ratajczak, Biographical sketch [zarchiwizowane 2015-12-08] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Prof. dr hab. Mariusz Zdzisław Ratajczak, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2023-09-03].[martwy link]
  4. ↑ Monika Wysocka, Czy prof. M. Ratajczak odejdzie z CM UJ?, Puls Medycyny, 22 lutego 2006 [zarchiwizowane 2014-07-14].
  5. ↑ Profesorowie Ratajczak i Pawlikowski doktorami honoris causa Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. naukawpolsce.pap.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]., PAP
  6. ↑ Warszawski Uniwersytet Medyczny [online], Warszawski Uniwersytet Medyczny [dostęp 2021-10-24].
  7. ↑ Instytut Nauk Medycznych [online], www.cm.uz.zgora.pl [dostęp 2021-10-24].
  8. ↑ Profil badawczy na stronie James Graham Brown Cancer Center. [dostęp 2010-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-26)].
  9. ↑ Judyta Watoła: Honorowe doktoraty dla wybitnych lekarzy, gazeta.pl, 27.03.2008
  10. ↑ Ich trzech w szeregach Polish-American Medical Society. faktymedyczne.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]. w faktymedyczne.pl
  11. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 września 2008 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2009 r. nr 22, poz. 287).
  12. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 lipca 2015 r. o nadaniu odznaczeń (M.P. z 2015 r. poz. 868).
  13. ↑ Odznaczenia za zasługi dla rozwoju transplantologii w Polsce [online], 28 sierpnia 2016.
  14. ↑ Prof. Mariusz Ratajczak awarded the Karl Landsteiner lectureship.
  15. ↑ a b M. Kucia i inni, A population of very small embryonic-like (VSEL) CXCR4+SSEA-1+Oct-4+ stem cells identified in adult bone marrow, „Leukemia”, 20 (5), 2006, s. 857–869, DOI: 10.1038/sj.leu.2404171, PMID: 16498386 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  16. ↑ M. Kucia i inni, Morphological and molecular characterization of novel population of CXCR4+ SSEA−4+ Oct−4+ very small embryonic-like cells purified from human cord blood: preliminary report, „Leukemia”, 21 (2), 2007, s. 297–303, DOI: 10.1038/sj.leu.2404470, PMID: 17136117 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  17. ↑ Ewa K. Zuba-Surma i inni, Very small embryonic-like stem cells are present in adult murine organs: ImageStream-based morphological analysis and distribution studies, „Cytometry Part A”, 73A (12), 2008, s. 1116–1127, DOI: 10.1002/cyto.a.20667, PMID: 18951465, PMCID: PMC2646009 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  18. ↑ a b c Deepa Bhartiya, Sandhya Kasiviswananthan, Ambreen Shaikh, Cellular origin of testis-derived pluripotent stem cells: a case for very small embryonic-like stem cells, „Stem Cells and Development”, 21 (5), 2012, s. 670–674, DOI: 10.1089/scd.2011.0554, PMID: 21988281 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  19. ↑ Hanna Sovalat i inni, Identification and isolation from either adult human bone marrow or G-CSF-mobilized peripheral blood of CD34+/CD133+/CXCR4+/ Lin−CD45− cells, featuring morphological, molecular, and phenotypic characteristics of very small embryonic-like (VSEL) stem cells, „Experimental Hematology”, 39 (4), 2011, s. 495–505, DOI: 10.1016/j.exphem.2011.01.003, PMID: 21238532 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  20. ↑ Ryuji Iwaki i inni, Development of a Highly Efficient Method for Isolating Very Small Embryonic-Like Stem Cells Identified in Adult Mouse Bone and Their Stem Cell Characteristics, „Blood”, 120 (21), 2012, s. 2345, DOI: 10.1182/blood.V120.21.2345.2345 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  21. ↑ a b Virant-Klun, I., N. Zech, P. Rozman, A. Vogler, B. Cvjeticanin, P. Klemenc, E. Malicev and H. Meden-Vrtovec (2008), "Putative stem cells with an embryonic character isolated from the ovarian surface epithelium of women with no naturally present follicles and oocytes". Differentiation, 76 (8): 843-56
