Międzyrzec Podlaski

Międzyrzec Podlaski
	miasto i gmina
	; Rynek w Międzyrzecu Podlaskim. W głębi pałac Czartoryskich.
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Data założenia	przed 1174
Prawa miejskie	1440 lub 1441
Burmistrz	Zbigniew Kot
Powierzchnia	20,03 km²
Wysokość	148 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019); • liczba ludności; • gęstość	; 16 753; 836,4 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 83
Kod pocztowy	21-560
Tablice rejestracyjne	LBI
	Położenie na mapie powiatu bialskiego Międzyrzec Podlaski
	Położenie na mapie Polski Międzyrzec Podlaski
	Położenie na mapie województwa lubelskiego Międzyrzec Podlaski
	51°59′07,48″N 22°47′05,41″E/51,985411 22,784836
TERC (TERYT)	0601011
SIMC	0922159
	Urząd miejskiul. Pocztowa 8; 21-560 Międzyrzec Podlaski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Międzyrzec Podlaski – miasto w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, nad Krzną. Miasto jest także siedzibą wiejskiej gminy Międzyrzec Podlaski.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 16 753 mieszkańców^[1].

PołożenieEdytuj

Miasto prywatne uzyskało prawo magdeburskie przed 1447 rokiem. Międzyrzec pierwotnie należał do Podlasia, położony był w województwie podlaskim, początkowo w ziemi drohickiej^[2], a następnie w ziemi mielnickiej. W 1574 został przyłączony do ziemi brzeskiej województwa brzeskolitewskiego i od tamtego czasu należy do Polesia^[3]. Prawa miejskie do 1918 roku^[4].

Miasto sąsiaduje z gminami: Drelów oraz Międzyrzec Podlaski.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bialskopodlaskiego.

Środowisko naturalneEdytuj

Międzyrzec Podlaski w województwie lubelskim

Według danych z roku 2002^[5] Międzyrzec Podlaski miał powierzchnię 19,75 km², w tym:

użytki rolne: 57%
użytki leśne: 9%

Miasto stanowi 0,72% powierzchni powiatu.

DemografiaEdytuj

Piramida wieku mieszkańców Międzyrzeca Podlaskiego w 2014 roku^[6].

Nazwa miasta w innych językachEdytuj

łac. Meserici, jidisz מעזעריטש (Mezeritch), niem. Meseritz, czes. Podleské Meziříčí, lit. Palenkės Mendzižecas, ukr. Межиріччя, Мендзижець-Підляський, łot. Mendzižeca Podļaska, ros. Мендзыжец-Подляски, biał. Міжрэчча, Мендзыжац-Падляскі, hebr. מיינדזיז'ץ פודלסקי

HistoriaEdytuj

Osobny artykuł: Międzyrzec Podlaski Nowe Miasto.

Herb Potockich – ostatnich właścicieli Ordynacji Międzyrzeckiej

Fasada pałacu Potockich

Szpital powiatowy

Plebania kościoła św. Mikołaja oraz dąb zasadzony dla upamiętnienia Konstytucji 3 Maja

