Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy

Fundusze EOG i norweskie – finansowy wkład Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w zmniejszanie nierówności społeczno-ekonomicznych w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) oraz w umacnianie stosunków dwustronnych z 15 państwami członkowskimi UE z Europy Środkowej i Wschodniej. Ponadto Fundusze przyczyniają się do umacniania fundamentalnych wartości europejskich takich jak demokracja, tolerancja i praworządność.

Historia

edytuj

Powstanie Funduszy[1][2]

edytuj

Fundusze EOG i norweskie są skutkiem porozumienia o EOG. Na mocy tego porozumienia Islandia, Liechtenstein i Norwegia stały się częścią rynku wewnętrznego UE, umożliwiającego swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób w obrębie Unii Europejskiej. Porozumienie o EOG określa wspólne cele współpracy, jakimi są zmniejszenie nierówności społeczno-ekonomicznych w Europie oraz umocnienie współpracy między państwami Europy.

Od momentu wejścia w życie porozumienia o EOG Islandia, Liechtenstein i Norwegia przyczyniają się do postępu społeczno-gospodarczego w państwach członkowskich UE oraz EOG. Udostępniane środki finansowe nosiły kolejno nazwę Mechanizmu Finansowego (1994–1998), Instrumentu Finansowego (1999–2003), a obecnie znane są pod nazwą Funduszy EOG i norweskich (2004–2009, 2009–2014, 2014–2021). W latach 1994–2014 Norwegia, Islandia i Liechtenstein przekazały łącznie 3,3 mld euro w ramach programów udzielania funduszy. Dalsze środki w kwocie 2,8 mld euro udostępniono w okresie finansowania 2014-2021. Wielkość funduszy przekazywanych przez wyżej wymienione trzy państwa – darczyńców jest uzależniona od wielkości ich powierzchni oraz PKB. W związku z powyższym w okresie od 2014 do 2021 r. wkład Norwegii w finansowanie Funduszy EOG i norweskich wyniesie 97,7%, Islandii 1,6% zaś Liechtensteinu 0,7% funduszy.

Od 2004 r. istnieją dwa odrębne mechanizmy: Fundusze EOG oraz Fundusze norweskie. Fundusze EOG finansują wszystkie trzy państwa, tj. Islandia, Liechtenstein i Norwegia; zaś Fundusze norweskie finansuje wyłącznie Norwegia.

Mechanizm Finansowy 1994–1998[2]

edytuj

Mechanizm Finansowy 1994-1998 obejmuje Grecję, Irlandię, Irlandię Płn., Portugalię i Hiszpanię. Wsparto projekty w dziedzinie ochrony środowiska, edukacji i szkoleń oraz transportu. Poza wsparciem sięgającym 500 mln euro przyznano zniżkę w kwocie 1,5 mld euro na oprocentowanie pożyczek zaciąganych w Europejskim Banku Inwestycyjnym (EIB).1. Finlandia, Szwecja i Austria, które do 1994 r. były członkami EFTA, opuściły tę organizację i przystąpiły do UE. Komisja Europejska przejęła odpowiedzialność za wkłady tych trzech krajów w Mechanizm Finansowy 1994-1998.1.

Instrument Finansowy 1999–2003[2]

edytuj

W okresie 1999–2003 Grecja, Irlandia, lrlandia Płn., Portugalia i Hiszpania otrzymały 119,6 mln euro z państw EFTA znajdujących się w EOG (Islandia, Liechtenstein i Norwegia). Wsparto projekty w dziedzinie ochrony środowiska, odnowy tkanki miejskiej, zmniejszenia zanieczyszczeń na obszarach miejskich, ochrony dziedzictwa kulturowego, transportu, edukacji i szkoleń oraz badań akademickich. Ok 93% funduszy wydano na projekty dotyczące ochrony środowiska.

