Matrakçı Nasuh
Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavî lub Nasuh el-Matrakči ibn Karađoz ibn Abdullah el-Visokavi el-Bosnevi, powszechnie znany jako Matrakçı Nasuh (turecka wymowa: [matrakˈtʃɯ naˈsuh]; po bośniacku: Matrakčija Nasuh Visočak) ze względu na swoje umiejętności w grze w matrak, którą sam wymyślił. Znany był również jako Nasuh el-Silâhî, Nasuh szermierz ze względu na swój talent do posługiwania się bronią. Żyjący w latach 1480–1564 XVI-wieczny osmański działacz państwowy pochodzenia bośniackiego[1][2][3], polihistor, matematyk, nauczyciel, historyk, geograf, kartograf, szermierz, nawigator, wynalazca, malarz, rolnik i miniaturzysta. Po tym jak wstąpił w szeregi osmańskich zwiadowców w Rumelii, został przeniesiony do Stambułu, gdzie uzyskał wykształcenie. Następnie był w służbie kilku osmańskich sułtanów, a w końcu został nauczycielem w szkole Enderun[4].
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1480 |
|---|---|
| Data śmierci |
ok. 1564 |
| Zawód, zajęcie |
polihistor, matematyk, miniaturzysta |
Życiorys edytuj
Nasuh Matrakçı (bin Abdullah: syn Abdullaha), urodzony w bośniackim mieście Visoko[5], był uzdolnionym janczarem, który przebył zarówno szkolenie w piechocie, jak i w systemie dewszirme. Był uzdolnionym szermierzem i strzelcem wyborowym, który był znany ze swej inteligencji. Ponieważ mówił w pięciu językach, został powołany do osmańskiej marynarki.
Chociaż urodził się w rodzinie bośniackich muzułmanów, Nasuh trafił do systemu dewszirme, zarezerwowanego skądinąd dla chrześcijańskiej ludności imperium. Jednak wyjątkowo w Bośni system dewszirme obejmował również miejscowe rodziny muzułmańskie[6][7][8].
Po długim okresie studiowania matematyki i geometrii napisał traktaty Cemâlü'l-Küttâb oraz Kemalü'l- Hisâb i przedstawił je sułtanowi Selimowi I. Napisał również dwie książki zatytułowane Mecmaü't-Tevârih i Süleymannâme. Zajmowały się one historią w latach 1520–1543. Napisał również dzieło historyczne na temat kampanii perskiej Sulejmana Wspaniałego pod tytułem Fetihname-i Karabuğdan. Ostatnie studia jego książki Umdet-ul Hisab ujawniły nieznany dotąd fakt, że Matrakçı wynalazł kilka oryginalnych metod mnożenia. Jedną z ważniejszych metod wyjaśnionych w tej książce było mnożenie kratowe, którego używano w szkole Enderun 50 lat wcześniej, niż John Napier wprowadził je w Europie[1].
Oprócz dzieł matematycznych i historycznych, znany jest ze swoich miniatur. Stworzył styl naturalistyczny, który koncentrował się na panoramach krajobrazów i miast z dużą ilością detali. Jego najbardziej znanym dziełem jest panorama Stambułu, pokazująca prawie każdą ulicę i budynek miasta. W miniaturze osmańskiej jego styl został później określony jako „styl Matrakçı”. Najważniejszym z czterech tomów historycznych miniatur jest ten zajmujący się pierwszą irańsko-iracką kampanią (1534–1535) Sulejmana Wspaniałego, na podstawie którego napisał swoje dzieło historyczne Fetihname-i Karabuğdan. Oprócz opisu marszu armii osmańskiej ze Stambułu do Bagdadu, a potem do Tebrizu i jej powrót przez Aleppo i Eskişehir, Nasuh opisał wszystkie miasta napotkane przez armię po drodze. Biblioteka Uniwersytetu Stambulskiego przechowuje jedyny istniejący egzemplarz tego dzieła.
