Michał Fryderyk Czartoryski
Fryderyk Michał Czartoryski[1] (ur. 26 kwietnia 1696 w Klewaniu, zm. 13 sierpnia 1775 w Warszawie) – książę na Klewaniu i Żukowie, kanclerz wielki litewski od 1752, podkanclerzy litewski od 1724, kasztelan wileński od 1722, podstoli wielki litewski od 1720, starosta grodzieński, łucki, uświacki, jurborski, homelski, kupiski i pieniański, współzałożyciel i przywódca Familii.
 Michał Fryderyk Czartoryski, portret pędzla Louis de Silvestre'a | |
 Pogoń Litewska | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Lata wczesne i młodość edytuj
Michał Czartoryski dzieciństwo spędził na Wołyniu i po części w Prusach. Odebrał bardzo staranne wykształcenie o zabarwieniu francuskim. Był uczniem pojętnym i bystrym. Zasobem wiedzy przewyższał swojego brata Augusta[2]. Około 1714 wraz z bratem i z nauczycielem wyjechał do Francji, a następnie do Florencji i Rzymu. Od wczesnej młodości zaczął współpracować z dworem Augusta II u boku ówczesnego pierwszego ministra i feldmarszałka Jakuba Henryka Fleminga[3]. Był posłem na sejm 1722 roku z województwa trockiego[4]. Poseł na sejm z limity 1719/1720 roku z województwa wołyńskiego[5].
Familia edytuj
Michał Czartoryski był współzałożycielem i przywódcą stronnictwa politycznego Familii. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 27 kwietnia 1733 roku na sejmie konwokacyjnym[6]. Wraz z innymi członkami stronnictwa w 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego[7]. Po rezygnacji Leszczyńskiego z walki o koronę polską zabiegał o zaufanie i przychylność króla Augusta III. Był współtwórcą reorientacji poglądów Familii w polityce zagranicznej. Dbał o ugruntowanie wpływów w kraju i budowanie stronnictwa prorosyjskiego. Był przekonany, że tylko przy pomocy Rosji i imperatorowej Katarzyny II będzie można przeprowadzić konieczne reformy i przeciwdziałać zaborczej polityce Prus, króla Fryderyka II. Wśród koniecznych reform mówiono w obozie Familii o konieczności zmian w formule obrad sejmowych, o konieczności podniesienia wartości legislacyjnej sejmu, o ograniczeniu liberum veto[8].
10 lipca 1737 roku podpisał we Wschowie konkordat ze Stolicą Apostolską[9].
W latach 1732–1752 współpraca Familii z dworem królewskim układała się dobrze[10]. Po 1756 sytuacja zmieniła się. Familia stanęła zdecydowanie w opozycji wobec partii dworskiej. W styczniu 1756 r. za pośrednictwem[11] rosyjskiego sekretarza poselstwa w Warszawie Jana Rzyszczewskiego Michał Czartoryski zwrócił się do Rosji z prośbą o wsparcie polityczne dla Familii. Michał Czartoryski należał w tych latach do najpotężniejszych i najzdolniejszych ministrów Rzeczypospolitej[12]. Praktycznie sam rządził Litwą. To u Michała Czartoryskiego mieściło się centrum propagandy i kontaktów politycznych Familii.
Zasady i poglądy polityczne edytuj
Michał Czartoryski pracował nad reformą sejmów i sejmików. Nie wahał się zmieniać sojuszników politycznych. Działał w myśl zasady: racja stanu jest racją klanu. Bronił przede wszystkim interesów politycznych Familii. Mówił często o konieczności reformy szkolnictwa narodowego[12]. Był mistrzem propagandy. Do realizacji własnych celów umiał zaprząc całe rzesze współpracowników. Cenił ludzi energicznych i wartościowych. Konsekwentnie obsadzał urzędy i starostwa litewskie. Potrafił promować i awansować ludzi zdolnych o innych niż swoje własne poglądach politycznych. Był dobrym, cierpliwym i bezstronnym sędzią[13]. Dysponował największym spośród swego środowiska doświadczeniem i wyobraźnią polityczną[14]. Znał jak nikt inny szlachecki naród i jego konserwatyzm polityczny i społeczny. Umiał nim manipulować. Kadził Radziwiłłom, zyskiwał Sapiehów i Ogińskich, zaprawiał Sosnowskich i Przeździeckich; znał jakoby z imienia i nazwiska sto tysięcy szlachty, jej interesy i aspiracje; uparcie rekomendował królowi zdolnych do wakansów, o sobie niewiele pamiętając[15].
Michał Czartoryski cieszył się uznaniem zarówno w kraju, jak i zagranicą. W tym samym stopniu budził szacunek, co lęk. I podobnie jak jego brat August dbał o dobre imię wśród swoich stronników i szlachty. Estymę żywili dla niego nawet zaborcy[16]. Na wieść o jego śmierci ambasador rosyjski miał powiedzieć, że nie ma już teraz nikogo w Warszawie, przed kim można by uchylić kapelusza[17]. Zdaniem króla Stanisława Augusta, umiał wśród swych politycznych oponentów wzbudzić przekonanie, że jest wybitnym graczem politycznym, że właśnie on jest popierany przez opinię publiczną[16].
Dalsze losy edytuj
20 kwietnia 1764 roku podpisał list dziękczynny do Katarzyny II za wprowadzenie wojsk rosyjskich[18]. Był członkiem konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1764 roku[19]. Był konsyliarzem konfederacji generalnej 1764 roku[20]. Był elektorem Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku z województwa brzeskolitewskiego[21].
W 1766 roku był komisarzem Komisji Menniczej[22].
23 października 1767 wszedł w skład delegacji Sejmu, wyłonionej pod naciskiem posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, powołanej w celu określenia ustroju Rzeczypospolitej[23]. Członek konfederacji 1773 roku[24]. Jako członek delegacji na Sejmie Rozbiorowym 1773-1775 był przedstawicielem opozycji[25]. 18 września 1773 roku podpisał traktaty cesji przez Rzeczpospolitą Obojga Narodów ziem zagarniętych przez Rosję, Prusy i Austrię w I rozbiorze Polski[26].
Odznaczenia edytuj
- Order Orła Białego (1726, Polska)[27]
- Order św. Andrzeja (1754, Rosja)[27][28]
- Order Orła Czarnego (1764, Prusy)[27]
Drzewo genealogiczne edytuj
| 4. Michał Jerzy Czartoryski (1621–1692) | ||||||
| 2. Kazimierz Czartoryski (1674–1741) | ||||||
| 5. Joanna Olędzka | ||||||
| 1. Michał Fryderyk Czartoryski (1696–1775) | ||||||
| 6. Jan Andrzej Morsztyn (1621–1693) | ||||||
| 3. Izabela Elżbieta Morsztyn (1671–1758) | ||||||
| 7. Catherine Gordon | ||||||
Potomstwo edytuj
Jego żoną była Eleonora Monika Waldstein (1712–1795), córka Jana Antoniego Waldsteina i Anny Waldstein, którą poślubił 30 października 1726. Para miała razem 3 córki i syna:
- Antonina (1728–26 lutego 1746, Warszawa), dnia 13 lutego 1744 w Warszawie poślubiła Jerzego Flemminga,
- Konstancja (1729–1749), druga żona Jerzego Flemminga, zmarła na ospę.
- Aleksandra (1730–1798),
- Antoni (1732–1753).
Przypisy edytuj
- ↑ J. A. Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności, Kraków 2001, s. 333.
- ↑ Władysław Konopczyński, Michał Fryderyk Czartoryski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 289
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 62
- ↑ Teka Gabriela Junoszy Podoskiego, t. II, Poznań 1855, s. 207.
- ↑ Urszula Kosińska, Sejm 1719-1720 a sprawa ratyfikacji traktatu wiedeńskiego, Warszawa 2003, s. 271.
- ↑ Konfederacya generalna omnium ordinum Regni et Magni Ducatus Lithuaniae na konwokacyi generalney Warszawskiej uchwalona [...] 27 (słow. [...] kwietnia [...] 1733, s. 35.
- ↑ Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 35.
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 44
- ↑ Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabulariis Vaticanis, deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 4, Ab Innocentio PP. XII usque ad Pium PP. VI 1697-1775.P.1-2, wydał Augustyn Theiner, Rzym 1864, s. 127.
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 50
- ↑ Tomasz Szwaciński, Tumult wileński 1755 roku i jego reperkusje, „Rocznik Lituanistyczny” (2), 2016, s. 121, DOI: 10.12775/rl.2016.2.05, ISSN 2450-8454 [dostęp 2019-05-03].
- ↑ a b Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 59
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 60
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 63
- ↑ Władysław Konopczyński, Michał Fryderyk Czartoryski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 291
- ↑ a b Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 213
- ↑ Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998, s. 222
- ↑ Władysław A. Serczyk, Początek końca, Warszawa 1997, s. 7.
- ↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 73.
- ↑ Konfederacya Generalna Koronna Po doszłym Seymie Convocationis Zaczęta w Warszawie Dnia 23. Czerwca Roku Pańskiego 1764. Ręką J. O. Xcia Jmci Prymasa Korony Polskiey [...] Stwierdzona, [b.n.s]
- ↑ Akt elekcyi Roku Tysiąć Siedemset Sześćdziesiątego Czwartego, Miesiąca Sierpnia, Dnia dwudziestego siódmego, s. 105.
- ↑ Komissya Rzeczypospolitey Skarbu Koronnego. Ogłasza nowe zasady dla monet krajowych. Warszawa 11 Stycznia 1766 (podp. G. H. Harnack Leg. Cancell. Comm. Monetariae), b.n.s.
- ↑ Volumina Legum t. VII, Petersburg 1860, s. 244-248.
- ↑ Ryszard Chojecki, Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., w: Kwartalnik Historyczny, LXXIX, nr 3, 1972, s. 559.
- ↑ Ryszard Chojecki, Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., w: Kwartalnik Historyczny, LXXIX, nr 3, 1972, s. 557, 559.
- ↑ Volumina Legum t. VIII, Petersburg 1860, s. 20-48.
- ↑ a b c Marta Męclewska (red.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008. Zamek Królewski w Warszawie: 2008, s. 152
- ↑ Hof-Calender auf das Jahr nach Christi Geburt 1776. St. Petersburg
Bibliografia edytuj
- Władysław Konopczyński, Michał Fryderyk Czartoryski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. IV, Kraków 1938 s. 288–294.
- Krystyna Zienkowska, Stanisław August Poniatowski, Wrocław 1998.
- Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej Szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
- Marcin Matuszewicz, Diariusz życia mego, tom 1 1714–1757, oprac. B. Królikowski, Warszawa 1986.
- Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, tom I, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1963.
- Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, tom II, oprac. W. Zawadzki, Warszawa 1963.
- Kazimierz Waliszewski, Potoccy i Czartoryscy. Walka stronnictw i programów politycznych. Przed upadkiem Rzeczypospolitej 1734–1763, Kraków 1887.
- Emanuel Rostworowski, O polską koronę. Polityka Francji w latach 1725–1733, Wrocław 1958.
Linki zewnętrzne edytuj
- Mowy i pisma Michała Fryderyka Czartoryskiego w bibliotece Polona