  22. ↑ Yu-Jen Chang i inni, Recovery of CD45−/Lin−/SSEA-4+ very small embryonic-like stem cells by cord blood bank standard operating procedures, „Cytotherapy”, 16 (4), 2014, s. 560–565, DOI: 10.1016/j.jcyt.2013.10.009, PMID: 24364909 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  23. ↑ a b c d Masanori Miyanishi i inni, Do Pluripotent Stem Cells Exist in Adult Mice as Very Small Embryonic Stem Cells?, „Stem Cell Reports”, 1 (2), 2013, s. 198–208, DOI: 10.1016/j.stemcr.2013.07.001, PMID: 24052953, PMCID: PMC3757755 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  24. ↑ Zoran Ivanovic, Human Umbilical Cord Blood-Derived Very-Small-Embryonic-Like Stem Cells with Maximum Regenerative Potential?, „Stem Cells and Development”, 21 (14), 2012, s. 2561–2562, DOI: 10.1089/scd.2012.0058 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  25. ↑ a b Susannah H. Kassmer i inni, Very Small Embryonic-Like Stem Cells from the Murine Bone Marrow Differentiate into Epithelial Cells of the Lung, „Stem Cells”, 31 (12), 2013, s. 2759–2766, DOI: 10.1002/stem.1413, PMID: 23681901, PMCID: PMC4536826 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  26. ↑ a b Aaron M. Havens i inni, Human Very Small Embryonic-Like Cells Generate Skeletal Structures, In Vivo, „Stem Cells and Development”, 22 (4), 2013, s. 622–630, DOI: 10.1089/scd.2012.0327, PMID: 23020187, PMCID: PMC3564465 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  27. ↑ a b Jin-Hong Wu i inni, Characterization of rat very small embryonic-like stem cells and cardiac repair after cell transplantation for myocardial infarction, „Stem Cells and Development”, 21 (8), 2012, s. 1367–1379, DOI: 10.1089/scd.2011.0280, PMID: 22032240 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  28. ↑ Aaron M. Havens i inni, Human and Murine Very Small Embryonic-Like Cells Represent Multipotent Tissue Progenitors, In Vitro and In Vivo, „Stem Cells and Development”, 23 (7), 2014, s. 689–701, DOI: 10.1089/scd.2013.0362, PMID: 24372153, PMCID: PMC3967374 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  29. ↑ a b Coralie L. Guerin i inni, Bone-marrow-derived very small embryonic-like stem cells in patients with critical leg ischaemia: evidence of vasculogenic potential, „Thrombosis and Haemostasis”, 113 (5), 2015, s. 1084–1094, DOI: 10.1160/TH14-09-0748, PMID: 25608764 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  30. ↑ a b Zhi-Hua Chen i inni, Hepatic regenerative potential of mouse bone marrow very small embryonic-like stem cells, „Journal of Cellular Physiology”, 230 (8), 2015, s. 1852–1861, DOI: 10.1002/jcp.24913, PMID: 25545634 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  31. ↑ a b Seung J. Lee i inni, Adult Stem Cells from the Hyaluronic Acid-Rich Node and Duct System Differentiate into Neuronal Cells and Repair Brain Injury, „Stem Cells and Development”, 23 (23), 2014, s. 2831–2840, DOI: 10.1089/scd.2014.0142, PMID: 25027245, PMCID: PMC4235983 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  32. ↑ Ralitza Danova-Alt i inni, Very Small Embryonic-Like Stem Cells Purified from Umbilical Cord Blood Lack Stem Cell Characteristics, „PLoS ONE”, 7 (4), 2012, art. nr e34899, DOI: 10.1371/journal.pone.0034899, PMID: 22509366, PMCID: PMC3318011 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  33. ↑ Cesar Alvarez-Gonzalez i inni, Cord Blood Lin−CD45− Embryonic-Like Stem Cells Are a Heterogeneous Population That Lack Self-Renewal Capacity, „PLoS ONE”, 8 (6), 2013, art. nr e67968, DOI: 10.1371/journal.pone.0067968, PMID: 23840798, PMCID: PMC3695943 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  34. ↑ a b Krzysztof Szade i inni, Murine Bone Marrow Lin−Sca-1+CD45− Very Small Embryonic-Like (VSEL) Cells Are Heterogeneous Population Lacking Oct-4A Expression, „PLoS ONE”, 8 (5), 2013, art. nr e63329, DOI: 10.1371/journal.pone.0063329, PMID: 23696815, PMCID: PMC3656957 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  35. ↑ a b Malwina Suszynska i inni, The Proper Criteria for Identification and Sorting of Very Small Embryonic-Like Stem Cells, and Some Nomenclature Issues, „Stem Cells and Development”, 23 (7), 2014, s. 702–713, DOI: 10.1089/scd.2013.0472, PMID: 24299281, PMCID: PMC3967357 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  36. ↑ a b c d e D M Shin i inni, Novel epigenetic mechanisms that control pluripotency and quiescence of adult bone marrow-derived Oct4+ very small embryonic-like stem cells, „Leukemia”, 23 (11), 2009, s. 2042–2051, DOI: 10.1038/leu.2009.153, PMID: 19641521, PMCID: PMC2783188 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  37. ↑ Dong-Myung Shin i inni, Global Gene Expression Analysis of Very Small Embryonic-Like Stem Cells Reveals that the Ezh2 -Dependent Bivalent Domain Mechanism Contributes to Their Pluripotent State, „Stem Cells and Development”, 21 (10), 2012, s. 1639–1652, DOI: 10.1089/scd.2011.0389, PMID: 22023227, PMCID: PMC3376460 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  38. ↑ D.