Max Born

niemiecki matematyk i fizyk, noblista

Max Born (ur. 11 grudnia 1882 we Wrocławiu, zm. 5 stycznia 1970 w Getyndze) – niemiecki fizyk i matematyk pochodzenia żydowskiego, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1954)[1]. Jest jednym z głównych twórców mechaniki kwantowej[2] obok Heisenberga i Schrödingera – poprawnie nadając sens empiryczny ich równaniom.

Max Born
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 grudnia 1882
Wrocław, Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

5 stycznia 1970
Getynga, RFN

Miejsce spoczynku

Getynga

Zawód, zajęcie

fizyk, matematyk

podpis
Tablica pamiątkowa we Wrocławiu

Życiorys edytuj

Przed II wojną światową edytuj

Jedyny syn dr. Gustawa Jakuba Borna (1851–1900), Żyda urodzonego w Kępnie (wtedy miasto pruskie w prowincji Poznańskiej), i Margarete Kauffmann (1856–1886), pochodzącej z rodziny śląskich przemysłowców. Urodził się i wychował w ówcześnie leżącym w Cesarstwie Niemieckim Wrocławiu, gdzie jego ojciec wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim, najpierw jako privatdozent, a następnie profesor anatomii porównawczej i embriologii[3]. Po ukończeniu Gimnazjum im. Króla Wilhelma studiował kolejno na uniwersytetach we Wrocławiu, Heidelbergu i Zurychu. W tym czasie zetknął się z takimi naukowcami jak Felix Klein, David Hilbert, Hermann Minkowski, Carl Runge, Karl Schwarzschild, czy Woldemar Voigt[1].

W roku 1909 został wykładowcą uniwersytetu w Getyndze, skąd w roku 1912 przeniósł się do University of Chicago. W roku 1919, po służbie wojskowej w armii niemieckiej, został profesorem uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem, później (1921) w Getyndze. Sformułował w tym czasie standardową obecnie interpretację kwadratu modułu funkcji falowej (  gdzie   oznacza sprzężenie zespolone) w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki (zob. gęstość elektronowa), za co w 1954 roku otrzymał Nagrodę Nobla (równocześnie nagrodę otrzymał Walther Bothe). Z powodu antysemickiej polityki rządu III Rzeszy wyjechał w 1933 roku do Cambridge, skąd w roku 1936 przeniósł się do Uniwersytetu w Edynburgu. Wykładał tam do 1953 r.[1]

Lata powojenne edytuj

Po II wojnie światowej (w 1953 r., po otrzymaniu przez Borna tytułu honorowego obywatela Getyngi) Max i Hedwig Bornowie powrócili do Niemiec, ale ich dzieci pozostały w Wielkiej Brytanii. Born zamieszkał w Bad Pyrmont.

W 1955 r. podpisał Manifest Russella-Einsteina[4] (zob. Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych), a w 1957 r. – z innymi naukowcami z Göttinger 18Manifest z Göttingen przeciw wyposażeniu Bundeswehry w taktyczną broń atomową. Pochowany w Getyndze na tym samym cmentarzu, co Max Planck i David Hilbert. Na jego nagrobku wyryto fundamentalne równanie mechaniki kwantowej: pq – qp = h/2πi.

Życie prywatne edytuj

Był dziadkiem australijskiej piosenkarki i aktorki, Olivii Newton-John[3].

Dorobek edytuj

Spośród jego publikacji wymieniane są przede wszystkim: Dynamics of Crystal Lattices, Optics, Natural Philosophy of Cause and Chance i Zur Quantummechanik. Prócz Nagrody Nobla zdobył Medal Stokesa, a w 1950 roku – Medal Hughesa.

Born był również współautorem – wspólnie z Robertem Oppenheimerem – przybliżenia stosowanego w fizyce kwantowej, będącego szczególnym przypadkiem przybliżenia adiabatycznego, nazwanego przybliżeniem Borna-Oppenheimera[1].

Upamiętnienie edytuj

Dom, w którym się wychował, znajduje się we Wrocławiu przy placu Wolności 4. Na domu zamontowano w 2002 roku tablicę pamiątkową. Borna honorowano także nazywając jego nazwiskiem plac w centrum Wrocławia.

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d Max Born - Facts. [w:] The Nobel Prize in Physics 1954 > Max Born, Walther Bothe [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-02-26]. (ang.)., Biographical, Nobel Lecture, December 11, 1954, The Statistical Interpretations of Quantum Mechanics.
  2. Born Max, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-29].
  3. a b Born, Gustav Jacob. [w:] Jewish Encyclopedia [on-line]. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).
  4. Sandra Ionno Butcher: The Origins of the Russell-Einstein Manifesto. [w:] Pugwash History Seies, No 1 [on-line]. Council of the Pugwash Conferences on Science and World Affairs Nobel Peace Prize 1995, maj 2005. [dostęp 2014-02-26]. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj