Membranofony

typ instrumentów muzycznych

Membranofonyinstrumenty muzyczne, w których źródłem dźwięku jest drgająca membrana (zazwyczaj skóra lub błona[1]) napięta na rezonatorze (ramce o dowolnym kształcie lub korpusie otwartym bądź sklepionym z jednej strony[1])[2]. Dźwięk wydobywa się uderzając membranę pałką (bez główki lub z główką z filcu, drewna, gumy itp.)[3], palcami lub dłonią[4], pocieranie dłonią, palcami, stalową szczoteczką, smyczkiem[5], uderzanie membraną o dłoń, łokieć lub kolano[3] lub zadęcie[2]. Membranofony razem z idiofonami tworzą grupę instrumentów perkusyjnych[6]. Rozróżnia się membranowfony o wysokości dźwięku nieokreślonej (np. bębny) i określonej (np. kotły). W orkiestrze wchodzą w skład perkusji i służą przede wszystkim do podkreślenia rytmu[2].

Kotły – membranofony uderzane o określonej wysokości dźwięku

Budowa i zasada działania edytuj

 
Werble i kotły w głowicy berła Wielkiego Mistrza Zakonu Świętego Huberta

Przez pojęcie „membrana” rozumiane jest ciało stałe o bardzo małej grubości w stosunku do długości i szerokości[4]. Membrana z natury jest niesprężysta[3]. Przez równomierne napięcie jej na otwartym obwodzie kolistego naczynia (cylindra) uzyskuje sprężystość i zdolność do wykonywania drgań, które są źródłem dźwięków[4][3]. Drgania membrany rozchodzą się we wszystkich kierunkach w postaci fali głosowej, odbijają od obudowy i interferują[4] tworząc wielowęzłowe fale stojące i generując szereg tonów nieharmonicznych[3]wieloton odbierany przez zmysł słuchu jako szum[7].

Niektóre membranofony (np. kotły) wydają dźwięki o określonej wysokości[2] – możliwe jest to poprzez rezonansowe wzmocnienie jednej z częstotliwości membrany korpusem i słupem powietrza w nim zawartym[3].

Membrany wykonuje się ze skóry[2] lub tworzyw sztucznych (PET)[8]. Do korpusu moga być przyklejone, przybite gwoździami, zaczepione na kołkach bocznych lub osznurowane[9]. Membranofony mogą być wyposażone w jedną lub w dwie membrany[10]. W dwumembranowych, wzdłuż nieuderzanej membrany mogą być rozciągnięte napięte struny lub spiralne sprężynki (np. werbel głęboki i taraban)[11]. Korpusy wykonuje się z drewna, orzechów kokosowych, tykwy, bambusa, gliny, metalu[11] lub tworzyw sztucznych[8]. Mają kształt cylindryczny[10], beczułkowaty, stożkowy, klepsydrowy, pucharowy, półkulisty, misowy lub obręczowy[12].

Barwa dźwięku zależy od sposobu pobudzania membrany do drgań (pałka, miotełka, palce, dłoń), materiału, z którego wykonana jest końcówka uderzającej pałki, oraz miejsca uderzenia[4].

Podział edytuj

 
„Cyganka z tamburynem”, William-Adolphe Bouguereau

Hornbostela-Sachsa edytuj

W opracowanej w 1914 przez Ericha Moritza von Hornbostela i Curta Sachsa, zrewidowanej w 2001 przez Konsorcjum MIMO(inne języki) klasyfikacji naukowej membranofonom przypisany jest identyfikator główny 2 i kolejno[13]:

  • 21: Bębny uderzane – uderzane są membrany (np. kotły, werbel, bęben), tamburyn,
  • 22: (uchylono)
  • 23: Bębny pocieranemembrana jest przystosowana do wibracji po potarciu (np. burczybas),
  • 24: Mirlitony – membrana wibruje (rezonuje) pobudzana mówieniem lub śpiewem w jej kierunku; membrana sama nie jest źródłem dźwięków lecz jedynie modyfikuje ich brzmienie (np. kazoo).

