Michael Sars
Michael Sars (ur. 30 sierpnia 1805 w Bergen, zm. 22 października 1869 w Kristianii) – norweski zoolog, pionier badań oceanograficznych.
 Michael Sars | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
| |
Opisał wiele nowych gatunków zwierząt morskich oraz zbadał ich proces rozwoju. Uznanie przyniosło mu odkrycie, że wiele organizmów morskich, które wcześniej uważano za odrębne gatunki, to w rzeczywistości stadia larwalne znanych wcześniej zwierząt. Nazwał ponad 250 nowo odkrytych gatunków zwierząt.
Jego synem był hydrozoolog Georg Ossian Sars (1837–1927).
Życiorys
edytujMichael Sars urodził się 30 sierpnia 1805 roku w Bergen w rodzinie kapitana statku i kupca Michaela Sarsa (ok. 1758–1829) i jego żony Divert Henriche Heilman (1768–1844)[1]. Dorastał w skromnych warunkach, a w latach 1818–1823 uczęszczał do lokalnej szkoły średniej Bergen Katedralskole[1]. Już wtedy z zapałem kolekcjonował okazy owadów, muszle i kamienie oraz rozwijał pasję przyrodniczą, zainspirowany przez dyrektora szkoły F. Arentza, szwedzkiego przyrodnika Gabriela Märklina (1777–1857) oraz duńskiego geologa Jensa Esmarka (1763–1839)[1]. W 1823 roku podjął studia teologiczne na Uniwersytecie w Kristianii, które finansował samodzielnie dzięki pracy jako prywatny nauczyciel[1]. W 1828 roku uzyskał tytuł Candidatus theologiæ i w 1831 roku objął parafię we Florø[2]. By utrzymać rodzinę, przez kolejne 23 lata pracował jako pastor w różnych parafiach na wybrzeżu Norwegii[3].
W 1831 roku poślubił Maren Cathrine Welhaven (1811–1898), siostrę pisarza Johana Sebastiana Welhavena (1807–1873), z którą miał 14 dzieci[1]. Syn Georg Ossian (1837–1927) został hydrozoologiem, syn Ernst (1835–1917) – historykiem, a córki Mally (1850–1929) i Eva (1858–1907) – śpiewaczkami[2].
Za wstawiennictwem Halvora Heyerdahla Rascha (1805–1883)[3], w 1854 roku Sars został profesorem zoologii na Uniwersytecie w Kristianii[1].
Sars zmarł 22 października 1869 roku w Kristianii[2]. Jego kolekcja bezkręgowców została sprzedana uniwersytetowi a następnie trafiła do Muzeum Zoologicznego w Tøyen[1].
Działalność naukowa
edytuj.jpg)
Równolegle do studiów teologicznych Sars kontynuował działalność przyrodnika[1]. Interesował się skamieniałościami trylobitów odnalezionymi w okolicach Kristianii i kolekcjonował bezkręgowce[1]. W 1829 roku wydał pierwszą ważną pracę Bidrag til Søedyrenes Naturhistorie[1].
W 1837 roku dzięki stypendium państwowym odbył podroż po Europie, spotykając się z wieloma przyrodnikami[1] i ucząc się metod badawczych w Danii, Francji, Holandii, Niemczech i Szwecji[4]. Poświęcił się badaniom nad bezkręgowcami – przez 30 lat zajmował się cyklem życiowym bezkręgowców morskich[4]. W 1837 roku wraz ze szwedzkim zoologiem Svenem Lovénem (1809–1895) badał stadia larwalne pierścienic, a trzy lata później badacze wspólnie zajęli się cyklem życiowym mięczaków[4].
W latach 1835, 1846 i 1856 wydał prace poświęcone bezkręgowcom żyjącym wzdłuż wybrzeża Norwegii[1]. W 1849 roku udał się na Lofoty i do Finnmarku[1]. Podróżował również do regionu Morza Śródziemnego – latem 1851 roku nad Adriatyk a zimą 1852–1853 roku do Neapolu i na Sycylię – studiując zoogeografię i badając rozmieszczenie fauny morskiej w zależności od szerokości geograficznej i głębokości akwenu[1]. W 1860 toku razem z geologiem Theodorem Kjerulfem (1825–1888) prowadził badania nad okazami fauny w osadach czwartorzędowych w Norwegii[1].
Sars stosował specjalny podbierak opracowany przez Otto Friedricha Müllera (1730–1784)[4], który można było ciągnąć po dnie morskim, zbierając znajdujące się tam okazy fauny[5]. Pozwoliło mu to na odłowienie wielu nieznanych dotychczas morskich gatunków głębinowych[4]. Jako pierwszy odnotował występowanie liliowców[6] – w 1864 roku jego syn Georg odłowił u wybrzeży Lofotów okaz liliowca Rhizocrinus lofotensis, a w 1868 roku Sars opisał znalezisko, wzbudzając szerokie zainteresowanie głębinową fauną i florą w procesie poszukiwania dowodów ewolucji[1]. Nazwał ponad 250 gatunków zwierząt[7].
Wraz z synem Georgiem pracował na rzecz obalenia ówczesnej teorii o abiotycznej strefie oceanicznej[6], propagowanej przez brytyjskiego zoologa Edwarda Forbes’a (1815–1854), który uważał, że na głębokości poniżej 2000 stóp nie ma żadnego życia[8].
Uznanie przyniosło mu odkrycie, że wiele organizmów morskich, które wcześniej uważano za odrębne gatunki, to w rzeczywistości stadia larwalne znanych wcześniej zwierząt, takich jak meduzy, rozgwiazdy czy mięczaki[9].
Sprawował funkcję sekretarza generalnego Videnskabs-Selskabet i Christiania (współczesnej Norweskiej Akademii Nauk i Literatury (norw. Det Norske Videnskaps-Akademi))[1]. Był członkiem ponad 20 towarzystw naukowych w Europie i Stanach Zjednoczonych[1].
Publikacje
edytujWybór publikacji za Norsk biografisk leksikon[1]:
- 1829 – Bidrag til Søedyrenes Naturhistorie
- 1835 – Beskrivelser og Iagttagelser over nogle mærkelige eller nye i Havet ved den Bergenske Kyst levende Dyr af Polypernes, Acalephernes, Radiaternes, Annelidernes og Molluskernes Classer
- 1846–56 – Fauna littoralis Norvegiæ
- 1857 – Bidrag til Kundskaben om Middelhavets Littoral-Fauna
- 1861 – Oversigt af Norges Echinodermer
- 1865 – Om de i Norge forekommende fossile Dyrelevninger fra Qvartærperioden
- 1868 – Mémoires pour servir à la connaissance des Crinoids vivants
Członkostwa, nagrody i odznaczenia
edytuj- członek Videnskabs-Selskabet i Christiania (współczesnej Norweskiej Akademii Nauk i Literatury (norw. Det Norske Videnskaps-Akademi))[1]
- 1846 – doktor honoris causa uniwersytetu w Zurychu[2]
- 1856 – kawaler Orderu Świętego Olafa[1]
- doktor honoris causa Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie[1]
Upamiętnienie
edytujNa cześć Sarsa nazwano różne taksony zwierząt[1], m.in. rodzaj meduzy Sarsia, a także rodzaj glonów Michaelsarsia[7]. Kilka statków badawczych nosi jego imię[1], m.in. FF Michael Sars, który w 1910 roku brał udział w wyprawie oceanograficznej do Arktyki[9].
W latach 1961–2004 Uniwersytet w Bergen wydawał czasopismo naukowe „Sarsia – North Atlantic Marine Science”, które w 2005 roku zostało połączone z czasopismem „Ophelia”, tworząc „Marine Biology Research”[10]. Na uczelni w Bergen działa od 1997 roku Michael Sars Centre – ośrodek badań nad organizmami morskimi na poziomie molekularnym[7].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Hestmark 2024 ↓.
- ↑ a b c d Store norske leksikon ↓.
- ↑ a b Skreslet 2007 ↓, s. 147.
- ↑ a b c d e Charton 2003 ↓, s. 156.
- ↑ Ashworth, William B.: Scientist of the Day: Otto Müller. [w:] Linda Hall Library [on-line]. 2016-03-11. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
- ↑ a b Charton i Tietjen 2009 ↓, s. 350.
- ↑ a b c Michael Sars Centre ↓.
- ↑ Spry 1877 ↓, s. 279.
- ↑ a b Ashworth 2019 ↓.
- ↑ Marine Biology Research. [w:] Taylor & Francis [on-line]. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Ashworth, William B.: Scientist of the Day: Michael Sars. [w:] Linda Hall Library [on-line]. 2019-08-30. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
- Charton, Barbara: A to Z of Marine Scientists. Facts On File, Incorporated, 2003. ISBN 978-1-4381-0920-6. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
- Charton, Barbara, Tietjen, John: The Facts on File Dictionary of Marine Science. Infobase Publishing, 2009. ISBN 978-1-4381-0946-6. [dostęp 2025-01-25]. (ang.).
- Hestmark, Geir: Michael Sars. W: Norsk biografisk leksikon. 2024. (norw.).
- Michael Sars. W: Store norske leksikon (2005–2007). (norw.).
- Michael Sars Centre History. [w:] Universitetet i Bergen. Michael Sars-senteret [on-line]. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).
- Skreslet, Stig. History of Norwegian Marine Science. „Océanis”. 33 (3/4), 2007. Institut océanographique, fondation Albert Ier, prince de Monaco. ISSN 0182-0745. (ang.).
- Spry, W.J.J.. Wyprawa naukowa Challangera. „Przyroda i Przemysł: tygodnik popularno-naukowy”. 24 (6), s. 278–280, 1877. Karol Hertz. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- WoRMS Taxon list – lista gatunków nazwanych przez M. Sarsa. [w:] World Register of Marine Species [on-line]. [dostęp 2025-01-26]. (ang.).