Mineralokortykoidy

Mineralokortykosteroidy (mineralokortykoidy) – hormony wytwarzane w organizmie człowieka przez warstwę kłębkowatą kory nadnerczy. Wpływają na nieorganiczną przemianę materii.

Głównym przedstawicielem mineralokortykosteroidów jest aldosteron. Jego najważniejsze działanie to zatrzymywanie jonów sodowych (Na⁺) w ustroju i dokomórkowy napływ jonów potasu (K⁺) oraz wtórne zatrzymanie wody w ustroju. Hormon ten wchodzi w skład układu hormonalnego RAA tzn. renina-angiotensyna-aldosteron.

Funkcje

• przywrócenie objętości płynów zewnątrzkomórkowych (głównie śródnaczyniowych),
• wyrównanie stosunku Na⁺/K⁺,
• przywrócenie równowagi elektrolitowej.

Działanie

• kanaliki nerkowe: wzrost wchłaniania zwrotnego Na⁺ i wydzielania K⁺,
• gruczoły potowe, ślinowe, nabłonek jelitowy: wzrost wchłaniania Na⁺,
• wzrost objętości płynu zewnątrzkomórkowego, co skutkuje zwiększoną objętością wyrzutową serca i podwyższeniem ciśnienia krwi.

Wydzielanie aldosteronu pobudzają

• wzrost stężenia angiotensyny II i III we krwi,
• wzrost stężenia jonów potasowych i spadek Na⁺ we krwi,
• spadek objętości krwi krążącej lub płynu zewnątrzkomórkowego,
• duży wzrost wydzielania ACTH przez przysadkę.

Mniejszą rolę odgrywają prostaglandyny, estrogeny czy pobudzenie receptorów beta-adrenergicznych.

Pośrednio na wydzielanie aldosteronu wpływają: ACTH (tylko w dużych ilościach – wstrząs, podanie i.v.), ANP, BNP i CNP.

Dobowe wydzielanie tego hormonu waha się w granicach 138,5-692,5 nmol/dobę (50-250 μg/dobę). Stężenie w surowicy wynosi 55-415 pmol/l (2-15 ng/100 ml). Jest wydalany z moczem w formie niezmienionej w tempie 14-27 nmol/dobę (5-10 μg/dobę).

Oprócz aldosteronu do tej grupy zalicza się deoksykortykosteron (DOC), 18-hydroksy-DOC i kortykosteron. Jednak sam aldosteron ma 95% aktywności mineralokortykosteroidowej.

Zwrotnemu wchłanianiu Na⁺ towarzyszy wydzielanie H⁺, co prowadzić może do alkalozy. Niedobór aldosteronu powoduje natomiast spadek wchłaniania Na⁺, a w konsekwencji kwasicę.

Puromycyna i aktynomycyna blokując metabolizm RNA blokują wpływ aldosteronu na transport Na⁺.

Brak mineralokortykosteroidów powoduje zgon w ciągu 3-5 dni w wyniku utraty z moczem Na⁺ i Cl^- przy nadmiernym stężeniu K⁺.