Międzybórz
Międzybórz (także Międzybórz Sycowski, niem. Neumittelwalde[2], przed 1886 Medzibor) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie oleśnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Międzybórz. Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto miało 2324 mieszkańców[1] (806. miejsce w kraju).
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
_ID_596348.jpg) Kościół św. Józefa | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Aglomeracja | |||
| Prawa miejskie | |||
| Burmistrz |
Jarosław Głowacki | ||
| Powierzchnia |
6,41 km² | ||
| Wysokość |
152 – 193[potrzebny przypis] m n.p.m. | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
+48 62 | ||
| Kod pocztowy |
56-513 | ||
| Tablice rejestracyjne |
DOL | ||
Położenie na mapie gminy Międzybórz  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |||
 51°23′57″N 17°39′56″E/51,399167 17,665556
| |||
| TERC (TERYT) |
0214054 | ||
| SIMC |
0937037 | ||
Urząd miejski ul. Kolejowa 1356-513 Międzybórz | |||
| Strona internetowa | |||
Międzybórz leży na historycznym Dolnym Śląsku, na pograniczu z ziemią wieluńską. Międzybórz uzyskał lokację miejską w 1637 roku[3]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa kaliskiego.
Położenie edytuj
Międzybórz leży około 60 km od Wrocławia, 35 km od Ostrowa i około 60 km od Kalisza. Położony jest na stokach Wału Trzebnickiego, na obszarze Wzgórz Twardogórskich. Północna granica miasta jest jednocześnie granicą województwa. Przez Międzybórz przebiegają:
- 25 Bobolice – Bydgoszcz – Konin – Kalisz – Ostrów Wielkopolski – Międzybórz – Oleśnica
- linia kolejowa Ostrów Wielkopolski – Odolanów – Międzybórz – Twardogóra – Grabowno Wielkie
Nazwa edytuj
Nazwa pochodzi ze staropolszczyzny i oznacza miejscowość leżącą między iglastymi lasami – borami[5]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości podaje Miedzybor notując jej znaczenie „Mittelwalde” czyli „Między lasami”[5]. Nazwa miejscowości została zgermanizowana o czym wspomina w swojej pracy Adamy „Medzibor wurde ubesetz in Mittelwalde” czyli po polsku „Medzibor został przetłumaczony na Mittelwalde”[5].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Meczibor. Kronika ta wymienia również wsie, które w procesach urbanizacyjnych zostały wchłonięte przez miasto i stanowią jego części bądź dzielnice jak np. Zielonka w formie Gelona[6][7]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Medcziboria[8].
Kolejne podają często różne wersje nazwy miasta: w roku 1310 Mechobocz, w 1376 Meczebor, w 1637 Medzibor. W 1886 r., na fali rosnących nastrojów nacjonalistycznych, zastąpiono posiadającą polskie korzenie nazwę Medzibor niemiecką formą Neumittewalde.
Jeszcze w 1750 roku Międzybórz pod nazwą „Międzyborze” wymieniony jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[9]. Polską nazwę Międzybór w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił także śląski pisarz Józef Lompa[10].
Historia edytuj
Pierwsze wzmianki pochodzą z XII wieku. Nieznana jest dokładna data otrzymania praw miejskich. Przypuszcza się, że został lokowany na początku XIV wieku, a prawdopodobnie od roku 1340 jest siedzibą kasztelanii i posiada prawa targowe. Jako miasto przygraniczne, Międzybórz był miastem obronnym, otoczonym murem. Pomimo to był wielokrotnie niszczony, palony, nie ominęły go pogromy na tle wyznaniowym, pożary i epidemie. W dużej mierze, jako ośrodek w ówczesnym powiecie sycowskim, dzielił losy Śląska. WXVI w. miasto należało do rodu Leszczyńskich, którzy w 1599 sprzedali je księciu ziębickiemu. Włączone do księstwa oleśnickiego w 1637 otrzymało prawa miejskie[11]. Do XIX wieku centrum wielkich dóbr obejmujących pogranicze Śląska i Wielkopolski. XIX-wieczny kaznodzieja międzyborski – Jerzy Badura – jest określany jako ostatni polski pastor tej krainy historycznej. Z tego też okresu zachowały się zbiory polskich pieśni kościelnych, znanych wśród historyków jako Kancjonały Międzyborskie. Po podziale powiatu sycowskiego w roku 1920, zamieszkany w większości przez Niemców Międzybórz pozostał w Niemczech (Republika Weimarska).
Po II wojnie światowej miasto włączone zostało do Polski i znalazło się w granicach „starego” województwa wrocławskiego. Większość mieszkańców wysiedlono do Niemiec. W okresie PRL funkcjonowały zakłady meblarskie, betoniarnia, był to lokalny ośrodek handlowo-usługowy.
Demografia edytuj
Piramida wieku mieszkańców Międzyborza w 2014 roku[12].
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[13]:
- układ urbanistyczny miasteczka
- zespół kościoła par. pw. św. Józefa, z XIX/XX w., ul. Kościelna 6
- kościół
- plebania z domem parafialnym
- ogrodzenie (kuta krata)
- kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętego Krzyża, z XVIII–XIX w., klasycystyczny, z wieżą barokową, Rynek 8
- mur z basteją
- zespół folwarczny, ul. Wrocławska 2:
- dwór, z pierwszej ćw. XX w.
- spichrz, z trzeciej ćw. XVIII w.
inne zabytki:
- mury miejskie z XIV wieku, zachowane fragmentarycznie
- cmentarz miejski, pomniki pastorów ewangelickich walczących o polskość Międzyborza w okresie germanizacji.
-
Kościół ewangelicki -
Kościół ewangelicki -
Kościół ewangelicki -
Plebania -
_ID_596352.jpg)
_ID_596352.jpg)
_ID_596349.jpg)
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Gospodarka edytuj
Niewielki, lokalny ośrodek kulturalny, usługowy, przemysłowy (głównie przemysł meblarski oraz lekki przemysł przetwórczy – mleczarski i in.) dla gminy Międzybórz i sąsiednich (m.in. gmina Sośnie).
Kultura edytuj
W mieście działa Miejsko Gminny Ośrodek Kultury. Placówka organizuje imprezy i kreuje wydarzenia kulturalne. Działalność edukacyjną i kulturalną prowadzi także Biblioteka Publiczna w Międzyborzu.
Przyroda edytuj
- las miejski,
- las Moja Wola,
- Obszar Chronionego Krajobrazu Wzgórza Ostrzeszowskie i Kotlina Odolanowska,
- 2 pomniki przyrody.
Przypisy edytuj
- ↑ a b GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 142, poz. 262)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.
- ↑ Pruski dokument z 1750 roku, ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 3, 36, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 178. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
- ↑ Józef Lompa, „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej”, Głogówek 1847, s. 13.
- ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk - przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 460.
- ↑ Międzybórz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 128. [dostęp 2012-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-29)].
Linki zewnętrzne edytuj
- Międzybórz, niem. Medzibor al. Mittelwalde, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 365.