Ponadto, klasyfikacja Hornbostela-Sachsa wprowadza przyrostki definiujące dodatkowe parametry[13]:

  • -1: wibracje są połączone z przetwornikiem dla uzyskania sygnału elektrycznego, emitowanego poprzez wzmacniacz i głośniki,
  • -6: z membraną przyklejoną do bębna,
  • -7: z membraną przybitą do bębna,
  • -8: z membraną przysznurowaną do bębna,
  • -9: z membraną mocowaną obejmą.

Wg konstrukcji edytuj

Ze względu na konstrukcję membranofony dzieli się na[14]:

  • kotły – membrana jest napięta, korpus jest z jednej strony sklepiony,
  • bębny – membrana jest napięta, korpus jest otwarty z obu stron,
  • mirlitony – membrana jest luźna, lekko przymocowana do ramki instrumentu, korpus ma kształt dowolny.

Wg incytatora edytuj

Incytator jest elementem pobudzającym drgania źródła dźwięku instrumentu muzycznego[14]. Ze względu na sposób pobudzania drgań membranofony dzieli się na[15]:

Wg wysokości dźwięku edytuj

Ze względu na wysokość emitowanego dźwięku wyróżnia się membranofony[5]:

Historia edytuj

 
Rzeźba putty grającego na kotłach w balustradzie empory kościoła nawiedzenia NMP(inne języki) w Hohenburgu

Chronologicznie starsze są bębny; kotły pojawiły się później[6].

Najstarsze znane membranofony – bębny – z terenów Europy pochodzą z neolitu[5]. Małe bębny z cylindrycznym korpusem i dwiema błonami napiętymi na przeciwległych stronach walca znane były na różnych kontynentach[10]. W starożytnym Egipcie znane były dwa rodzaje: mały, okragły lub czworokątny kem-kem i duży, dwumembranowy bęben wojskowy[6]. Z epoki koczowniczej Hebrajczków pochodzi bęben obręczowy tof z brzęczącymi blaszkami na obwodzie[17]. Najwięcej odmian kształtów i wymiarów bębnów wykształciła kultura arabska[6]. W środkowej Europie zostały przejęte z kultury starożytnego Rzymu[10]. Bębenki obręczowe znane są w Europie co najmniej od wczesnego średniowiecza[5].

Kotły pojawiły się najwcześniej prawdopodobnie w krajach azjatyckich[5]. Przodek kotłów – instrument z półkulistym rezonatorem i skórzaną membraną – przywędrował do średniowiecznej Europy z Bliskiego Wschodu, gdzie nosił nazwę naggara(inne języki)[10]. Do orkiestry wprowadzone zostały w w XVII wieku[6].

Przypisy edytuj

  1. a b Baculewski et al. 2006 ↓, s. 544.
  2. a b c d e f membranofony, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2024-02-15].
  3. a b c d e f g Drobner 1997 ↓, s. 215.
  4. a b c d e f Sikorski 1975 ↓, s. 221.
  5. a b c d e f g h Baculewski et al. 2006 ↓, s. 554.
  6. a b c d e Sikorski 1975 ↓, s. 218.
  7. Sikorski 1975 ↓, s. 222.
  8. a b Timpani, [w:] Grove Music Online, Oxford University Press, 2001, DOI10.1093/gmo/9781561592630.article.27985 [dostęp 2024-02-15] (ang.).
  9. Sachs 2005 ↓, s. 442.
  10. a b c d e Drobner 1997 ↓, s. 216.
  11. a b Sachs 2005 ↓, s. 441.
  12. Sachs 2005 ↓, s. 440.
  13. a b Vogel 2015 ↓, s. 9.
  14. a b Baculewski et al. 2006 ↓, s. 386.
  15. Sachs 2005 ↓, s. 443.
  16. a b Sikorski 1975 ↓, s. 12.
  17. Sachs 2005 ↓, s. 98.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj