Metformina
Metformina – organiczny związek chemiczny, dimetylowa pochodna biguanidu. Jest lekiem z grupy biguanidów, stosowanym jako doustny lek przeciwcukrzycowy w leczeniu cukrzycy typu 2, szczególnie jeśli towarzyszy jej nadwaga lub otyłość[2]. Metforminę stosuje się w lecznictwie od 1957 roku.
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||
Wzór sumaryczny | C4H11N5 | ||||||||||||||||||||
Masa molowa | 129,16 g/mol | ||||||||||||||||||||
Identyfikacja | |||||||||||||||||||||
Numer CAS | 657-24-9 | ||||||||||||||||||||
PubChem | 4091 | ||||||||||||||||||||
DrugBank | DB00331 | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||
Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||
ATC | A10 BA02 | ||||||||||||||||||||
Stosowanie w ciąży | kategoria B | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
|
HistoriaEdytuj
W medycynie ludowej od czasów średniowiecza wykorzystywano roślinę rutwicę lekarską (Galega officinalis), której przypisywano działanie przeciwcukrzycowe.
Z naturalnie występujących w rutwicy biguanidów, guanidyna okazała się zbyt toksyczna, za to galeginę stosowano przez krótki czas na początku XX wieku jako lek przeciwcukrzycowy. W toku dalszych badań, w 1926, udało się uzyskać dwa syntetyczne biguanidy: syntalinę A i B, charakteryzujące się jeszcze lepszą od galeginy tolerancją. Ze względu na odkrycie i szerokie zastosowanie insuliny jako leku przeciwcukrzycowego zarzucono na wiele lat stosowanie i badania nad tą grupą leków hipoglikemizujących[3].
Metformina została odkryta i zastosowana w leczeniu cukrzycy w 1957 roku przez francuskiego lekarza, Jeana Sterne'a. Także dwa inne pokrewne leki, fenformina i buformina, na wiele lat weszły do arsenału farmakoterapii. Jednak od końca lat 70. XX wieku ich stosowanie zostało bardzo ograniczone ze względu na zagrożenie rozwoju kwasicy mleczanowej w niektórych sytuacjach klinicznych. Fenformina i buformina są stosowane tylko wyjątkowo (w kilku krajach). Renesans metforminy rozpoczął się od doniesień, które przyniosło badanie UKPDS. W badaniu tym, opublikowanym w 1998, dowiedziono, że w okresie 10-letniej obserwacji otyłych cukrzyków leczonych metforminą doszło do znacznego zmniejszenia powikłań cukrzycowych i zmniejszenia śmiertelności.
W 1995, po uzyskaniu korzystnych wyników badań, Agencja Żywności i Leków ponownie zezwoliła na stosowanie metforminy w Stanach Zjednoczonych.
DziałanieEdytuj
Wielostronne działania metforminy, mogą być wykorzystywane w farmakoterapii.
Działanie przeciwcukrzycowe i inne metaboliczneEdytuj
Metformina stała się podstawowym lekiem antyhiperglikemicznym w cukrzycy typu 2.
Obniża poziom glukozy we krwi poprzez zwiększenie odpowiedzi organizmu na endogenną i egzogenną insulinę. Obniżenie poziomu glukozy następuje poprzez zmniejszenie wątrobowej syntezy glukozy (zmniejszenie glukoneogenezy) i zwiększenie jej obwodowego zużycia (nasilenie glikolizy beztlenowej). Wykazuje działanie antyagregacyjne i obniża stężenie trójglicerydów i cholesterolu w osoczu. Powoduje niewielki spadek masy ciała. Jest szczególnie polecana w razie insulinooporności (przejawiającej się podwyższonym poziomem peptydu C) i (lub) towarzyszącej otyłości[4].
Działanie przeciwnowotworoweEdytuj
Metformina wykazuje też działanie antynowotworowe. W dużych badaniach kohortowych wykazano, że w grupie osób z cukrzycą stosujących metforminę umieralność z powodu nowotworów jest mniejsza, niż u osób z cukrzycą leczonych insuliną i pochodnymi sulfonylomocznika. Mechanizm tego działania jest nieznany, jednakże przypuszcza się, że działanie to związane jest z pobudzaniem kinazy białkowej aktywowanej przez monofosforan adenozyny (AMPK), która hamuje rozwój guza; wykazano niszczenie komórek macierzystych in vitro; stwierdzono zmniejszoną zapadalność na choroby nowotworowe pewnych narządów (jajniki, trzustka, prostata i płuca) u osób leczonych metforminą[5][6][7][8][9].
