Migdałowiec pospolity

gatunek rośliny

Migdałowiec pospolity, migdałowiec zwyczajny, śliwa migdał (Prunus amygdalus Batsch) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny różowatych. Pochodzi z Azji Środkowej i Mniejszej (Izrael, Jordania, Liban, Turcja, Turkiestan, Uzbekistan). Jako gatunek introdukowany rozprzestrzenił się i na naturalnych siedliskach rośnie obecnie również w Afryce Północnej (Wyspy Kanaryjskie, Maroko, Libia, Tunezja), w Azji Zachodniej (Cypr, Iran), na Kaukazie (Armenia) i w Europie (Portugalia, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Macedonia, Serbia, Włochy, Bułgaria, Szwajcaria)[4].

Migdałowiec pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

śliwa

Gatunek

migdałowiec pospolity

Nazwa systematyczna
Prunus amygdalus Batsch
Beytr. Entw. Gewächsreich 1: 30 (1801)[3]
Kwitnący migdałowiec
Kwiat migdałowca
Owoce migdałowca

Morfologia edytuj

Pokrój
Krzew lub nieduże drzewo o wysokości do 10 m[5].
Liście
Kształtu lancetowatego o piłkowanym brzegu, sezonowe[5].
Kwiaty
Rozwijają się przed pojawieniem się liści. Białe lub różowe. Mają 5 działek kielicha, 5 odwrotnie jajowatych płatków korony, 1 słupek i liczne pręciki[5].
Owoce
Pestkowce. Mają podłużny i spłaszczony kształt, długość do 6 cm, zielonkawą barwę. Młode owoce jadalne. Wyłuskane pestki w handlu noszą nazwę migdałów[5].
Roślina trująca
Nasiona odmiany gorzkiej (var. amara Focke) w większej ilości są trujące – wywiązuje się w nich kwas pruski.

Historia uprawy edytuj

Migdałki ze skorupką

Produkcja w 2018

Państwo Produkcja (w tonach)
  Stany Zjednoczone
1 872 500
  Hiszpania
339 033
  Iran
139 029
  Maroko
117 270
  Turcja
100 000
  Włochy
79 801
  Australia
69 880
  Tunezja
66 733
  Algieria
57 213
Świat
3 209 878
Źródło: FAOSTAT of the United Nations[6]

Pierwszym ośrodkiem uprawy migdałowca był Bliski Wschód. Stąd jego uprawy były przez starożytnych Greków Rzymian i Egipcjan rozprzestrzeniane w regionie śródziemnomorskim: w Afryce Północnej i Europie Południowej. Zaczęto je tutaj uprawiać co najmniej 3 tysiące lat p.n.e., być może jeszcze wcześniej, pestki dzikich migdałów znaleziono bowiem w wykopaliskach na terenie Grecji, datowanych na 8 tysięcy lat p.n.e.[7] Najstarsze znaleziska migdałowców w Starożytnym Egipcie pochodzą z okresu około 1550 r. p.n.e.[8] Do Ameryki Północnej migdałowiec sprowadzony został w 1700 r.[7]

Zastosowanie edytuj

Sztuka kulinarna

Migdałowca uprawia się głównie dla jadalnych nasion zwanych migdałami. Nasiona odmian słodkich zawierają dużo tłuszczu i skrobi. Są jadalne w stanie surowym, nadają się też na przetwory. Są wykorzystywane jako dodatek do wyrobów cukierniczych, są jednym ze składników bakalii, często używa się ich do produkcji marcepanu. Wyciskany z migdałów tłuszcz jest bardzo smaczny i pożywny, ma nazwę orszady i jest również wykorzystywany w sztuce kulinarnej. Z nasion odmian gorzkich wytwarza się olejek migdałowy wykorzystywany m.in. w przemyśle spożywczym[5].

Inne zastosowania

Roślina kosmetyczna: Olejek migdałowy stosowany jest jako składnik lotionów, mleczek i kremów. Otręby migdałowe bywają też stosowane do mycia bardzo wrażliwej skóry[9].

  • Olej znajduje zastosowanie do smarowania precyzyjnych mechanizmów[5].
  • Olejek migdałowy ma własności lecznicze[5].

Udział w kulturze edytuj

  • W Biblii migdałowiec zwyczajny wymieniony jest 9 razy[10]. W Księdze Jeremiasza (1,11-12) jest określony jako "drzewo czuwające", co związane jest z tym, że zakwita bardzo wcześnie (już w połowie lutego), a obfitość kwiatów powoduje, że w krajobrazie jeszcze uśpionej przyrody widoczny jest z daleka. Hebrajskie słowo określające migdałowca oznacza również czuwać lub strażnika[8].
  • W Księdze Liczb (17,23) jest opis, jak laska Aarona w Przybytku Mojżeszowym zakwitła i wydała owoce w ciągu jednej nocy, w ten sposób wskazując, że Aaoron i jego synowie z woli boskiej zostali uprawnieni do posługi kapłańskiej. Laska wykonana była z drewna migdałowca[8].
  • Pąki migdałowca stały się z polecenia Mojżesza motywem zdobniczym na ornamentach świeczników opisanych w Księdze Wyjścia (25,33-36; 37,19-20). Miało to znaczenie symboliczne: wypełniony palącą się oliwą kielich młodego zawiązku owocu symbolizował stałą, choć niewidoczną obecność Boga w jego Przybytku[8].
  • Migdały znajdowały się wśród darów przywiezionych przez głodujących braci Józefa do Egiptu[8].
  • Z drewna migdałowca Jakub strugał patyki przy wodopoju dla wypasanych trzód. W dawnych przekładach Biblii błędnie przetłumaczono to jako patyki z leszczyny[8].
  • Od aramejskiej nazwy migdałowca pochodzi nazwa kilkakrotnie w Biblii wymienionej miejscowości Luz. W starożytności dość często miejscowościom nadawano nazwę od powszechnie uprawianej w jej okolicach rośliny[8].
  • W starożytności z drewna migdałowca robiono berła dla królów, wierzono bowiem, że posiada ono tajemniczą moc, która przechodzi na króla[8].
  • W chrześcijaństwie kwiaty migdałowca symbolizują dziewiczość Matki Boskiej[10].
  • Zauroczony kwitnącym migdalowcem Vincent van Gogh podczas pobytu w miejscowości Saint-Rémy namalował obraz Kwitnący migdałowiec[11].

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-29] (ang.).
  3. Prunus amygdalus Batsch, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-28].
  4. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-07].
  5. a b c d e f g Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  6. FAOSTAT, www.fao.org [dostęp 2020-04-13].
  7. a b Almond – Prunus dulcis. [dostęp 2015-01-03].
  8. a b c d e f g h Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  9. Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 180. ISBN 83-09-00765-5.
  10. a b Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-03].
  11. Vincent van Gogh Gallery: The Paintings: Blossoming Almond Tree. [dostęp 2011-03-03]. (ang.).