Matka (ros. Мать) – powieść Maksyma Gorkiego wydana po raz pierwszy w 1906 roku, pierwszy w pełni socrealistyczny utwór, obrazujący narodziny ruchu robotniczego[1]. Powieść powstała na fali doświadczeń Gorkiego związanych z przedrewolucyjną demonstracją majową w Niżnym Nowogrodzie w 1902 roku. Utwór trzykrotnie zekranizowano.

Matka
Мать
ilustracja
Autor

Maksim Gorki

Typ utworu

powieść

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Imperium Rosyjskie

Język

rosyjski

Data wydania

1906

Fabuła edytuj

Pelagia Własowa, kobieta prosta, pokorna i religijna, żyje wraz z buntującym się synem, Pawłem, oraz mężem-alkoholikiem, który się nad nimi znęca. Mąż Własowej szybko jednak umiera na przepuklinę, nie zgodziwszy się na operację. Niedługo po śmierci ojca Paweł zaczyna działać w partii socjaldemokratycznej: organizuje w swoim domu spotkania z towarzyszami i przewodniczy publicznym manifestacjom antycarskim (podczas święta pracy i pogrzebu jednego z towarzyszy). Za swoją działalność dwukrotnie trafia do więzienia. Matka do tego stopnia stara się zrozumieć syna, że sama staje się działaczką rewolucyjną, oderwaną od tradycji patriarchalnej – działa w partii, pod przykrywką pątniczki czy handlarki kolportuje nielegalne ulotki, książki i czasopisma. By widywać się z uwięzionym synem i kontynuować rewolucyjną działalność, przenosi się z osady robotniczej do oddalonego o 80 wiorst (85 km) miasta, gdzie mieszka u towarzysza Mikołaja Iwanowicza. W wyniku wyroku sądu Paweł i jego przyjaciele zostają zesłani na Syberię, natomiast Własowa – złapana na kolportażu mowy sądowej swojego syna – zostaje aresztowana i brutalnie pobita.

Bohaterowie edytuj

Bohaterowie pierwszo- i drugoplanowi edytuj

  • Pelagia Niłowna Własow z domu Sierogin – tytułowa „Matka”; wtórna analfabetka, z Woskriesienskoje
  • Paweł (Pasza) Michajłowicz Własow – syn Pelagii Niłownej
  • Andrzej (Andriusza/Jędruś) Onisimowicz Nachodka, przezywany Chochoł – Ukrainiec z Kaniowa, mieszka w domu Pelagii z Pawłem; sądzony za przestępstwa polityczne w Rostowie i Saratowie; zakochany w Nataszy
  • Mikołaj Daniłowicz Wiesowszczykow (Wiesowszczikow) – syn złodzieja Daniły; w pierwszej części podczas pobytu Pawła w więzieniu mieszka u Własowów; gdy trafia po manifestacji pierwszomajowej do więzienia, udaje mu się zbiec; ukrywa się u leśniczego i pracuje jako zecer w nowej drukarni
  • Mikołaj Iwanowicz – pracuje w urzędzie ziemskim; były nauczyciel i subiekt w księgarni; zesłany dwukrotnie najpierw do Archangielska, później nad Morze Białe; syn dyrektora fabryki w Wiatce; chce wydawać pismo dla wsi
  • Zofia Iwanowna – starsza o sześć lat siostra Mikołaja Iwanowicza, wdowa po Sybiraku, Kostii; gra na pianinie
  • Jegor (Jegoruszka) Iwanowicz – syn diaka Iwana z Woskriesienskoje, ateista, wdowiec; obłożnie chory na serce, umiera w szpitalu; jego pogrzeb przeradza się w antycarską manifestację, która kończy się krwawym starciem z policją
  • Natasza – nauczycielka z Moskwy, córka bogatego handlarza żelazem; zaczyna nauczać w fabryce tkackiej w jakimś mieście powiatowym
  • Sasza, Saszeńka, właśc. Aleksandra – córka obszarnika; zakochana w Pawle
  • Iwan Daniłowicz – lekarz, przyjaciel Mikołaja Iwanowicza; leczy Jegora Iwanowicza
  • Ludmiła Wasiliewna – sąsiadka i przyjaciółka Jegora Iwanowicza, była razem z nim na zesłaniu na Syberii; żona podprokuratora – ma z nim trzynastoletniego syna, który mieszka z ojcem; opiekuje się innym chłopcem, Sieriożą
  • Michał Iwanowicz Rybin – palacz, producent dziegciu; wdowiec; publicznie katowany przez żandarmów za kolportaż literatury, którą dostarcza mu Pelagia Niłowna

Bohaterowie epizodyczni edytuj

  • Iwan Bukin, Grzegorz (Grisza) Samojłow, Jakub Somow, Dragunow, Twieriakow, stary Sizow, Machotin, Wiałow, bracia Wasilij i Iwan Gusiewowie, Wawiłow i in. – robotnicy z osady fabrycznej
  • Isaj Gorbow – kontroler fabryki, szpicel; dźgnięty śmiertelnie nożem
  • Maria Korsunowa – handlarka
  • Jefim, Jakub i Ignacy – palacze dziegciu od Rybina
  • Fiodor (Fiedia) Mazin – młody chłopak, siostrzeniec robotnika fabrycznego Sizowa, poeta
  • Sawielij – chory na gruźlicę, cioteczny brat parobka Jakuba, który stracił zdrowie w fabryce Niefiedowa
  • Iwan (Wania) – siedemnastoletni blacharz; ranny z rozbitą głową po pogrzebie Jegora Iwanowicza leczony jest w mieszkaniu Mikołaja Iwanowicza
  • Stiepan i Tatiana Czumakowowie – chłopi, u których nocuje Pelagia Niłowna podczas samotnej podróży z zakazaną literaturą; stracili dwójkę dzieci
  • Piotr Jegorowicz Riabinin, przezywany Szydło – piśmienny chłop od Stiepana
  • Jakub Wasiliewicz Gobun – były żołnierz, blacharz; starzec, w jego domu odbywają się zebrania ze ślusarzami; jego siostrzeniec Sawka Jewczenko siedzi w więzieniu razem z Pawłem
  • Matwiej Iwanowicz – strażnik w więzieniu
  • Fiediakin i Peltin – żandarmi (policjanci)

Ekranizacje edytuj

Pierwsze wydania przekładów na język polski edytuj

Przypisy edytuj

  1. Robert Papieski, Realizm socjalistyczny, [w:] Historia literatury światowej, t. 9. XX wiek – proza, red. Marian Szulc, Pinnex, Kraków 2005, s. 96, ISBN 83-89265-42-7.

Linki zewnętrzne edytuj