Fundusze EOG i norweskie 2004–2009[2]

edytuj

W 2004 r. do UE i do EOG przystąpiło dziesięć nowych państw – Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia. Rozszerzenie wymagało znacznego wzrostu wkładów na programy przeznaczone na cele spójności europejskiej. Rozwój społeczno-ekonomiczny większości nowych państw członkowskich był znacznie poniżej średniego poziomu dla UE.

W okresie 2004–2009 oferta Funduszy EOG i norweskich opiewała na kwotę 1,3 miliarda euro. Fundusze EOG (672 mln euro) wsparły 15 państw beneficjentów z Europy Środkowo-Wschodniej. W ramach Funduszy norweskich wsparto dodatkową kwotą 567 mln euro dziesięć państw, które przystąpiły do UE w 2004 r.

Prócz tych dwóch mechanizmów Norwegia przeznaczyła 68 mln euro na dwustronne norweskie programy współpracy z Bułgarią i Rumunią, gdy te dwa państwa przystąpiły do UE w 2007 r.

Jako największy darczyńca Norwegia przekazała blisko 97% całkowitego finansowania w okresie 2004-2009.

 

Obszary wsparcia

edytuj

W okresie 2004 – 2009 w ramach Mechanizmu Finansowego EOG i norweskiego finansowanie przyznano 1 250 projektom. Projekty te były finansowane w ramach następujących obszarów wsparcia:

  • Środowisko naturalne i zrównoważony rozwój
  • Zachowanie europejskiego dziedzictwa kulturowego
  • Społeczeństwo obywatelskie
  • Schengen i wymiar sprawiedliwości
  • Opieka zdrowotna i opieka nad dziećmi
  • Budowanie sprawności instytucjonalnej i rozwój zasobów ludzkich
  • Badania i stypendia akademickie
  • Współpraca regionalna i transgraniczna
  • Budowanie sprawności instytucjonalnej

Współpraca

edytuj

Więcej niż jeden na pięć wspieranych projektów był projektem partnerskim realizowanym pomiędzy podmiotami z państw beneficjentów a Islandią, Liechtensteinem lub Norwegią.

Rezultaty

edytuj

W dokumencie Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2004-2009 stwierdza się, że „Fundusze EOG i norweskie przewidziane na okres 2004-2009 przyczyniły się do zmniejszenia nierówności w Europie […] i zapewniły znaczące korzyści na poziomie lokalnym” (Sprawozdanie końcowe, Nordic Consulting Group, styczeń 2012).

W okresie finansowania 2004-2009 przeprowadzono następujące niezależne ewaluacje i przeglądy:

Fundusze EOG i norweskie 2009–2014[3]

edytuj

Kwota Funduszy przeznaczona na lata 2009-2014 wyniosła 1,8 mld euro. Fundusze EOG (993,5 mln euro), współfinansowane przez Islandię (3%), Liechtenstein (1%) i Norwegię (96%), były dostępne w 16 państwach. Fundusze norweskie (804,6 mln euro), finansowane wyłącznie przez Norwegię, były dostępne w 13 państwach, które przystąpiły do UE po 2003 r. Hiszpania otrzymała przejściowo finansowanie w latach 2009-2014. Po przystąpieniu do UE w roku 2013, Chorwacja stała się członkiem EOG w 2014 r., a co za tym idzie, stała się beneficjentem Funduszy EOG i norweskich.

Tabela 1. Finansowanie w ramach Funduszy EOG i norweskich w latach 2009-2014 (EUR)

