Marszałek sejmu (I Rzeczpospolita)

Marszałek sejmu^[1] – przewodniczący obrad Izby Poselskiej Sejmu I Rzeczypospolitej.

Nie była to funkcja władcza, a marszałek sejmowy nie miał nawet wpływu na przebieg dyskusji w swojej izbie, mógł jedynie wygłaszać konkluzję. Dopiero w 1764 roku wprowadzono regulamin sejmowy, ustanawiający program obrad.

Funkcja marszałka sejmu powstała, według Stanisława Orzechowskiego, dopiero w 1564 roku, była odpowiednikiem marszałka nadwornego. Marszałek brał także udział w procesie legislacyjnym. Po ustanowieniu [[konstytucja (I Rzeczpospolita)|konstytucji przez Izbę Poselską, marszałek Sejmu czytał je w Senacie w obecności króla i ogłaszał w jego imieniu^[2].

Marszałka wybierał ogół posłów, najpóźniej w trzecim dniu od otwarcia sejmu. Do XVI wieku stosowano zasadę jednomyślności, później wystarczała zwykła większość głosów. Od 1678 roku marszałka wybierano już w pierwszym dniu sesji. Funkcję tę obsadzano, kierując się zasadą tzw. alternaty, kolejno powołując marszałka z Wielkopolski, Małopolski i Litwy (od 1673 prawo). Stosowano zasadę turnum – najpierw głosowali posłowie z prowincji, z której miał pochodzić marszałek. Wyniki ogłaszał marszałek poprzedniego sejmu, zwany marszałkiem starej laski. Następnie wręczał ją nowo wybranemu. Od 1669 roku wprowadzono zwyczaj zaprzysięgania nowo wybranych marszałków, potwierdzony w konstytucji sejmowej w 1768 roku. Nowy marszałek wyznaczał sekretarza sejmowego (od 1764 przysięgłego), który prowadził diariusz sejmowy. Wyznaczał także czteroosobową delegację, która powiadamiała króla i senat o rozpoczęciu obrad izby poselskiej.

Marszałkowie Sejmu I Rzeczypospolitej

Marszałkowie Sejmu Korony Królestwa Polskiego

Jan Sierakowski (31 października 1548 – 12 grudnia 1548)
Mikołaj Sienicki (15 maja 1550 – 26 lipca 1550)
Rafał Leszczyński (2 lutego 1552 – 11 kwietnia 1552)
Mikołaj Sienicki (1 lutego 1553 – 29 marca 1553)
Mikołaj Sienicki (22 kwietnia 1555 – 15 czerwca 1555)
Mikołaj Sienicki (6 grudnia 1556 – 14 stycznia 1557)
Mikołaj Sienicki (5 grudnia 1558 – 8 lutego 1559)
Rafał Leszczyński (30 listopada 1562 – 25 marca 1563)
Mikołaj Sienicki (22 listopada 1563 – 1 kwietnia 1564)
Mikołaj Sienicki (24 czerwca 1564 – 2 sierpnia 1564)
Mikołaj Sienicki (18 stycznia 1565 – 14 kwietnia 1565)
Stanisław Sędziwój Czarnkowski (10 stycznia 1569 – 12 sierpnia 1569)