-M. Shin i inni, Molecular signature of adult bone marrow-purified very small embryonic-like stem cells supports their developmental epiblast/germ line origin, „Leukemia”, 24 (8), 2010, s. 1450–1461, DOI: 10.1038/leu.2010.121, PMID: 20508611 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  39. ↑ a b c M Z Ratajczak i inni, Very small embryonic-like stem cells (VSELs) represent a real challenge in stem cell biology: recent pros and cons in the midst of a lively debate, „Leukemia”, 28 (3), 2014, s. 473–484, DOI: 10.1038/leu.2013.255, PMID: 24018851, PMCID: PMC3948156 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  40. ↑ Mariusz Z. Ratajczak, Janina Ratajczak, Magda Kucia, Very Small Embryonic-Like Stem Cells (VSELs): An Update and Future Directions, „Circulation Research”, 124 (2), 2019, s. 208–210, DOI: 10.1161/CIRCRESAHA.118.314287, PMID: 30653438, PMCID: PMC6461217 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  41. ↑ Antonio P. Beltrami i inni, Multipotent cells can be generated in vitro from several adult human organs (heart, liver, and bone marrow), „Blood”, 110 (9), 2007, s. 3438–3446, DOI: 10.1182/blood-2006-11-055566, PMID: 17525288 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  42. ↑ Gianluca D'Ippolito i inni, Marrow-isolated adult multilineage inducible (MIAMI) cells, a unique population of postnatal young and old human cells with extensive expansion and differentiation potential, „Journal of Cell Science”, 117 (Pt 14), 2004, s. 2971–2981, DOI: 10.1242/jcs.01103, PMID: 15173316 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  43. ↑ Gesine Kögler i inni, A New Human Somatic Stem Cell from Placental Cord Blood with Intrinsic Pluripotent Differentiation Potential, „The Journal of Experimental Medicine”, 200 (2), 2004, s. 123–135, DOI: 10.1084/jem.20040440, PMID: 15263023, PMCID: PMC2212008 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  44. ↑ Shohei Wakao i inni, Multilineage-differentiating stress-enduring (Muse) cells are a primary source of induced pluripotent stem cells in human fibroblasts, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 108 (24), 2011, s. 9875–9880, DOI: 10.1073/pnas.1100816108, PMID: 21628574, PMCID: PMC3116385 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  45. ↑ Yasumasa Kuroda i inni, Isolation, culture and evaluation of multilineage-differentiating stress-enduring (Muse) cells, „Nature Protocols”, 8 (7), 2013, s. 1391–1415, DOI: 10.1038/nprot.2013.076, PMID: 23787896 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  46. ↑ Yuehua Jiang i inni, Pluripotency of mesenchymal stem cells derived from adult marrow, „Nature”, 418 (6893), 2002, s. 41–49, DOI: 10.1038/nature00870, PMID: 12077603 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  47. ↑ Magued A. Mikhail i inni, High frequency of fetal cells within a primitive stem cell population in maternal blood, „Human Reproduction (Oxford, England)”, 23 (4), 2008, s. 928–933, DOI: 10.1093/humrep/dem417, PMID: 18238907 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  48. ↑ R.J. Jones i inni, Characterization of mouse lymphohematopoietic stem cells lacking spleen colony-forming activity, „Blood”, 88 (2), 1996, s. 487–491, PMID: 8695796 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  49. ↑ R.J. Jones i inni, Separation of pluripotent haematopoietic stem cells from spleen colony-forming cells, „Nature”, 347 (6289), 1990, s. 188–189, DOI: 10.1038/347188a0, PMID: 2395470 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  50. ↑ D.S. Krause i inni, Multi-organ, multi-lineage engraftment by a single bone marrow-derived stem cell, „Cell”, 105 (3), 2001, s. 369–377, DOI: 