Państwo Fundusze EOG Fundusze norweskie Razem % wydatków kwalifikowalnych *
Bułgaria 78 600 000 48 000 000 126 600 000 79,49%
Chorwacja 5 000 000 4 600 000 9 600 000 63,33%
Cypr 3 850 000 4 000 000 7 850 000 96,38%
Czechy 61 400 000 70 400 000 131 800 000 84,13%
Estonia 23 000 000 25 600 000 48 600 000 97,12%
Grecja 63 400 000 0 63 400 000 86,28%
Węgry 70 100 000 83 200 000 153 300 000 57,76%
Łotwa 34 550 000 38 400 000 72 950 000 87,66%
Litwa 38 400 000 45 600 000 84 000 000 95,26%
Malta 2 900 000 1 600 000 4 500 000 98,76%
Polska 266 900 000 311 200 000 578 100 000 91,69%
Portugalia 57 950 000 0 57 950 000 90,51%
Rumunia 190 750 000 115 200 000 305 950 000 82,21%
Słowacja 38 350 000 42 400 000 80 750 000 79,80%
Słowenia 12 500 000 14 400 000 26 900 000 91,37%
Hiszpania 45 850 000 0 45 850 000 89,46%
Razem 993 500 000 804 600 000 1 798 100 000 85,11%

* % poniesionych wydatków kwalifikowalnych. Dane aktualne na dzień 5 września 2019 r. mogą się zmienić.

Źródło: Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2009-2014, szybka ocena: sprawozdanie końcowe, marzec 2019.

Obszary wsparcia

edytuj
 
Wykres 3. Fundusze alokowane wg sektorów priorytetowych

W latach 2009–2014 wsparcie w ramach Funduszy EOG i norweskich zapewniono w dziewięciu sektorach priorytetowych (sp) i 32 obszarach programowych (op), co przedstawia Tabela 2. Fundusze alokowane na każdy sektor priorytetowy pokazano na wykresie poniżej.

Tabela 2. Sektory priorytetowe (sp) i obszary programowe (op) finansowane w ramach Funduszy EOG i norweskich w latach 2009-2014

Fundusze EOG Fundusze norweskie
Ochrona środowiska i zarządzanie nim

Zintegrowane zarządzanie wodami morskimi i śródlądowymi

Bioróżnorodność i usługi dla ekosystemów

Monitorowanie środowiska oraz zintegrowane planowanie i kontrola

Ograniczanie substancji niebezpiecznych

Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla

Wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla

Zmiana klimatu i energia odnawialna

Energooszczędność

Energia odnawialna

Adaptacja do zmian klimatu

Sektor morski

Badania i technologie związane ze środowiskiem i zmianą klimatu

Innowacyjne zielone technologie

Innowacyjne zielone technologie

Społeczeństwo obywatelskie

Fundusze dla organizacji pozarządowych

Godna praca i dialog trójstronny

Globalny fundusz na rzecz godnej pracy i dialogu trójstronnego

Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

Przemoc domowa i ze względu na płeć

Współpraca Schengen i walka z międzynarodową przestępczością zorganizowaną, w tym handel żywym towarem i mobilne grupy przestępcze

Rozwój sprawnego wymiaru sprawiedliwości i współpraca

Służby penitencjarne, w tym inne środki karne niż pozbawienie wolności

Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

Rozwój społeczno-ludzki

Zagrożone dzieci i młodzież

Lokalne i regionalne inicjatywy mające na celu zmniejszenie nierówności narodowych oraz promocję aktywizacji społecznej

Publiczne inicjatywy zdrowotne

Upowszechnianie równości płci i promocja filozofii równowagi w pracy i życiu osobistym

Ramy instytucjonalne w sektorze azylowym i migracyjnym

Rozwój społeczno-ludzki

Sprawne instytucje i współpraca instytucjonalna pomiędzy państwem beneficjentem a norweskimi instytucjami publicznymi, władzami lokalnymi i regionalnymi

Współpraca transgraniczna

Inicjatywy w zakresie zdrowia publicznego

Upowszechnianie równości płci i promocja filozofii równowagi w pracy i życiu osobistym

Ochrona dziedzictwa kulturowego

Zachowanie i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego

Promocja różnorodności w kulturze i sztuce w ramach europejskiego dziedzictwa kulturowego