WskazaniaEdytuj
Głównym wskazaniem jest cukrzyca typu 2 od chwili rozpoznania, niezależnie od masy ciała (rekomendacja EASD/ADA). Może być stosowana jako lek w monoterapii oraz w skojarzeniu zarówno z wszystkimi innymi doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi, jak i insuliną. Stosowana również w zespole wielotorbielowatych jajników.
Przeciwwskazania[10]Edytuj
Najpoważniejszym działaniem ubocznym leczenia metforminą jest kwasica mleczanowa, której powstaniu sprzyjają, przede wszystkim stany niedotlenienia tkanek i prowadzące do pogorszenia wydolności nerek. Z tego względu stosowanie tego leku jest przeciwwskazane we wszystkich sytuacjach klinicznych, które mogą sprzyjać wystąpieniu kwasicy mleczanowej, m.in.:
- niewydolność nerek (z klirensem kreatyniny poniżej 60 ml/min)
- świeży zawał serca
- niewydolność krążenia wymagająca leczenia
- niewydolność oddechowa
- niewydolność wątroby
- niedrożność tętnic kończyn dolnych
- białaczka
- alkoholizm
Metforminę należy odstawić przed każdym zabiegiem operacyjnym i planowanym podaniem jodowych środków kontrastujących. Ponowne zastosowanie leku jest możliwe po 48 godzinach, jeśli potwierdzono prawidłową funkcję nerek.
Przerwanie leczenia metforminą należy rozważyć w wypadku gdy stężenie mleczanów w surowicy krwi przekroczy 3 mmol/l, a także w wypadku głodzenia lub przy skrajnie niskokalorycznej diecie.
Metformina jest przeciwwskazana u chorych na cukrzycę w podeszłym wieku (podeszły w ocenie biologicznej, nie metrykalnej), w cukrzycy ciężarnych (kategoria B) i w wypadku nadwrażliwości na ten lek.
Działania niepożądaneEdytuj
Do bardzo często występujących działań niepożądanych metforminy należą dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i utrata apetytu. Zwykle te objawy występują na początku leczenia i czasem ustępują one samoistnie w trakcie dalszego leczenia. Przy leczeniu metformina powoduje je rzadziej niż fenformina.
Do innych rzadziej występujących działań niepożądanych należą: zaburzenia smaku, zmiany skórne (rumień, świąd, pokrzywka).
Bardzo rzadko występuje kwasica mleczanowa, jednak jest najpoważniejszym działaniem niepożądanym.
Objawy metaboliczne wynikają z mechanizmu działania, zwiększenie produkcji mleczanów w wyniku glikolizy beztlenowej (nie zakłóca metabolizmu mleczanów), może to prowadzić do kwasicy mleczanowej (metaanaliza 194 badań nie wykazała zwiększonego ryzyka wystąpienia kwasicy mleczanowej). Takie powikłanie było obserwowane u ludzi starszych, u chorych z niewydolnością wątroby lub nerek, jak również u chorych z niewydolnością krążenia. Wszystkie te sytuacje sprzyjają gromadzeniu się mleczanów i występowaniu kwasicy. Jak wykazano, pojedyncze przypadki występowania kwasicy mleczanowej zdarzają się dokładnie z taką samą częstotliwością u przyjmujących metforminę, jak u nie przyjmujących jej. Co więcej, wszystkie analizowane przypadki kwasicy mleczanowej dotyczyły osób, u których występowały uprzednio czynniki ryzyka zaistnienia kwasicy mleczanowej, tak, że zdarzenie to miałoby miejsce nawet gdyby nie przyjmowały metforminy.
Od kilku lat pojawiają się publikacje[11][12], które wykazują, że jeszcze niedawno medycyna zbyt ostro traktowała metforminę, co było niesłusznym stanowiskiem i powodowało odebranie możliwości podawania skutecznego, bezpiecznego i taniego leku wielu grupom chorych na cukrzycę, którzy mieli przeciwwskazania.
Obecne badania sugerują, że metformina – stosowana zgodnie ze wskazaniami i dawkowaniem, jak również u osób bez przeciwwskazań – nie wywołuje kwasicy mleczanowej.
Długotrwałe leczenie metforminą prowadzi do niedoboru witaminy B12, co powoduje wzrost stężenia we krwi homocysteiny. W tym wypadku zaleca się okresowe badanie stężenia witaminy B12 we krwi[13].
DawkowanieEdytuj
Zaleca się przyjmowanie metforminy po jedzeniu w celu zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego. Istnieją tabletki o dawkach 500 mg, 850 mg i 1000 mg (jest również dostępny preparat o przedłużonym uwalnianiu XR 500 mg i XR 750 mg). Nie należy zbyt szybko zwiększać dawki leku. Stosuje się go od 1 (postać XR) do 3 razy dziennie.
PreparatyEdytuj
Preparaty proste dostępne w Polsce: Avamina, Etform, Formetic, Glucophage, Glucophage XR, Gluformin, Metfogamma, Metformax, Metformax SR, Metformin Galena, Metifor, Metral, Siofor.
W niektórych krajach dostępne są połączenia metforminy z innymi lekami w jednej tabletce:
- metformina i gliburyd
- metformina i glipizyd
- metformina i rozyglitazon lub pioglitazon
- metformina i wildagliptyna lub sitagliptyna
Dostępnym w Polsce preparatem złożonym jest Eucreas (metformina + wildagliptyna).
PrzypisyEdytuj
- ↑ Metformin, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00331 (ang.).
- ↑ Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34). UK Prospective Diabetes Study (UKPDS) Group. „Lancet”. 352 (9131), s. 854-865, 1998. DOI: 10.1016/S0140-6736(98)07037-8. PMID: 9742977.
- ↑ Marzena Grzybowska, Joanna Bober, Maria Olszewska. Metformina – mechanizmy działania i zastosowanie w terapii cukrzycy typu 2. „Postepy Hig Med Dosw (online)”. 65, s. 277-285, 2011.
- ↑ Artur Czyżyk: Cukrzyca, w: „Endokrynologia Kliniczna” pod red. W. Hartwiga PZWL
- ↑ Anna Markowska i inni, Could there be a role for the antidiabetic drug metformin in oncological treatment?, „European Journal of Gynecological Oncology”, 39(6), 2018, s. 867-870, DOI: 10.12892/ejgo4677.2018 .
- ↑ Josie M M Evans i inni, Metformin and reduced risk of cancer in diabetic patients, „British Medical Journal”, 330 (7503), 2005, s. 1304-1305, DOI: 10.1136/bmj.38415.708634.F7 .
- ↑ HA. Hirsch, D. Iliopoulos, PN. Tsichlis, K. Struhl. Metformin selectively targets cancer stem cells, and acts together with chemotherapy to block tumor growth and prolong remission. „Cancer Res”. 69 (19), s. 7507-7511, 2009. DOI: 10.1158/0008-5472.CAN-09-2994. PMID: 19752085. PMCID: PMC2756324.
- ↑ Medscape News
- ↑ GW. Landman, N. Kleefstra, KJ. van Hateren, KH. Groenier i inni. Metformin associated with lower cancer mortality in type 2 diabetes: ZODIAC-16. „Diabetes Care”. 33 (2), s. 322-326, 2010. DOI: 10.2337/dc09-1380. PMID: 19918015. PMCID: PMC2809274.
- ↑ Metformina w Indeksie Leków Medycyny Praktycznej
- ↑ J. McCormack, K. Johns, H. Tildesley. Metformin's contraindications should be contraindicated. „CMAJ”. 173 (5), s. 502-504, 2005. DOI: 10.1503/cmaj.045292. PMID: 16129871. PMCID: PMC1188187.
- ↑ A. Holstein, M. Stumvoll. Contraindications can damage your health-is metformin a case in point?. „Diabetologia”. 48 (12), s. 2454-5459, 2005. DOI: 10.1007/s00125-005-0026-1. PMID: 16283245.
- ↑ Jolien de Jager i inni, Long term treatment with metformin in patients with type 2 diabetes and risk of vitamin B-12 deficiency: randomised placebo controlled trial, „British Medical Journal”, 340, 2010, c2181, DOI: 10.1136/bmj.c2181, PMID: 20488910, PMCID: PMC2874129 .
BibliografiaEdytuj
- "Farmakologia" pod redakcją Wojciecha Kostowskiego.
- Farmakologia Goodmana & Gilmana. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2007, s. 1757-1758. ISBN 978-83-60608-66-1.