Markaczka

Markaczka
	Melanitta nigra
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Melanitta
Gatunek	markaczka
Synonimy
	Anas nigra Linnaeus, 1758; Oidemia nigra (Linnaeus, 1758); Melanitta nigra nigra (Linnaeus, 1758);
	Anas nigra Linnaeus, 1758; Oidemia nigra (Linnaeus, 1758); Melanitta nigra nigra (Linnaeus, 1758);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Markaczka^[5]^[3]^[6]^[7] (Melanitta nigra) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).

Systematyka edytuj

Gatunek monotypowy^[8]^[9]. Blisko spokrewniona z markaczką amerykańską (Melanitta americana), uznawaną kiedyś za jej podgatunek^[8]^[9].

Występowanie edytuj

Islandia, Wyspy Owcze, Szetlandy, Orkady, Szkocja, Irlandia, Svalbard, północna część Półwyspu Skandynawskiego i dalej po Lenę. Zimuje na europejskich i północnoafrykańskich wybrzeżach Atlantyku, na brzegach Morza Północnego, Bałtyku i w zachodniej części Morza Śródziemnego, a także na dużych jeziorach w głębi lądu.

Na polskim wybrzeżu zimuje licznie i regularnie od października do kwietnia. Latem pojawiają się natomiast koczujące stada samców. W głębi kraju pojawia się sporadycznie^[10]. Sporadycznie zalatuje również w głąb innych krajów Europy, na wschodnią część Morza Śródziemnego, Morze Czarne i Morze Kaspijskie, na Azory, Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka, Grenlandię i brzegi Zatoki Perskiej.

Morfologia edytuj

Wygląd: Samiec całkowicie czarny, jedynie lotki od spodu ciemnoszare, a dziób pomarańczowy ze zrogowaciałą czarną naroślą u nasady. Ubarwienie ma zatem wśród kaczek niepowtarzalne. Brunatnoczarne łapy. Samica ciemnobrązowa z popielatymi podgardlem, piersią, bokami szyi i policzkami oraz jaśniejszym brzuchem. Ponad dwuletnim samicom wyrasta na dziobie niewielka narośl. Młode podobne do samicy.; Pewnym podobieństwem do markaczki wykazuje się czarny samiec uhli, ale ma on białe lusterko i plamę pod okiem, czerwone łapy z czarnymi płetwami i pomarańczowy dziób z czarną naroślą. Czarnobrunatną samicę uhli odróżnić od markaczki można po tym, że ta pierwsza ma białe lusterko i dwie plamy na głowie.
Wymiary średnie^[6]^[7]: długość ciała ok. 40–52 cm
długość skrzydła 21–24 cm
rozpiętość skrzydeł 80–90 cm
masa ciała ok. 900–1600 g

Ekologia i zachowanie edytuj

Biotop: Jeziora i wolno płynące rzeki w strefie tundry i mokradła w strefie tajgi. Zimą na morskich wybrzeżach. Od września do kwietnia pojedyncze osobniki można spotkać też w głębi lądu.
Zachowanie: Od lipca na wieczornym i nocnym niebie można obserwować ciągi markaczek, głównie kaczorów. Samice z młodymi ciągną liczniej od września, a w grudniu stanowią już przeważającą większość. W locie wydaje charakterystyczny świst powodowany przez wibrację sztywnej i wąskiej dziesiątej lotki dłoniowej. Dobrze nurkuje i pływa, ale na lądzie porusza się niezdarnie w postaci wyprostowanej.
Toki: Pierwsze markaczki łączą się w pary już na zimowisku. Kaczor w czasie grupowych toków wyciąga się w górę, otacza skrzydłami, kiwa ogonem i wykonuje skokowy trzepoczący lot. Na lęgowiska markaczki wracają parami głównie w maju, choć w Wielkiej Brytanii już od marca do kwietnia. W czasie toków kaczor wydaje głos przypominający „kur-li” lub „struk-luk”, a kaczka głuche „karr”.

Jaja z kolekcji muzealnej

Gniazdo: Gniazda na ziemi, w pobliżu wody schowane w zaroślach. Są to głównie płytkie jamki w ziemi wysłane mchem, trawami, porostami i powiększającą się stopniowo ilością puchu.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może być powtórzony w przypadku utraty jaj lub piskląt), składając w maju–czerwcu 5 do 13 kremoworóżowych lub brunatnawych jaj o średnich wymiarach 66 × 54 mm i średniej masie 72 g.
Okres lęgowy: Jaja wysiadywane są przez okres 27–31 dni przez samicę. Kaczor opuszcza samicę krótko po rozpoczęciu lęgu. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu i wędrują za matką nad wodę. Usamodzielniają się po 45–50 dniach.
Pożywienie: Drobne zwierzęta wodne, głównie małże, skorupiaki, owady wodne z niewielką domieszką pokarmu roślinnego, korzeni i pęczków.

Status i ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody markaczka klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2006 roku szacowano na 1,6 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany^[4].

W Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową^[11]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terytorium kraju szacowano na 9200–28 900 osobników^[12].

Zobacz też edytuj

ptaki Polski

Przypisy edytuj

↑ Melanitta nigra, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 622.
↑ ^a ^b ^c Denis Lepage: Markaczka (Melanitta nigra) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-25].
↑ ^a ^b Melanitta nigra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 339.
↑ ^a ^b Sterry i in. 2002 ↓, s. 86.
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).
↑ ^a ^b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Common Scoter (Melanitta nigra). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 178–179. ISBN 83-919626-1-X.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia edytuj

Miroslav Bouchner: Zwierzęta łowne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, 1993. ISBN 83-85817-09-3.
Frieder Sauer: Ptaki wodne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-937-0.
Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-11]. (ang.).
Melanitta nigra (Markaczka). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 180–182. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Melanitta nigra, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992622-2] Carboneras 1992 ↓, s. 622.

[avibase-3] Denis Lepage: Markaczka (Melanitta nigra) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-25].

[iucn-4] Melanitta nigra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-11].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991339-6] Busse i in. 1991 ↓, s. 339.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200286-7] Sterry i in. 2002 ↓, s. 86.

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-11]. (ang.).

[hbwa-9] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Common Scoter (Melanitta nigra). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].

[10] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 178–179. ISBN 83-919626-1-X.

[rozp-11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-12] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[5]

[3]

[6]

[7]

[1]

[2]

[4]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]