Badania i stypendia

Prowadzenie badań w sektorach priorytetowych

Stypendia

Badania i stypendia

Współpraca dwustronna w zakresie badań

Dwustronny program stypendiów

Źródło: Blue Book 2009-2014

Współpraca

edytuj

Współpraca w ramach programów i projektów bilateralnych stanowi arenę wymiany wiedzy, wzajemnego uczenia się najlepszych praktyk oraz opracowywania wspólnej polityki. W okresie finansowania 2009-2014 zaangażowanych było dwudziestu trzech partnerów programowych darczyńców (DPP) (20 z Norwegii, 2 z Islandii i 1 z Liechtenstein). Ponadto w kilku programach Rada Europy liczyła się jako partner programowy darczyńców.

Partner programowy darczyńcy był zaangażowany w ponad 30% z 7 000 projektów finansowanych w tym okresie. W projektach brało udział prawie 1 000 partnerów z państw darczyńców (780 z Norwegii, 185 z Islandii, 11 z Liechtensteinu).

Rezultaty

edytuj

Dokument pt. Przegląd końcowy Funduszy EOG i norweskich 2009-2014 rzuca światło na wsparcie w ramach Funduszy w 16 państwach członkowskich UE. W latach finansowania 2009-2014 przeprowadzono następujące niezależne ewaluacje i przeglądy:

Więcej informacji o programach i projektach finansowanych w latach 2009-2014 można znaleźć na Portalu danych dotyczących Funduszy EOG i norweskich.

Kraje uprawnione do otrzymywania wsparcia

edytuj

Kryteria przyznawania finansowania z Funduszy EOG i norweskich stanowią odzwierciedlenie kryteriów określonych dla Funduszu Spójności UE, z którego mogą korzystać państwa członkowskie, w których dochód narodowy przypadający na mieszkańca jest mniejszy niż 90% średniej UE. W okresie finansowym 2014-2021 do państw spełniających to kryterium zalicza się Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estonia, Grecja, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja i Słowenia. Państwa, które przystąpiły do UE przed 2004 nie kwalifikują się do wsparcia z Funduszy norweskich, tak więc Grecja i Portugalia mogą ubiegać się o finansowanie tylko w ramach Funduszy EOG.[3]

Działanie mechanizmu na poziomie krajowym

edytuj

Najpierw UE i trzy państwa darczyńcy zawierają porozumienie (Memorandum Of Understanding) określające całkowity wkład oraz podział finansowania na państwa - beneficjentów. Kwoty alokacji rozdzielane są na rzecz beneficjentów w oparciu o liczbę mieszkańców oraz PKB przypadający na mieszkańca, dlatego też największym beneficjentem jest Polska; na drugim miejscu jest Rumunia, zaś Malta jest najmniejszym państwem korzystającym z tych funduszy.

Następnie Islandia, Liechtenstein i Norwegia negocjują i uzgadniają z każdym państwem beneficjentem opracowanie programów, ich cele oraz wielkość alokacji dla każdego programu. Porozumienia uwzględniają potrzeby i priorytety danego kraju oraz zakres współpracy z państwami darczyńcami. Podczas negocjacji konsultowana jest Komisja Europejska, co ma zapobiec duplikowaniu finansowania i zapewnić przeznaczenie funduszy tam, gdzie ich wpływ będzie największy. Programy realizowane w ramach Funduszy EOG i norweskich muszą spełniać przepisy prawa i normy UE w zakresie praw człowieka, dobrego zarządzania, zrównoważonego rozwoju i równości płci.

Środki udostępniane przez UE oraz Fundusze EOG i norweskie są komplementarne i zwykle na poziomie krajowym zarządza nimi ta sama Instytucja Zarządzająca. Ze środków pozyskiwanych z Funduszy EOG i norweskich często finansuje się projekty w obszarach, w których rzadko dostępne są fundusze UE lub dofinansowanie krajowe.

Za ogólne zarządzanie programami w danym kraju będącym beneficjentem funduszy odpowiada krajowy punkt kontaktowy. Operatorzy programów opracowują programy i zarządzają nimi, często we współpracy z partnerem z państwa darczyńcy, i przyznają finansowanie na rzecz projektów. Projekty są wybierane w drodze naboru prowadzonego przez operatorów programów.[4]

Umacnianie współpracy dwustronnej

edytuj

Jednym z dwóch głównych celów Funduszy EOG i norweskich jest rozwój współpracy i kontaktów między państwami beneficjentami i darczyńcami. Partnerstwa między podmiotami z państw będących beneficjentami a podmiotami z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii stanowią fundamentalną część finansowania z Funduszy i są jedyną w swoim rodzaju okazją do wspólnego stawienia czoła wyzwaniom europejskim.

Instytucje publiczne i prywatne z państw beneficjentów i darczyńców są bardzo zachęcane do zawierania partnerstw dwustronnych. Współpraca między osobami i instytucjami na poziomie administracyjnym i politycznym oraz w sektorze prywatnym, akademickim oraz w obrębie społeczeństwa obywatelskiego jest warunkiem umocnienia stosunków dwustronnych.

Fundusze EOG i norweskie w okresie 2014–2021

edytuj

Kwota dostępna w ramach Funduszy na okres 2014–2021 wynosi 2,8 mld euro. Fundusze EOG (1,55 mld euro) pochodzą z Islandii (3%), Liechtensteinu (1%) i Norwegii (96%) i są dostępne dla wszystkich 15 ww. państw. Fundusze norweskie (1,25 mld euro) pochodzą wyłącznie z Norwegii i są dostępne dla 13 państw członkowskich, które przystąpiły do UE po roku 2003. Wkład darczyńców zależy od produktu krajowego brutto (PKB) każdego z nich.

Obszary wsparcia

edytuj
 
Wykres 1. Całkowita alokacja Funduszy EOG 2014-2021
 
Wykres 2. Całkowita alokacja Funduszy norweskich 2014-2021

Pięć sektorów priorytetowych (sp) i powiązane 23 obszary programowe finansowane w okresie 2014-2021 odzwierciedlają priorytety określone w ‘Strategii Europa 2020’ – dziesięcioletniej strategii Unii Europejskiej na rzecz inteligentnego, zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu – jak również stanowią odzwierciedlenie 11 celów polityki spójności UE. Środki z Funduszy przeznaczane są na wzrost i tworzenie miejsc pracy, działania związane ze zmianą klimatu oraz przechodzeniem na zieloną energię, przy równoczesnym zmniejszaniu ubóstwa i wykluczenia społecznego. Ponadto programy promują współpracę dwustronną i międzynarodową.

sp 1: Innowacyjność, badania, edukacja i konkurencyjność

edytuj

1. Rozwój przedsiębiorstw, innowacyjność i MŚP

2. Badania

3. Edukacja, stypendia, praktyki i przedsiębiorczość młodych ludzi

4. Równowaga między życiem zawodowym i prywatnym

5. Dialog społeczny – godna praca

sp 2: Włączenie społeczne, zatrudnienie młodych ludzi oraz zmniejszanie ubóstwa

edytuj

6. Wyzwania dla europejskiego sektora zdrowia publicznego

7. Włączenie społeczne i upodmiotowienie Romów

8. Zagrożone dzieci i młodzież

9. Uczestnictwo młodzieży w rynku pracy

10. Rozwój lokalny i zmniejszanie ubóstwa

sp 3: Ekologia, energia, zmiana klimatu i gospodarka niskoemisyjna

edytuj

11. Środowisko naturalne i ekosystemy

12. Energia odnawialna, energooszczędność, bezpieczeństwo energetyczne

13. Opóźnienie zmian klimatu i adaptacja do tych zmian


sp 4: Kultura, społeczeństwo obywatelskie, dobre zarządzanie, podstawowe prawa i wolności

