Mart Niklus
Mart-Olav Niklus (ur. 22 września 1934) – estoński ornitolog i polityk. W okresie ZSRR prowadził działalność dysydencką, jako więzień polityczny spędził w obozach i więzieniach 16 lat.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
22 września 1934 |
|---|---|
| deputowany do Riigikogu | |
| Okres |
od 1992 |
| deputowany do Komitetu Estonii | |
| Okres |
od 1990 |
| deputowany do Kongresu Estonii | |
| Okres |
od 1990 |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys edytuj
Mart-Olav Niklus urodził się 22 września 1934 roku w Tartu. Ojciec był szkolnym nauczycielem, Mart miał młodsze rodzeństwo[1].
Mart Niklus średnie wykształcenie zdobył w Tartu I Keskkool (pierwszej szkole średniej w Tartu), gdzie zainteresował się ornitologią. W latach 1952–1957 studiował biologię na Uniwersytecie w Tartu. Swój pierwszy naukowy artykuł napisał w 1953 roku, poświęcił go ptactwu rozlewiska Ropka i jeziora Aardla[2]. W dalszej pracy naukowej zajmował się migracjami ptaków, awifauną okolic Haapsalu oraz wysp Hobulaid i Sarema, w szczególności zaś rybitwą wielkodziobą[3]. Oprócz własnych publikacji zajmował się także tłumaczeniem[4].
W czasie studiów Niklus rozpoczął działalność dysydencką. Rozpowszechniał informacje o tajnej klauzuli paktu Ribentrop-Mołotow oraz o nielegalności włączenia Estonii do ZSRR[5]. Agitacje prowadził na organizowanych przez siebie studenckich spotkaniach[5], przesłał również list do Głosu Ameryki[4]. Przesyłał za granicę wykonane przez siebie i Vella Pällina zdjęcia radzieckich stacji zagłuszających[4].
Aresztowany po raz pierwszy 21 sierpnia 1958 roku, skazany za działanie w interesie międzynarodowej burżuazji (art. 58, p.10 kk RFSRR) 15 stycznia 1959 roku, otrzymał wyrok 10 lat pozbawienia wolności i 3 lat zesłania. Karę odbywał w obozach w Mordowii oraz więzieniu władimirskim. Zwolniony 30 lipca 1966 roku po uprzednim skróceniu kary przez Sąd Najwyższy Estońskiej SRR[4]. Nie mógł wrócić do pracy naukowej, o czym zadecydował już w 1959 roku jego przełożony, profesor Eerik Kumari – decyzja ta według Szergalina miała na celu ochronę środowiska estońskich ornitologów przed zainteresowaniem władz[6]. Jest jedynym autorem, którego nazwisko usunięto z estońskiej ornitologicznej bibliografii Eesti ornitoloogilise kirjanduse 1656–1975[7].
W trakcie odbywania kary uczył się języków obcych. Na język estoński przetłumaczył Powszechną deklarację praw człowieka[4] oraz trzy dzieła Charlesa Darwina[8].
Po odzyskaniu wolności podejmował się różnych zawodów – był kierowcą, dyspozytorem, organistą i nauczycielem języków obcych. Kontynuował działalność opozycyjną, utrzymywał kontakty między innymi z rosyjskimi dysydentkami Natalją Gorbaniewską, Tatjaną Wielikanową i Malwą Łandą[4]. Publicznie występował w obronie innych dysydentów, podpisał też między innymi Apel Bałtycki, protest przeciwko interwencji w Afganistanie i pismo w obronie Andrieja Sacharowa[4].
Aresztowany kolejno w październiku 1976, w marcu 1980 i 29 kwietnia 1980 roku. Skazany na 10 lat pozbawienia wolności i 5 lat zesłania (art. 68, ust. 2 kk ESRR), nie przyznał się do winy i nie brał udziału w procesie. Osadzony w obozie permskim, w latach 1983–1985 przeniesiony do więzienia czystopolskiego. Prowadził głodówki i inne akcje protestacyjne[9].
Niklus opuścił więzienie przed terminem, 8 lipca 1988 roku, w wyniku trwającej w Estonii od czerwca masowej akcji protestacyjnej domagającej się uwolnienia więźniów politycznych. Zrehabilitowano go w 1990 roku[10].
Działał na rzecz odzyskania niepodległości przez Estonię. W latach 1990–1992 zasiadał w Kongresie i Komitecie Estonii, a także w Zgromadzeniu Państwowym w latach 1992–1995[10].
Jest członkiem wielu estońskich i międzynarodowych organizacji o profilach politycznych i przyrodniczych[10].
Odznaczenia edytuj
- Order Herbu Państwowego II klasy, za wkład w wyzwolenie Estonii, nadany w lutym 1996 roku[10][11].
- Order Wielkiego Księcia Giedymina III klasy, nadany w 1999 roku[10].
Twórczość edytuj
- Prace naukowe
- Ropka luha ja Aardla jarve linnustikust, w: Loodusuurijate Seltsi juubelikoguteos, Tallinn 1953, s. 375–381.
- Осенняя миграция птиц (август 1954 г.) на морском острове Хобулайд, „Loodusuurijate Seltsi aastaraamat” t. 49 (1956), s. 53–64.
- Andmeied Happsalu umbruse merelinnustikust, „Loodusuurijate Seltsi aastaraamat” t. 50 (1957), s. 271–278.
- Гнездование и перелёты крачки-чегравы в Эстонской ССР, w: 3-я Прибалт. орнитол. конф.: тез. докл., Wilno 1957, s. 60–61.
- Haapsalu umbruse linnustiku koostisest ja elupaigalisest levikust, „Ornitoloogiline kogumik” t. 1 (1958), s. 119–138.
- Lindude sugisranne Hobulailul (Haapsalu rajoon), „Abiks loodusevaatlejale” t. 36 (1958), s. 28-29.
- Гнездование и перелёт крачки-чегравы в Эстонской ССР, w: Тр. 3-й Прибалт. орнитол. конф., Wilno 1959, s. 205–208.
- Naaskelnokk Saaremaal, „Eesti Loodus” t. 6 (1973), s. 354.
- Tematyka polityczna
- Mind ei tapetud õigel ajal. Artikleid, kõnesid, avalikke kirju ja intervjuusid aastaist 1992-2003, Tartu 2004.
- Ma ei vaiki ikka veel. Valimik artikleid, kõnesid, tõlkeid ja dokumente lähiminevikust, Tartu 2010.
Przypisy edytuj
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1005.
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1005–1006.
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1009–1010.
- ↑ a b c d e f g Niitsoo 2007 ↓, s. 171.
- ↑ a b Шергалин 2013 ↓, s. 1006.
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1006–1007.
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1007.
- ↑ Шергалин 2013 ↓, s. 1007–1008.
- ↑ Niitsoo 2007 ↓, s. 171–172.
- ↑ a b c d e Niitsoo 2007 ↓, s. 172.
- ↑ Teenetemärkide kavalerid ↓.
Bibliografia edytuj
- Е.Э. Шергалин. Март-Олав Никлус – эстонский орнитолог и правозащитник. „Русский орнитологический журнал”, s. 1005–1010, 2013. Petersburg. ISSN 0869-4362. Том 22, Экспресс-выпуск 869. (ros.).
- Viktor Niitsoo: Mart-Olav Niklus. W: Słownik dysydentów. Czołowe postacie ruchów opozycyjnych w krajach komunistycznych w latach 1956–1989. T. II. Warszawa: Karta, 2007, s. 171–172. ISBN 978-83-88288-84-5. (pol.).
- Teenetemärkide kavalerid. [w:] Vabariigi President [on-line]. [dostęp 2017-09-20]. (est.).