10.1016/s0092-8674(01)00328-2, PMID: 11348593 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  51. ↑ Irma Virant-Klun i inni, Isolation of Small SSEA-4-Positive Putative Stem Cells from the Ovarian Surface Epithelium of Adult Human Ovaries by Two Different Methods, „BioMed Research International”, 2013, 2013, s. 1–15, DOI: 10.1155/2013/690415, PMID: 23509763, PMCID: PMC3590614 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  52. ↑ M Z Ratajczak i inni, Parental imprinting regulates insulin-like growth factor signaling: a Rosetta Stone for understanding the biology of pluripotent stem cells, aging and cancerogenesis, „Leukemia”, 27 (4), 2013, s. 773–779, DOI: 10.1038/leu.2012.322, PMID: 23135355, PMCID: PMC5538807 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  53. ↑ Magda Kucia i inni, The negative effect of prolonged somatotrophic/insulin signaling on an adult bone marrow-residing population of pluripotent very small embryonic-like stem cells (VSELs), „AGE”, 35 (2), 2013, s. 315–330, DOI: 10.1007/s11357-011-9364-8, PMID: 22218782, PMCID: PMC3592960 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  54. ↑ J Ratajczak i inni, Higher number of stem cells in the bone marrow of circulating low Igf-1 level Laron dwarf mice—novel view on Igf-1, stem cells and aging, „Leukemia”, 25 (4), 2011, s. 729–733, DOI: 10.1038/leu.2010.314, PMID: 21233833, PMCID: PMC3746340 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  55. ↑ M Kucia i inni, Reduced number of VSELs in the bone marrow of growth hormone transgenic mice indicates that chronically elevated Igf1 level accelerates age-dependent exhaustion of pluripotent stem cell pool: a novel view on aging, „Leukemia”, 25 (8), 2011, s. 1370–1374, DOI: 10.1038/leu.2011.98, PMID: 21566652, PMCID: PMC3746337 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  56. ↑ Mariusz Z. Ratajczak, Dong-Myung Shin, Magda Kucia, Very Small Embryonic/Epiblast-Like Stem Cells, „The American Journal of Pathology”, 174 (6), 2009, s. 1985–1992, DOI: 10.2353/ajpath.2009.081143, PMID: 19406990, PMCID: PMC2684162 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  57. ↑ Mariusz Z. Ratajczak i inni, Epiblast/Germ Line Hypothesis of Cancer Development Revisited: Lesson from the Presence of Oct−4+ Cells in Adult Tissues, „Stem Cell Reviews and Reports”, 6 (2), 2010, s. 307–316, DOI: 10.1007/s12015-010-9143-4, PMID: 20309650, PMCID: PMC2888917 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  58. ↑ Feng Cao i inni, In Vivo Visualization of Embryonic Stem Cell Survival, Proliferation, and Migration After Cardiac Delivery, „Circulation”, 113 (7), 2006, s. 1005–1014, DOI: 10.1161/CIRCULATIONAHA.105.588954, PMID: 16476845, PMCID: PMC4701384 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  59. ↑ Shigeo Masuda, Risk of teratoma formation after transplantation of induced pluripotent stem cells, „Chest”, 141 (4), 2012, s. 1120–1121, DOI: 10.1378/chest.11-2790, PMID: 22474158 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  60. ↑ NeoStem Receives Notification of Second Year NIH Grant Award for First Clinical Study of VSEL™ Technology in Periodontitis [zarchiwizowane 2013-10-20].
  61. ↑ NeoStem Awarded $147,765 NIH Grant for Treatment of Skin Wounds in Scleroderma Patients [zarchiwizowane 2013-09-18].
  62. ↑ NeoStem and Mass. Eye and Ear/Schepens Eye Research Institute Announce Second Research Collaboration Exploring NeoStem’s VSEL™ Technology for Retinal Repair [zarchiwizowane 2014-04-26].
  63. ↑ M. Majka i inni, Numerous growth factors, cytokines, and chemokines are secreted by human CD34+ cells, myeloblasts, erythroblasts, and megakaryoblasts and regulate normal hematopoiesis in an autocrine/paracrine manner, „Blood”, 97 (10), 2001, s. 3075–3085, DOI: 10.1182/blood.v97.10.3075, PMID: 11342433 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
  64. ↑ J. Ratajczak i inni, Embryonic stem cell-derived microvesicles reprogram hematopoietic progenitors: evidence for horizontal transfer of mRNA and protein delivery, „Leukemia”, 20 (5), 2006, s. 847–856, DOI: 10.1038/sj.leu.2404132, PMID: 16453000 [dostęp 2023-09-03] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mariusz_Ratajczak&oldid=73174404”