neolit – pierwsze osiedla ludzkie,^{[potrzebny przypis]}
1174 – data z dokumentu cerkiewnego, pierwszej świątyni na tym terenie, cerkwi pw. św. Mikołaja,
1369 – pierwsza wzmianka w XIII-wiecznym ruskim latopisie mówiąca o 10 wsiach nad rzeką Krzną,
1390 – Abraham Chamiec otrzymał Międzyrzec od Władysława Jagiełły,
XIV/XV w. – rozwój miejscowości związany z kolonizacją tych ziem przez mazowszan,
1434-1438 – miejscowość otrzymała prawa miejskie,
1477 – 24 sierpnia, erekcja kościoła pw. św. Mikołaja, postawionego w miejscu poprzedniej świątyni, prawdopodobnie tej obrządku prawosławnego z XII w. (obecnie kościół pod tym samym wezwaniem),
1486 – przywilej królewski na targi i jarmarki otrzymany przez Jana Nassutowicza dla Międzyrzeca,
1503 król Aleksander Jagiellończyk odwiedził Międzyrzec Podlaski, gdzie był podejmowany przez Jana Zabrzezińskiego,
1558 – Międzyrzec wspomniany jako ważny ośrodek garncarstwa,
1564 – 26 kwietnia, erekcja cerkwi św. Mikołaja z fundacji Stefana Zbaraskiego (obecnie kościół pw. św. Józefa),
od 1569 – należał do Korony,
1574 – Stefan Andrejewicz Zbaraski w czasie bezkrólewia samowolnie przyłączył Międzyrzec Podlaski do województwa brzeskiego, aby dochody z niego płynęły do Wielkiego Księstwa,
1598 – pierwsza na pograniczu polsko-litewskim warzelnia soli,
1636 – powstał cech kowalski – jeden z najstarszych w regionie,
1648 – najazd kozacki Chmielnickiego,
1655 – złupienie miasta przez wojska szwedzkie,
1660 – złupienie miasta przez wojska rosyjskie,
1662 – miasto wchodziło w skład majętności międzyrzeckiej Łukasza Opalińskiego^[7].
XVIII w.
- znany jako ważny ośrodek piwowarski,
- ośrodek szczeciniarstwa – pierwsze manufaktury tego typu przemysłu w Polsce,
- największe miasto na Podlasiu – ok. 2 tys. mieszkańców,
1772 – August Aleksander Czartoryski rozpoczął budowę cerkwi unickiej pw. św. Piotra i Pawła w miejscu poprzedniej drewnianej świątyni ufundowanej przez Stefana Zbaraskiego w XVI w. (obecnie kościół pw. św. Piotra i Pawła).
1791 – Feliks Turski przed plebanią w Międzyrzecu Podlaskim posadził dąb upamiętniający uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
1795 – miasto znalazło się pod zaborem austriackim,
1802 – budowa klasycystycznego pałacu dla Konstantego Adama Czartoryskiego, projekt prawdopodobnie Piotr Aigner (rozebrany 1888),
1809 – w Księstwie Warszawskim,
1815 – w Królestwie Polskim,
1823 – rozwój handlu, głównie żydowskiego po otwarciu bitej drogi z Brześcia do Warszawy,
29 sierpnia 1831 – zwycięska dla powstańców bitwa powstania listopadowego na polach wsi Manie, Rogoźnica i na przedpolu Międzyrzeca,
1852 – budowa pałacu dla Aleksandry Potockiej (pierwotnie arch. Franciszek Maria Lanci); zniszczony w 1918, odbudowany w latach 1922–1928,
1863 – bitwy i potyczki powstania styczniowego, brał w nim udział m.in. Aleksander Głowacki,
1867 – uzyskanie połączenia z Koleją Warszawsko-Terespolską Linia kolejowa nr 2,
1875 – nasilenie polityki rusyfikacyjnej; dwie cerkwie unickie, erygowane jeszcze w XVI w. przez dziedziców ziemi międzyrzeckiej, zostały zamienione na prawosławne,
1918 – Krwawe Dni Międzyrzeca,
1920 – podczas wojny polsko-bolszewickiej w mieście znajdował się punkt dowodzenia gen. Władysława Sikorskiego, a później sztab armii gen. E. Rydza-Śmigłego,
wrzesień 1939
- zbombardowanie miasta przez Niemców,
- zajęcie miasta przez wojska sowieckie, po 10 dniach Międzyrzec został przekazany Niemcom,
1940 – utworzenie getta przez niemieckich okupantów – zmuszono do osiedlenia się w nim ok. 17 tys. Żydów z Międzyrzeca i okolicznych miejscowości,
1940–1944 – Podlaska wojna o szyny – ataki partyzantki AK na linię kolejową w celu uniemożliwienia komunikacji na linii wschód-zachód,
1942 – utworzenie obozów jenieckich dla żołnierzy radzieckich a później włoskich,
maj 1943 – likwidacja getta i wywiezienie i wymordowanie jego mieszkańców w obozach w Majdanku i Treblince,
1944
- kwiecień – pacyfikacja Lasów Turowskich i zwycięska dla AK bitwa w okolicach wsi Olszewnica,
- 26 lipca – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną przy współudziale żołnierzy AK,
- 13 sierpnia – początek aresztowań i deportacji w głąb Rosji wśród żołnierzy AK dokonywanych przez NKWD,
1945 – likwidacja Ordynacji Międzyrzeckiej
30 czerwca 1952 – próba wykolejenia pociągu restauracyjno-sypialnego relacji Moskwa–Berlin (tzw. Mitropy) przewożącego oficerów i dyplomatów radzieckich przez licealistów z organizacji patriotycznej ZEW – w akcji dywersyjnej brali udział m.in. Franciszek Oleksiuk i Czesław Męczyński
1952-1954 – siedziba gminy Zahajki

Zobacz też: Historia Żydów w Międzyrzecu Podlaskim.

ZabytkiEdytuj

Zespół dawnej poczty konnej (1823)

Pałac Potockich

Rynek Starego Miasta (plac Jana Pawła II) wyznaczony w XV w., z charakterystycznymi przejściami z łukami
kościół św. Mikołaja (1477)
kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła
kościół św. Józefa
plebania kościoła św. Mikołaja z 1818 r.
zespół dawnej poczty konnej z 1823 r.
dawna szkoła parafialna z 1852 r.
dworzec kolejowy z 1867 r.
szpital miejski z lat 1846–1850
Pałac Potockich z XVIII w.
cmentarz katolicki (kaplica św. Rocha, nagrobki z XVIII, XIX i XX wieku)
cmentarz żydowski tzw. kirkut (najstarsza macewa pochodzi z 1706 roku)
pomnik poległych w 1918 r. na rynku
podwyższenie z kamieni ku czci pomordowanych Żydów na rynku; w czerwcu 2005 zostało zlikwidowane w związku z przebudową rynku
kapliczki z XVIII i XIX w.

Miejsca pamięci narodowejEdytuj

Uroczysko Baran (tzw. Mały Katyń koło wsi Kąkolewnica Północna)
pomnik zwycięskiej bitwy pod Międzyrzecem Podlaskim w czasie powstania listopadowego z 29 sierpnia 1831
pomnik Żydów międzyrzeckich na cmentarzu żydowskim
kamień Żydów międzyrzeckich na pl. Jana Pawła

Miejsca pamięci w Międzyrzecu Podlaskim

Pomnik ofiar pogromu niemieckiego

Pomnik Bohaterów Miasta

Pomnik Żydów międzyrzeckich

Pomnik wolności, upamiętniający upadek komunizmu w 1989 roku

GospodarkaEdytuj

Ośrodek usługowy regionu rolniczego; przemysł rolno-spożywczy, drzewny, odzieżowy, ponadto zakłady przemysłu maszynowego, skórzanego oraz produkcja pędzli i szczotek.

Zasoby surowców mineralnychEdytuj

W Berezie koło Międzyrzeca Podlaskiego znajduje się kopalnia odkrywkowa żwiru i piasku – „Żwirownia”.

TransportEdytuj

Dworzec kolejowy w Międzyrzecu Podlaskim

W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:

Nr drogi	Przebieg
2 E30	Terespol – Biała Podlaska – Międzyrzec Podlaski – Warszawa – Świecko
19	Białystok – Bielsk Podlaski – Międzyrzec Podlaski – Lublin – Rzeszów
806	Międzyrzec Podlaski – Łuków
813	Międzyrzec Podlaski – Parczew – Łęczna

Istnieje obwodnica północna w ciągu drogi krajowej nr 2 (E30), oddana do użytku około 1975 roku^[8], oraz obwodnica zachodnia w ciągu drogi krajowej nr 19, docelowo w ciągu drogi ekspresowej S19. W planach jest budowa autostrady A2, która ma przebiegać kilka kilometrów na północ od miasta.

W mieście znajduje się stacja kolejowa na międzynarodowej linii kolejowej E 20 Moskwa – Warszawa – Berlin.

Funkcjonuje tu przedsiębiorstwo PKS. Duże znaczenie mają również prywatne mikrobusy, zapewniające szybkie połączenia z Warszawą, Lublinem, Białą Podlaską, Siedlcami i Białymstokiem.

We wsi Krzewica istniało lotnisko wojskowe Krzewica o nawierzchni trawiastej (dł. pasa startowego wynosiła 2250 m), a w samym Międzyrzecu Podlaskim lotnisko prywatne należące do hr. Potockich.

W czasach Polski Ludowej przez Międzyrzec Podlaski przebiegały droga międzynarodowa E8 oraz państwowa nr 192^[8].

KulturaEdytuj

W mieście jest Miejski Ośrodek Kultury, przy którym funkcjonuje Kino „Sława”, Miejska Biblioteka Publiczna oraz Galeria „ES”. Przy MOK-u działała także Strażacka Orkiestra Dęta.

OrganizacjeEdytuj

W Międzyrzecu Podlaskim funkcjonuje kilkanaście organizacji i stowarzyszeń, są to m.in.:

Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne
Stowarzyszenie Rozwoju Żeglarstwa STANICA w Międzyrzecu Podlaskim
Ochotnicza Straż Pożarna „Stołpno” w Międzyrzecu Podlaskim, przy której działa Młodzieżowa Drużyna Pożarnicza
Ochotnicza Straż Pożarna „Śródmieście” w Międzyrzecu Podlaskim
Ochotnicza Straż Pożarna „Zawadki” w Międzyrzecu Podlaskim
Podlaskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych
Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów – Zarząd Rejonowy w Międzyrzecu Podlaskim
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim
Związek Sybiraków – Oddział Biała Podlaska, Koło Terenowe Międzyrzec Podlaski
Cech Rzemieślników i Przedsiębiorców w Międzyrzecu Podlaskim
Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej

OświataEdytuj

Gimnazjum międzyrzeckie

W mieście działają przedszkola, trzy szkoły podstawowe, Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Sikorskiego, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, Zespół Szkół Ekonomicznych im. Marii Dąbrowskiej, Zespół Szkół Technicznych im. Unitów PodlaskichIstnieje również Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia oraz Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy.

ReligiaEdytuj

Podział dekanatu międzyrzeckiego na parafie

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Parafie rzymskokatolickieEdytuj

Zobacz też: Dekanat Międzyrzec Podlaski.

Kościoły protestanckieEdytuj

Kościół Zielonoświątkowy w RP, Zbór „Pojednanie”^[9]

Sport i rekreacjaEdytuj

Miasto posiada stadion sportowy (kompleks boisk sportowych o łącznej powierzchni 4 ha – 3 pełnowymiarowe boiska oraz 3 miniboiska treningowe, bieżnie, zaplecze socjalne), korty tenisowe, sale gimnastyczne i krytą pływalnię „Oceanik” z sauną i siłownią.

W piłce nożnej miasto reprezentuje KS MOSiR „Huragan”, oraz Akademia Piłkarska UKS”Dwójka”

Na zbiorniku wodnym „Żwirownia” istnieją stanice wodne (molo, plaże, latem opieka ratowników) oraz stanica wędkarska koła PZW Złoty Karaś.

Tuż obok „Żwirowni” znajduje się stok narciarski o długości 180 m i wysokości ok. 20 m pokryty igielitem. Został oddany do użytku 30 września 2012 r. wraz z wyciągiem talerzykowym i obiektami towarzyszącymi^[10].

Współpraca międzynarodowaEdytuj

Miasta partnerskie:

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .
↑ Tomasza Święckiego Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, tom 1, oprac. Julian Bartoszewicz. S. H. Merzbach, Warszawa 1858, s. 32.
↑ AndrzejA. Kasprzyk AndrzejA., Biała Podlaska i okolice – przewodnik, AdolfA. Mironiuk, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1982, s. 91, ISBN 83-217-2401-9, OCLC 21661764 .
↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Międzyrzec Podlaski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
↑ Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 158.
↑ ^a ^b Mapa samochodowa Polski 1:1 000 000, wyd. trzecie, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1975 .
↑ http://www.pojednanie.kz.pl.
↑ PAP, j: Na narty przez cały rok. Stok w Międzyrzecu Podlaskim już otwarty. dziennikwschodni.pl, 2012-09-30. [dostęp 2012-10-02]. (pol.).

BibliografiaEdytuj

Aleksandrowicz P., „Miasto Międzyrzec Podlaski w XVII i XVIII” [w.] Rocz. Międzyrzecki, t. 1, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1970
Chomicki J., „Rozwój układu urbanistycznego Międzyrzeca Podlaskiego”, [w:] Rocz. Międzyrzecki, t. 20–21–22, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1990
Józef Geresz, Międzyrzec Podlaski: dzieje miasta i okolic, Biała Podlaska, Międzyrzec Podlaski: Ośrodek Wschodni „Civitas Christiana”, 1995
Ryszard Kornacki, Międzyrzec w życiorysy wpisany, Międzyrzec Podlaski: Międzyrzeckie Stowarzyszenie Teatralne we współpr. z Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 2003
Adolf Pleszczyński, Opis historyczno-statystyczny parafii Międzyrzeckiej, Warszawa: Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, 1911
Rocznik Międzyrzecki, Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, wydawany od 1969 r.
Wildner-Nurek I., „Dzieje rezydencji międzyrzeckiej”, Rocz. Międzyrzecki, t. 26, Tow. Przyjaciół Nauk w Międzyrzecu Podlaskim, 1994, s. 108–124.

Linki zewnętrzneEdytuj

Urząd Miasta Międzyrzec Podlaski,
Urząd Gminy Międzyrzec Podlaski,
Historia Międzyrzeca Podlaskiego. historiusmiedzyrzeca.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-10)].,
Międzyrzec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 376 .

[populacja2019-1] Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19] .

[2] Tomasza Święckiego Historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, tom 1, oprac. Julian Bartoszewicz. S. H. Merzbach, Warszawa 1858, s. 32.

[3] AndrzejA. Kasprzyk AndrzejA., Biała Podlaska i okolice – przewodnik, AdolfA. Mironiuk, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1982, s. 91, ISBN 83-217-2401-9, OCLC 21661764 .

[4] Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV-XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 97.

[pl-regioset-5] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[populacja2016-6] Międzyrzec Podlaski w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

[7] Jacek Pielas, Podział latyfundium Łukasza Opalińskiego, marszałka nadwornego koronnego z lat 1668-1670, w: Inter maiestatem ac libertatem. Studia z dziejów nowożytnych dedykowane Profesorowi Kazimierzowi Przybosiowi, red. J. Stolicki, M. Ferenc, J. Dąbrowski, Kraków 2010, s. 158.

[ppwk75-8] Mapa samochodowa Polski 1:1 000 000, wyd. trzecie, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1975 .

[9] ttp://www.pojednanie.kz.pl.

[10] PAP, j: Na narty przez cały rok. Stok w Międzyrzecu Podlaskim już otwarty. dziennikwschodni.pl, 2012-09-30. [dostęp 2012-10-02]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]