edytuj

14. Przedsiębiorczość w obszarze kultury, dziedzictwo kulturowe i współpraca kulturowa

15. Społeczeństwo obywatelskie

16. Dobre zarządzanie, odpowiedzialne instytucje, przejrzystość

17. Prawa człowieka – wdrożenie na poziomie krajowym

sp 5: Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne

edytuj

18. Polityka azylowa i migracyjna

19. Służby penitencjarne i areszt śledczy

20. Międzynarodowa współpraca policji i walka z przestępczością

21. Skuteczność i sprawność wymiaru sprawiedliwości, wzmocnienie praworządności

22. Przemoc domowa i ze względu na płeć

23. Zapobieganie klęskom żywiołowym i przygotowanie do stawienia im czoła

Nową cechą Funduszy EOG i norweskich w okresie 2014-2021 jest ustanowienie Funduszu na Rzecz Zatrudnienia Młodych (65,5 mln euro) oraz Funduszu Współpracy Regionalnej (34,5 mln euro). Fundusze te wspierają inicjatywy transgraniczne i międzynarodowe, stanowiące próbę podjęcia pewnych wspólnych europejskich wyzwań.

Realizacja wszystkich programów w ramach Funduszy EOG i norweskich przewidzianych na okres 2014-2021 musi zakończyć się do 30 kwietnia 2024 r.

Współpraca i partnerzy zewnętrzni

edytuj

Partnerzy programowi darczyńców (Donor Programme Partners -DPP) odgrywają strategiczną rolę w planowaniu i realizacji programu, oraz w ułatwieniu zawiązania się partnerstwa w ramach projektu. W okresie finansowania 2014-2021 we współpracę zaangażowanych jest 21 DPP (dwoje z Islandii, jeden z Liechtensteinu i 18 z Norwegii).

Partnerzy programowi darczyńców to z reguły instytucje publiczne, posiadające pełnomocnictwa rządowe w określonych dziedzinach i legitymujące się dużym doświadczeniem międzynarodowym. Partnerzy ci zostali wybrani z inicjatywy państw darczyńców.

Międzyrządowe organizacje i interesariusze odgrywają ważną rolę w Funduszach EOG i norweskich, ponieważ monitorują przestrzeganie międzynarodowych konwencji i traktatów w całej Europie. Organizacje te świadczą pomoc w obszarach powiązanych z prawami człowieka, demokracją oraz praworządnością. W celu zapewnienia zgodności programów i projektów realizowanych w ramach Funduszy EOG i norweskich ze standardami europejskimi i międzynarodowymi, darczyńcy ustanowili partnerstwa strategiczne z trzema partnerami europejskimi, którzy w okresie finansowania 2014-2021 pełnią rolę międzynarodowych organizacji partnerskich (IPO):

  • Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej jest zaangażowana w kilka programów i projektów dotyczących włączenia społecznego i praw podstawowych Romów. Ponadto Fundusze współpracują z FRA w organizowaniu imprez na wyższym szczeblu, dotyczących praw podstawowych.
  • Rada Europy jest najbardziej wszechstronnym zewnętrznym partnerem Funduszy i jest zaangażowana w kilka programów. Organizacja ta zapewnia doradztwo strategiczne oraz wsparcie techniczne w obszarach praw człowieka, demokracji oraz praworządności.
  • Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju jest partnerem strategicznym Funduszy w obszarze dobrego zarządzania, gdzie jest zaangażowana w kilka programów i projektów.

Przypisy

edytuj
  1. Ministry of Foreign Affairs, The European Economic Area Agreement [online], Government.no, 7 kwietnia 2015 [dostęp 2020-03-26] (ang.).
  2. a b c d History | EEA Grants [online], eeagrants.org [dostęp 2020-03-26].
  3. a b o, Which countries benefit? [online], Government.no, 5 lutego 2020 [dostęp 2020-03-26] (ang.).
  4. o, About the EEA and Norway Grants [online], Government.no, 5 lutego 2020 [dostęp 2020-03-26] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj