Mieczysław Czychowski

polski poeta, malarz, rzeźbiarz

Mieczysław Czychowski (ur. 26 maja 1931 w Dzbeninie, zm. 23 stycznia 1996 w Gdyni[1]) — polski poeta i artysta malarz, rysownik, rzeźbiarz związany z Gdańskiem oraz Dzbeninem.

Mieczysław Czychowski
Imię i nazwisko

Józef Mieczysław Czychowski

Data i miejsce urodzenia

26 maja 1931
Dzbenin

Data i miejsce śmierci

23 stycznia 1996
Gdynia

Narodowość

polska

Język

polski

Alma Mater

Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych w Gdańsku

Dziedzina sztuki

poezja, malarstwo, rzeźba

Odznaczenia
Złoty Krzyż Zasługi
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”

Życiorys

edytuj

Urodził się 26 maja 1931 roku w Dzbeninie[2] jako Józef Mieczysław[2] Cychowski[3]. W okresie II wojny światowej, przebywając w Dzbeninie wraz z rodzicami, młodszą siostrą Zofią obraz starszym bratem Czesławem, doświadczył wielu przeciwności losu. W 1944 roku nowo wybudowany dom Czychowskich, znajdujący się nieopodal brzegu Narwi, spalili Niemcy. 8 maja 1945 roku w wyniku wybuchu miny przyszły artysta stracił prawą dłoń z przedramieniem[1][4]. Następnie w niewyjaśnionych okolicznościach został rozstrzelany jego ojciec, Stanisław[2], działacz ludowy, w chwili śmierci członek PPR, wcześniej w ZWZ i AK — prawdopodobnie ważna postać lokalnej konspiracji. Wiadomo, że ukrywał on wraz ze swoją żoną, Wiktorią, osoby poszukiwane przez okupanta. W czasie zebrań wraz z bratem i matką pełnił dyżury, ostrzegając w razie niebezpieczeństwa. Z bratem pełnił też rolę gońca i łącznika[5][6][7].

Po wojnie jego matka, Wiktoria z domu Romanik[2], wyszła za swojego szwagra, Wojciecha Cychowskiego. (Nazwiska braci różniły się; także poeta i malarz nosił nazwisko „Cychowski” jeszcze w latach 50. XX wieku — tak wg relacji jego siostry błędnie zapisał nazwisko „Czychowski” jako „Cychowski” organista w czasie chrztu)[6].

Uczył się w gimnazjum w Ostrołęce[2]. W 1950 roku Mieczysław Czychowski zrezygnował z kontynuowania nauki w liceum w Ostrołęce i wyjechał z rodzinnej wsi do Gdyni, gdzie ukończył dwa lata później Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni-Orłowie. Tam był m.in. Przewodniczącym szkolnego koła Związku Młodzieży Polskiej. Od 1953 do połowy lat 60. pozostawał członkiem PZPR[8].

W 1958 roku został absolwentem Wydziału Malarstwa Sztalugowego w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie[2], następnie w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku), w pracowni prof. Krystyny Łady-Studnickiej[6]. Został przyjęty do Związku Polskich Artystów Plastyków[2].

W okresie studiów Czychowski był przyjacielem i mentorem młodego Edwarda Stachury, cenionego później poety i prozaika, który w początkowym okresie swojej twórczości przebywał w Trójmieście. Stachura w jednym z listów nazwał Czychowskiego „mistrzem” oraz „leworękim <<Norwidem>>”[8][4].

Mieczysław Czychowski był dwukrotnie żonaty. W latach 50. ożenił się cywilnie z Haliną z domu Urbaniak (rozwód w 1962 roku). Następnie od 1964 związany (ślub cywilny w latach 70.) z Wandą z domu Majewską, z którą miał troje dzieci — dwóch synów oraz córkę[8].

W 1968 roku Czychowski jako jeden z nielicznych literatów na Wybrzeżu podpisał wystąpienie pisarzy gdańskich popierające strajki studentów w tzw. wydarzeniach marcowych. W dokumencie związanym z tzw. Grudniem 1970 określono go jako „znanego z negatywnych, antypartyjnych wystąpień”. W sierpniu 1980 roku był obecny w Stoczni Gdańskiej im. Lenina, gdzie podpisał poparcie gdańskich literatów dla strajkujących robotników. Tuż po okresie stanu wojennego zdecydował się jednak na ponowne wstąpienie do Związku Literatów Polskich[8].

W latach 1972–1995 mieszkał wraz z rodziną w Gdańsku[1] przy ul. Kartuskiej 81, następnie przez kilka miesięcy przebywał samotnie w przynależnym sobie mieszkaniu przy ul. Kręckiego 3 w Gdańsku-Oliwie, gdzie w 1989 roku został zamordowany najemca Zdzisław Augustyn Malinowski — poeta, malarz, grafik, autor tekstów piosenek. Sprawców zbrodni nigdy nie odnaleziono[6][9].

Mieczysław Czychowski przyjaźnił się szczególnie z malarzem z Ostrołęki Wiesławem (vel Bonifacym) Postaleńcem, poetą ostrołęckim Dionizym Maliszewskim, malarzem Stanisławem Skolimowskim (także ostrołęczaninem), grafikiem, malarzem oraz rzeźbiarzem Ryszardem Stryjcem, ceramikiem i malarzem gdańskim Bronisławem Tuskiem, prezesem Państwowego Ośrodka Maszynowego w Żukowie Stanisławem Zielińskim, poetą i profesorem Kazimierzem Nowosielskim oraz właścicielem NCE „Oświata-Lingwista” w Gdańsku Edwardem Grzegorzem Ostrowskim. Przyjaźnie te zawiązywał w różnych okresach swojego życia. Liczne były także znajomości lub przyjaźnie Czychowskiego z artystami trójmiejskimi, np. Stanisławem Gostkowskim[8].

W środowisku artystycznym i intelektualnym Trójmiasta Czychowski był postacią powszechnie znaną, uchodził za mentora młodych poetów. Prowadził bujne życie towarzyskie i kontrowersyjny tryb egzystencji — to ze względu m.in. na nadmierne zamiłowanie do alkoholu[6][1].

Mieczysław Czychowski zmarł 23 stycznia 1996 roku w szpitalu w Gdyni-Redłowie[3] na nowotwór płuc (choroba postępowała z przerzutami do mózgu[1]). Spoczywa na cmentarzu w Rzekuniu[1], w grobie rodzinnym[6][1].

Upamiętnienie

edytuj

W 2006 roku nadano jego imię Szkole Podstawowej w Dzbeninie, gdzie się urodził i mieszkał przez pierwszych 19 lat swojego życia[10].

Szczególnym popularyzatorem dzieł Czychowskiego jest prof. dr hab. Kazimierz Nowosielski, poeta oraz literaturoznawca związany z Uniwersytetem Gdańskim, autor wielu wypowiedzi krytycznych dotyczących twórczości literackiej i plastycznej Czychowskiego oraz organizator poświęconych mu konferencji naukowych[11].

Inną osobą, która szczególnie dba o pamięć o dorobku poetyckim Mieczysława Czychowskiego jest dr hab. Karol Samsel, ostrołęczanin, poeta i literaturoznawca związany z Uniwersytetem Warszawskim. Samsel jest także autorem wypowiedzi krytycznych dotyczących twórczości Czychowskiego, ponadto organizatorem spotkań jemu poświęconych w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce[12].

W 2014 roku w Gdańsku odbyła się projekcja filmu o Mieczysławie Czychowskim pt. „Komu skrzypce a komu futerał”, reż. Henryka Dobosz-Kinaszewska. W tym samym roku film został wyświetlony na kanale TVP Kultura[13][14][15].

We wrześniu 2015 ukazało się obszerne opracowanie edytorskie dotyczące życia i twórczości Mieczysława Czychowskiego, pt. Poezja, malarstwo, korespondencja z matką. Przygotował je do druku, opracował, oraz opatrzył komentarzami i wstępem Piotr Smoliński (wyd. „Oświata-Lingwista”, Nadbałtyckie Centrum Edukacji)[16]. Książka ta prezentuje niemal cały dorobek artystyczny i epistolograficzny oraz biografię Czychowskiego. Publikacja powstawała od 2011 roku z inspiracji Stanisława Zielińskiego z Kartuz oraz prof. Stefana Chwina.

W 2016 roku wystawiono monodram poświęcony pamięci Mieczysława Czychowskiego, autorstwa Piotra Kotlarza (przyjaciela poety), w Gdańskim Towarzystwie Przyjaciół Sztuki[17][18]. Opublikowany w 2021 w miesięczniku WOBEC[19].

Twórczość

edytuj

Od 1950 aż do śmierci Mieczysław Czychowski był związany z Trójmiastem, gdzie mieszkał i głównie publikował. W lokalnym środowisku poetów (zarówno swoich rówieśników, jak i twórców pokoleniowo młodszych) oraz dziennikarzy, jak również nielicznych w Gdańsku w czasach głębokiego PRL-u znawców literatury, był uznawany za artystę o wielu talentach, wszechstronnego malarza i zdolnego pisarza, którego możliwości pióra i pędzla wykraczały daleko poza lokalność[8].

Apogeum twórczości Czychowskiego, zarówno literackiej, jak i plastycznej, przypadło na lata 60. XX wieku. Wtedy to gdański artysta rodem z mazowieckiej wsi był z pewnością jednym z najważniejszych trójmiejskich poetów — jego pisarstwo było wyraźnie obecne we wszystkich zbiorowych antologiach twórczości liryków Wybrzeża, w poszerzonych antologiach powojennych poetów polskich, było także omawiane w rozmaitych recenzjach publikowanych na łamach prasy i w wydawnictwach zwartych, nieco późnej również w pracach naukowych badaczy związanych z Uniwersytetem Gdańskim[8].

Czychowski tworzył głównie portrety i pejzaże[1], zajmował się także okazjonalnie architekturą i plakatem[1]. Był autorem wielu indywidualnych wystaw, lecz w środowisku bardziej ceniono go jako poetę, choć szczególnie jego prace wykonane w technice pasteli stanowią przykład twórczości stojącej na wysokim artystycznym poziomie[20].

Poezja Czychowskiego, który był rówieśnikiem poetów Pokolenia „Współczesności”, poza Trójmiastem najczęściej wpisywana była do tzw. kręgu „Orientacji Poetyckiej Hybrydy”. Czychowski utrzymywał też kontakty z przedstawicielami Grupy Literackiej „Narew”, działającymi w Ostrołęce[6].

Debiutem poetyckim Czychowskiego była publikacja socrealistycznego wiersza pt. „Ja dziś z Wami” w 1951 w „Głosie Wybrzeża”. Czychowski później publikował również w innych trójmiejskich pismach, takich jak „Kontrasty”, „Litery”, „Rejsy”, a także w prasie ogólnopolskiej: „Twórczości”, „Poezji”, „Współczesności” i innych. Pozostawał aktywny twórczo do końca życia[8].

Opublikowano sześć tomików poezji Czychowskiego, jako pierwszy Miejsca wydrążone w 1960 nakładem Wydawnictwa Morskiego[2].

Mieczysław Czychowski pozostawił obfitą korespondencję z matką Wiktorią, która została wydana drukiem po raz pierwszy w 2015 roku. Dzieło epistolograficzne poety i jego rodzicielki stanowi interesujący przykład relacji matki-chłopki z synem-inteligentem, szczególnie interesujący w kontekście tematyki awansu społecznego w PRL.[8]

Listy Edwarda Stachury do Mieczysława Czychowskiego są obecnie przechowywane w Bibliotece Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk[21]. Zostały wydane drukiem po raz pierwszy w 2006 roku przez Dariusza Pachockiego, znawcę twórczości Stachury[22][4].

Czychowski ponadto trudnił się krytyką artystyczną. Szkice o twórczości plastycznej innych współczesnych sobie malarzy m.in. gdańskich publikował m.in. w „Literach”[6].

Spuścizna Mieczysława Czychowskiego znajduje się obecnie w kilku zbiorach prywatnych, jak również w archiwum Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk oraz Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Składa się na tysiące jednostek archiwalnych o najróżniejszym charakterze. Wiele prac plastycznych artysty znajduje się w Juszkowie, w zbiorze prywatnym[8].

Opiekunem spuścizny Czychowskiego w zbiorach PAN jest Krystyna Świerkosz[21].

Nagrody i odznaczenia

edytuj

Dzieła

edytuj
  • Miejsca wydrążone, 1960
  • Misterium na uboczu, 1966[2]
  • Progresje, 1968[2]
  • Zapisywanie trenu, 1971[2]
  • Lasem, losem, zboczem życia (wybór wcześniejszych wierszy), 1974[2]
  • Krwią lamowane, 1979[2]
  • Wiersze wybrane, 1985[2]
  • Pisane na szybie, 1988

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j Piotr Smoliński: Mieczysław Czychowski — zapomniany artysta. [w:] Express kaszubski.pl [on-line]. 2013-01-02. [dostęp 2020-11-20].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Patron i symbole szkoły. [w:] Szkoła Podstawowa im. Mieczysława Czychowskiego w Dzbeninie [on-line]. [dostęp 2020-11-20].
  3. a b CZYCHOWSKI MIECZYSŁAW — Encyklopedia Gdańska [online], www.gedanopedia.pl [dostęp 2019-11-23].
  4. a b c Edward Stachura, Listy do pisarzy, Dariusz Pachocki (oprac.), Wydawn. Iskry, 2006, s. 148, ISBN 978-83-244-0000-3 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  5. Czesław Parzych, Mietek. Kurp Gdański. W osiemdziesiątą rocznicę urodzin Mieczysława Czychowskiego, Ostrołęka 2011.
  6. a b c d e f g h i j Piotr Smoliński, Mieczysław Czychowski - nieświęty z Dzbenina, Wydawnictwo Wspólny Stół, 2015, ISBN 978-83-936324-5-9.
  7. Piotr Smoliński [przewód doktorski] - streszczenie [online], Biuletyn Informacji Publicznej Uniwersytet Gdański, 24 listopada 2020 [dostęp 2023-02-17].
  8. a b c d e f g h i j Mieczysław Czychowski, Poezja, malarstwo, korespondencja z matką. Przygotował do druku, opracował oraz komentarzami i wstępem opatrzył Piotr Smoliński, 2015.
  9. Archiwum X. Gdyby innym ptakiem był… Tajemnica śmierci artysty Zdzisława Augusta Malinowskiego [online], plus.dziennikbaltycki.pl, 21 czerwca 2019 [dostęp 2019-11-23] (pol.).
  10. Nasz patron | Szkoła Podstawowa im. Mieczysława Czychowskiego w Dzbeninie [online], spdzbenin.edupage.org [dostęp 2019-11-23].
  11. Administrator, Skarby Oliwian — Kazimierz Nowosielski [online], www.staraoliwa.pl [dostęp 2019-11-23] (pol.).
  12. „Stanisława Fleszarowa-Muskat i jej współcześni [online], www.sopot.pl [dostęp 2019-11-23].
  13. komu skrzypce a komu futerał. [dostęp 2019-11-23].
  14. Komu skrzypce a komu futerał [online], FilmPolski [dostęp 2019-11-23] (pol.).
  15. Premierowy pokaz filmu "… komu skrzypce, komu futerał…" [online], Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku [dostęp 2019-11-23] (pol.).
  16. Mieczysław Czychowski : poezja, malarstwo, korespondencja z matką / przygotował do druku, opracował oraz komentarzami i wstępem opatrzył Piotr Smoliński. [online], Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego, 2015.
  17. 11.02 Drogi mi się zgubiły[sic] – Monodram o Mieczysławie Czychowskim [online], Pomorze Kultury. Teatr, 8 lutego 2016 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  18. 12.04 Drogi mi się zagubiły – monodram o Mieczysławie Czychowskim w Gdańsku [online], Pomorze Kultury. Teatr, 31 marca 2016 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  19. Piotr Wojciech Kotlarz, „Drogi mi się zagubiły” (Rzecz o Mieczysławie Czychowskim. Poecie, malarzu, artyście – człowieku) [online], WOBEC, 25 marca 2021 [dostęp 2023-02-17] (pol.).
  20. Elżbieta Kal, Szkic do portretu. Twórczość plastyczna Mieczysława Czychowskiego, „Autograf” nr 6, 2007.
  21. a b Spuścizna literacka i artystyczna Mieczysława Czychowskiego w zbiorach rękopisów Biblioteki Gdańskiej PAN / Krystyna Świerkosz. [online], Biblioteka Uniwersytetu Gdańskiego, 2014.
  22. Listy do pisarzy / Edward Stachura ; oprac. Dariusz Pachocki. [online], katalogi.bn.org.pl, 2006 [dostęp 2023-02-17] (pol.).