Marszałkowie Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Stanisław Szafraniec (29 kwietnia 1570 – 11 lipca 1570)
Mikołaj Grzybowski (12 marca 1572 – 28 maja 1572)
Jan Firlej (5 kwietnia 1573 – 20 maja 1573)
Wacław Agryppa (22 lutego 1574 – 2 kwietnia 1574)
Stanisław Szafraniec (30 sierpnia 1574 – 13 września 1574)
Rafał Przyjemski 13 września 1574 – 18 września 1574
Mikołaj Sienicki 7 listopada 1575 – 15 grudnia 1575
Andrzej Firlej 31 marca 1576 – 29 maja 1576
Stanisław Przyjemski 22 stycznia 1581 – 8 marca 1581
Lew Sapieha 4 października 1582 – 25 listopada 1582
Stanisław Pękosławski 15 stycznia 1585 – 28 lutego 1585
Stanisław Uchański 2 lutego 1587 – marzec 1587
Kasper Dembiński i Paweł Orzechowski 30 czerwca 1587 – 19 sierpnia 1587
Jan Gajewski 10 grudnia 1587 – 20 stycznia 1588
Dymitr Chalecki 6 marca 1589 – 23 kwietnia 1589
Paweł Orzechowski^[3] 8 marca 1590 – 21 kwietnia 1590
Jan Izdbiński - Rusiecki 2 grudnia 1590 – 15 stycznia 1591
Jan Dominikowicz Pac 7 września 1592 – 19 października 1592
Mikołaj Daniłowicz 4 maja 1593 – 15 czerwca 1593
Stanisław Sasin Karśnicki 6 lutego 1595 – 21 marca 1595
Piotr Myszkowski 26 marca 1596 – 13 maja 1596
Piotr Myszkowski 10 lutego 1597 – 25 marca 1597
Florian Gomoliński 8 marca 1598 – 13 kwietnia 1598
Jan Iwanowicz Szujski^[4] 9 lutego 1600 – 21 marca 1600
Jan Zbigniew Ossoliński 7 lutego 1601 – 13 marca 1601
Feliks Kryski 4 lutego 1603 – 5 marca 1603
Stanisław Janowicz Białłozor 20 stycznia 1605 – 3 marca 1605
Stanisław Ryszkowski 7 marca 1606 – 18 kwietnia 1606
Mikołaj Mieliński 7 maja 1607 – 16 czerwca 1607
Krzysztof Wiesiołowski 15 stycznia 1609 – 26 lutego 1609
Jan Swoszowski 26 września 1611 – 9 listopada 1611
Maksymilian Przerębski 28 lutego 1613 – 2 kwietnia 1613
Aleksander Korwin Gosiewski 3 grudnia 1613 – 24 grudnia 1613
Jan Świętosławski 12 lutego 1615 – 27 marca 1615
Jakub Szczawiński 26 kwietnia 1616 – 7 czerwca 1616
Krzysztof Wiesiołowski 13 lutego 1618 – marzec 1618
Jan Świętosławski luty 1619 – marzec 1619
Jakub Szczawiński 3 listopada 1620 – 11 grudnia 1620
Jan Drucki Sokoliński 23 sierpnia 1621 – wrzesień 1621
Jakub Sobieski 24 stycznia 1623 – 5 marca 1623
Jan Łowicki 11 lutego 1624 – marzec 1624
Jan Drucki Sokoliński 7 stycznia 1625 – marzec 1625
Jakub Sobieski 27 stycznia 1626 – 10 marca 1626
Marcin Żegocki 10 listopada 1626 – 29 listopada 1626
Aleksander Chalecki 12 października 1627 – 24 listopada 1627
Jakub Sobieski 27 czerwca 1628 – 18 lipca 1628
Maciej Maniecki 9 stycznia 1629 – 20 lutego 1629
Stefan Pac 13 listopada 1629 – 28 listopada 1629
Jerzy Ossoliński 29 stycznia 1631 – marzec 1631
Marcin Żegocki 11 marca 1632 – 3 kwietnia 1632
Krzysztof Radziwiłł 22 czerwca 1632 – 17 lipca 1632
Jakub Sobieski 24 września 1632 – 15 listopada 1632
Mikołaj Ostroróg 8 lutego 1633 – 17 marca 1633
Gedeon Michał Tryzna 19 lipca 1634 – 1 sierpnia 1634
Jerzy Ossoliński 31 stycznia 1635 – 17 marca 1635
Mikołaj Łopacki 21 listopada 1635 – 9 grudnia 1635
Kazimierz Lew Sapieha 20 stycznia 1637 – 4 marca 1637
Jan Stanisław Jabłonowski 3 czerwca 1637 – 18 czerwca 1637
Łukasz Opaliński młodszy 10 marca 1638 – 1 maja 1638
Władysław Kierdej 5 października 1639 – 16 listopada 1639
Jan Stanisław Jabłonowski 19 kwietnia 1640 – 1 czerwca 1640
Bogusław Leszczyński 20 sierpnia 1641 – 4 października 1641
Krzysztof Kieżgajło Zawisza 11 lutego 1642 – 26 lutego 1642
Jerzy Sebastian Lubomirski 1 lutego 1643 – 29 marca 1643
Hieronim Radziejowski 13 lutego 1645 – 27 marca 1645
Jan Mikołaj Stankiewicz 25 października 1646 – 7 grudnia 1646
Stanisław Sarbiewski 2 maja 1647 – 27 maja 1647
Bogusław Leszczyński 16 lipca 1648 – 1 sierpnia 1648
Filip Kazimierz Obuchowicz 6 października 1648 – 19 listopada 1648
Franciszek Dubrawski 19 stycznia 1649 – 14 lutego 1649
Bogusław Leszczyński 22 listopada 1649 – 13 stycznia 1650
Wincenty Aleksander Gosiewski 21 listopada 1650 – 24 grudnia 1650
Andrzej Maksymilian Fredro 26 stycznia 1652 – 11 marca 1652
Aleksander Sielski 23 lipca 1652 – 17 sierpnia 1652
Krzysztof Zygmunt Pac 24 marca 1653 – 7 kwietnia 1653
Franciszek Dubrawski 11 lutego 1654 – 28 marca 1654
Krzysztof Grzymułtowski 9 czerwca 1654 – 20 lipca 1654
Jan Kazimierz Umiastowski 19 maja 1655 – 20 czerwca 1655
Władysław Lubowiecki 10 lipca 1658 – 30 sierpnia 1658
Jan Krzysztof Gniński 22 marca 1659 – 2 maja 1659
Michał Kazimierz Radziwiłł 2 maja 1661 – 18 lipca 1661
Jan Wielopolski 20 lutego 1662 – 1 maja 1662
Jan Krzysztof Gniński 26 listopada 1664 – 7 stycznia 1665
Jan Antoni Chrapowicki 12 marca 1665 – 28 marca 1665
Jan Chryzostom Pieniążek 17 marca 1666 – 4 maja 1666
Marcin Oborski 9 listopada 1666 – 23 grudnia 1666
Andrzej Franciszek Kotowicz 7 marca 1667 – 18 kwietnia 1667
Jan Karol Czartoryski 24 stycznia 1668 – 7 marca 1668
Stefan Sarnowski 27 sierpnia 1668 – 16 września 1668
Jan Antoni Chrapowicki 5 listopada 1668 – 6 grudnia 1668
Feliks Kazimierz Potocki 2 maja 1669 – 19 czerwca 1669
Stanisław Krzycki^[5] 1 października 1669 – 12 listopada 1669
Jan Kazimierz Kierdej 5 marca 1670 – 26 marca 1670
Stanisław Herakliusz Lubomirski 9 września 1670 – 31 października 1670
Marcin Oborski 26 stycznia 1672 – 14 marca 1672
Michał Leon Sokoliński 18 maja 1672 – 30 czerwca 1672
Stefan Czarniecki 4 stycznia 1673 – 8 kwietnia 1673
Franciszek Jan Bieliński 15 stycznia 1674 – 22 lutego 1674, sejm konwokacyjny
Benedykt Paweł Sapieha 20 kwietnia 1674 – 9 czerwca 1674
Mikołaj Hieronim Sieniawski 2 lutego 1676 – 14 marca 1676, sejm koronacyjny
Władysław Michał Skoraszewski 14 stycznia 1677 – 26 kwietnia 1677
Franciszek Stefan Sapieha 15 grudnia 1678 – 4 kwietnia 1679
Hieronim Augustyn Lubomirski 10 stycznia 1681 – 21 maja 1681
Rafał Leszczyński 27 stycznia 1683 – 10 marca 1683
Andrzej Kazimierz Giełgud 16 lutego 1685 – 31 maja 1685
Andrzej Kazimierz Giełgud 27 stycznia 1688 – 5 marca 1688
Stanisław Antoni Szczuka 17 listopada 1688 – 1 kwietnia 1689
Tomasz Działyński 16 stycznia 1690 – 6 maja 1690
Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein 9 stycznia 1693 – 11 lutego 1693
Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein 22 grudnia 1693
Andrzej Kazimierz Kryszpin-Kirszensztein 12 stycznia 1695 – 24 marca 1695
Stefan Kazimierz Humiecki 29 sierpnia 1696 – 28 września 1696
Kazimierz Ludwik Bieliński 15 maja 1697 – 28 czerwca 1697
Krzysztof Stanisław Zawisza 17 września 1697 – 1 października 1697
Krzysztof Stanisław Zawisza 16 kwietnia 1698 – 28 kwietnia 1698
Stanisław Antoni Szczuka 16 czerwca 1699 – 30 lipca 1699
Jan Szembek 22 grudnia 1701 – 6 lutego 1702
Michał Serwacy Wiśniowiecki 11 czerwca 1703 – 19 lipca 1703
Stanisław Ernest Denhoff 4 lutego 1710 – kwiecień 1710
Stanisław Ernest Denhoff 5 kwietnia 1712 – 19 kwietnia 1712
Stanisław Ernest Denhoff 31 grudnia 1712 – 21 lutego 1713
Stanisław Ledóchowski 1 lutego 1717
Krzysztof Stanisław Zawisza 3 października 1718 – 14 listopada 1718
Krzysztof Stanisław Zawisza 30 grudnia 1719 – 22 lutego 1720
Krzysztof Stanisław Zawisza 30 września 1720–11 listopada 1720
Franciszek Maksymilian Ossoliński 5 października 1722 – 16 listopada 1722
Stefan Potocki 2 października 1724 – 13 listopada 1724
Stefan Potocki 28 września 1726 – 9 listopada 1726
Teodor Józef Lubomirski 22-25 sierpnia 1729
Teodor Józef Lubomirski 2-14 października 1730
Jerzy Marcin Ożarowski 26 stycznia 1733 – 2 lutego 1733
Michał Józef Massalski 27 kwietnia 1733 – 23 maja 1733
Franciszek Radzewski 25 sierpnia 1733 – 28 września 1733
Antoni Józef Poniński 27 września 1735 – 8 listopada 1735
Wacław Piotr Rzewuski 25 czerwca 1736 – 9 lipca 1736
Kazimierz Rudziński 6 października 1738 – 17 listopada 1738
Kazimierz Karwowski 3 października 1740 – 13 listopada 1740
Tadeusz Ogiński 5 października 1744 – 19 listopada 1744
Antoni Benedykt Lubomirski 3 października 1746 – 14 listopada 1746
Wojciech Siemieński 30 września 1748 – 9 listopada 1748
Wojciech Siemieński 4 sierpnia 1750 – 18 sierpnia 1750
Józef Adrian Massalski 2 października 1752 – 26 października 1752
Józef Adrian Massalski 30 września 1754 – 31 października 1754
Adam Leon Małachowski 2 października 1758 – 11 października 1758
Adam Leon Małachowski 6 października 1760 – 13 października 1760
Adam Leon Małachowski 27 kwietnia 1761 – 2 maja 1761
Adam Leon Małachowski 4 października 1762 – 7 października 1762
Adam Kazimierz Czartoryski 7 maja 1764 – 23 czerwca 1764
Józef Sylwester Sosnowski 27 sierpnia 1764 – 8 września 1764
Jacek Małachowski 3 grudnia 1764 – 20 grudnia 1764
Celestyn Czaplic 6 października 1766 – 29 listopada 1766
Karol Stanisław Radziwiłł Panie Kochanku 5 października 1767 – 5 marca 1768
Adam Poniński i Michał Hieronim Radziwiłł (19 kwietnia 1773 – 11 kwietnia 1775)
Andrzej Mokronowski i Andrzej Ignacy Ogiński^[6](26 sierpnia 1776 – 31 października 1776)
Ludwik Tyszkiewicz (5 października 1778 – 14 listopada 1778)
Antoni Małachowski (2 października 1780 – 11 listopada 1780)
Kazimierz Krasiński (30 września 1782 – 9 listopada 1782)
Franciszek Ksawery Chomiński (4 października 1784 – 13 listopada 1784)
Stanisław Kostka Gadomski (2 października 1786 – 13 listopada 1786)
Stanisław Małachowski (6 października 1788 – 29 maja 1792)
Stanisław Kostka Bieliński (21 czerwca 1793 – 23 listopada 1793)

Przypisy

↑ właściwie marszałek Izby Poselskiej, w I Rzeczypospolitej Sejmem nazywano złożenie 3 stanów sejmujących: króla, Senatu i Izby Poselskiej
↑ ZygmuntZ. Gloger ZygmuntZ., Encyklopedja staropolska ilustrowana, Warszawa: Druk P. Laskauer, W. Babicki, 1903, s. 78 .
↑ Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 325.
↑ Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego - 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 89.
↑ Włodzimierz Dworzaczek: Stanisław Krzycki h. Kotwicz. Biogram został opublikowany w 1970 r. w XV tomie Polskiego Słownika Biograficznego, 1970. [dostęp 2020-10-04]. (pol.).
↑ Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493-1793, Kraków 1948, s. 168 [42]. .

[1] właściwie marszałek Izby Poselskiej, w I Rzeczypospolitej Sejmem nazywano złożenie 3 stanów sejmujących: króla, Senatu i Izby Poselskiej

[2] ZygmuntZ. Gloger ZygmuntZ., Encyklopedja staropolska ilustrowana, Warszawa: Druk P. Laskauer, W. Babicki, 1903, s. 78 .

[3] Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 325.

[4] Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego - 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 89.

[5] Włodzimierz Dworzaczek: Stanisław Krzycki h. Kotwicz. Biogram został opublikowany w 1970 r. w XV tomie Polskiego Słownika Biograficznego, 1970. [dostęp 2020-10-04]. (pol.).

[6] Władysław Konopczyński, Chronologia sejmów polskich 1493-1793, Kraków 1948, s. 168 [42]. .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]