Nasuh był również żołnierzem i mistrzem miecznictwa. Pracował jako nauczyciel sztuk walki w Enderunie. Wraz ze uczniami prezentował swoje umiejętności na pokazach będących częścią uroczystości związanych z obrzezaniem synów Sulejmana Wspaniałego. W nagrodę za udane pokazy, Nasuh otrzymał od sułtana honorowy tytuł ustada (mistrza) i reisa (szefa). Napisał również książkę na temat użycia różnych rodzajów broni i technik w czasie walki przez kawalerię i piechotę pod tytułem Tuhfet-ül Guzât[1][3][4][9][10].
Dzieła edytuj
Matematyka
- Cemâlü'l-Küttâb
- Kemalü'l- Hisâb
- Umdetü'l-Hisâb
Historia
- Mecmaü't-Tevârih (Suma historii)
- Süleymannâme (Książka o Sulejmanie Wspaniałym)
- Fetihname-i Karabuğdan (Książka o zdobyciu Mołdawii)
- Beyan-ı Menazil-i Sefer-ul Irakeyn (Kronika pierwszej irańsko-irackiej kampanii (1534–1535) Sulejmana Wspaniałego)
Sztuki walki
- Tuhfet-ul Guzat (Dar wojowników)
W kulturze edytuj
W tureckim hicie eksportowym Wspaniałe stulecie zagrał go Fatih Al.
Galeria edytuj
.JPG)
.JPG)
Nagrody i dziedzictwo edytuj
W jego rodzinnym mieście Visoko w Bośni odbywają się coroczne konferencje poświęcone sławnym ludziom pochodzącym z tego miasta, a Matrakčija jest uważany za jednego z najważniejszych. Żeby to zilustrować, wystarczy powiedzieć, że jest uważany za bośniackiego Leonarda da Vinci[13]. Również ulica Matrakčijina obok Muzeum Dziedzictwa Miasta Visoko (Zavičajni Muzej Visoko) nazwana jest tak od jego imienia[14].
Turecka telewizja nakręciła w 1978 roku dokumentalny film o Matrakcim[13].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn, M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali & Han, Sunyoung. The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh, p. 23. „Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education”. 14 (1), s. 19–31, March 2010. Texas A&M University, College Station, Texas 77843, USA. [dostęp 2013-01-05].
- ↑ International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1-2. University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:....
- ↑ a b Halil İnalcık, Cemal Kafadar: Süleymân The Second [i.e. the First] and his time. Isis Press (1993), s. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school.
- ↑ a b Salim Ayduz: Nasuh Al-Matrakî, A Noteworthy Ottoman Artist-Mathematician of the Sixteenth Century. Muslim Heritage muslimheritage.com. [dostęp 2015-03-03]. (ang.).
- ↑ Jonathan M. Bloom, Sheila Blair: The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2. Oxford University Press (2009), s. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia...).
- ↑ The Ottoman Empire: The Classical Age 1300-1600, Halil Inalcik, (1973), s. 78.
- ↑ The Balkans since 1453, L.S. Stavrianos (New York, 1958), s. 84.
- ↑ Perry Anderson: Lineages of the Absolutist State (Verso, 1974), p. 366.
- ↑ Jonathan M. Bloom, Sheila Blair: The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture, Vol. 2. Oxford University Press (2009), p. 49; Nasuh Matrakci [Nasuh al-Silahi al-Matraqi; Nasuh ibn Qaragoz ibn 'Abdallah al-Busnawi] (b. Visoko, Bosnia...).
- ↑ International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1-2. University of Wisconsin (2004), s. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:....
- ↑ Matrakčija: Fortresses of Matrakci Plan. [w:] Muslim Heritage uploads [on-line]. Muslim Heritage.
- ↑ Matrakčija: City of Diyarbakir illumination. [w:] Muslim Heritage uploads [on-line]. Muslim Heritage.
- ↑ a b Naida Kovačević, Pan Bošnjak: (VIDEO) Naučni skup – „Naučnik, književnik i minijaturist Nasuh Matrakči Visočanin”. [w:] zavicajnimuzej.com [on-line]. Hometown Museum/Zavičajni Muzej Visoko, 15 December 2014. [dostęp 2015-03-03]. (bośn.).
- ↑ Ulica u Visokom – Nasuh Matrakči bio najslavniji Bošnjak Osmanskog carstva (PHOTO). [w:] haber.ba [on-line]. Avaz, 18 November 2012. [dostęp 2015-03-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 kwietnia 2015)]. (bośn.).