Wikipedia

Mk I Matilda

Brytyjski czołg piechoty

Mk I Matilda I (A11) – pierwszy brytyjski czołg piechoty opracowany przed II wojną światową. W początkowym okresie wojny wziął udział w działaniach wojennych we Francji, później używany tylko do szkolenia. Był to czołg o bardzo silnym opancerzeniu, małej prędkości i słabym uzbrojeniu w postaci karabinu maszynowego. Oficjalna nazwa pojazdu brzmiała Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A 11)[1][2]. Nazwa Matilda pochodziła od imienia kaczki bohaterki popularnego w tym czasie komiksu[b].

Tank, Infantry, Mark I, Matilda I (A 11)[a]
Ilustracja
Prototyp A11E1
Dane podstawowe
Państwo

 Wielka Brytania

Producent

Vickers Amstrong

Typ pojazdu

czołg piechoty

Trakcja

gąsienicowa

Załoga

2

Historia
Prototypy

1936

Produkcja

1938 – 1940

Egzemplarze

139+1 prototyp

Dane techniczne
Silnik

1 silnik gaźnikowy 8-cylindrowy Ford V8 o mocy 70 KM (59 kW) przy 3800 obr./min, chłodzony cieczą

Transmisja

mechaniczna

Poj. zb. paliwa

190 l

Pancerz

grubość: 10 – 65 mm

Długość

4,85 m

Szerokość

2,34 m

Wysokość

2,01 m

Prześwit

0,39 m

Masa

11 200 kg (bojowa)

Nacisk jedn.

0,76 kg/cm²

Osiągi
Prędkość

13 km/h (po drodze)
9 km/h (w terenie)

Zasięg pojazdu

125 km (po drodze)

Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)

0,83 m

Rowy (szer.)

1,98 m

Ściany (wys.)

0,76 m

Kąt podjazdu

38°

Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 karabin maszynowy Vickers 7,7 mm
lub
wkm Vickers kal. 12,7 mm
(zapas amunicji – 4000 szt.)
Użytkownicy
Wielka Brytania, Polska
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

W kwietniu 1934 roku generał P.C.S. Hobart pełniący obowiązki generalnego inspektora Royal Tank Corps wysunął propozycję opracowania silnie opancerzonego czołgu mającego wspierać piechotę w ataku. Przewidywana masowa produkcja wymuszała prostotę produkcji i eksploatacji oraz niskie koszty wytwarzania pojazdów[3]. Szczegółowe wymagania jakim miał odpowiadać przyszły czołg piechoty opracowano w Komitecie Badawczym przy Szefie Sztabu Imperialnego. Uznano, iż broń czołgu ma za zadanie zwalczanie środków walki, które bezpośrednio powstrzymują ruch piechoty. Rozumiano przez to broń maszynową i inne lekkie środki wsparcia piechoty. Czołg miał dysponować na tyle grubym pancerzem, aby był niewrażliwy na ogień broni przeciwpancernej. Propozycję Hobarta popierał generał Hugh Elles - Szef Uzbrojenia Ministerstwa Wojny, co zdecydowało o przekazaniu pomysłu do realizacji[4]. 10 października 1935 roku przekazano brytyjskiej firmie Vickers Armstrong wymagania dotyczące nowego pojazdu i zlecono realizację projektu. Opracowaniem projektu zajął się John Carden. We wrześniu 1936 roku zbudowano pierwszy żelazny prototyp oznaczony jako A11E1 (nr ewidencyjny T1724, cywilny numer rejestracyjny CMM 880)[5]. Pojazd został przekazany do prób w Mechanisation Experimental Establishment w Farnborough. Próby wykazały wiele problemów z pojazdem. Duża ciasnota wnętrza czołgu, wadliwy oraz o niskiej wytrzymałości układ jezdny pojazdu, jak również problemy z układem chłodzenia. Po próbach trakcyjnych wprowadzono pewne zmiany mające niwelować niedostatki pojazdu: usprawniono układ jezdny, poprawiono układ chłodzenia[6]. W grudniu 1936 roku czołg poddano próbie zmasowanego ostrzału z broni strzeleckiej, a następnie w marcu 1937 roku z 40 mm armat przeciwpancernych. Po tych próbach nie zanotowano przebić i poważniejszych uszkodzeń[5]. Matilda I została potraktowana jako wóz przejściowy, gdyż już we wrześniu 1936 roku uznano, że do wsparcia piechoty bardziej efektywny będzie wóz z uzbrojeniem artyleryjskim i skoncentrowano się na nowej konstrukcji Mk II Matilda[6].

Produkcja edytuj

Pierwsze zamówienie na Matildy złożono w kwietniu 1937 roku, a zakończenie produkcji nastąpiło w lipcu 1940[6] roku po wyprodukowaniu 139 pojazdów (oraz 1 prototypu) w trzech seriach[7]:

  • zamówienie z kwietnia 1937 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T3422-T3492, cywilne numery rejestracyjne HMH 788-847,
  • zamówienie ze stycznia 1938 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 60, numery WD T5551-T5610, cywilne numery rejestracyjne RMY 905-964
  • zamówienie z kwietnia 1939 roku - liczba wyprodukowanych czołgów 19, numery WD T8101-T8119.

Opis konstrukcji edytuj

 
Tank Infantry Mark I A11 w Bovington
  • Kadłub i wieża

Czołg miał klasyczny układ konstrukcyjny, przedział kierowania z przodu, bojowy na środku i z tyłu przedział napędowy. Nad przedziałem bojowym znajdowała się obracana ręcznie odlewana wieża o maksymalnej grubości pancerza do 65 mm. W stropie wieży znajdował się właz dowódcy. Kadłub pojazdu był długi, wysoki i wąski. Dzięki takiemu rozwiązaniu pojazd stanowił od przodu niewielki cel przy jednoczesnej możliwości pokonywania szerokich rowów. Kadłub był zbudowany z płyt walcowanych łączonych w prototypie śrubami, a w kolejnych pojazdach nitowanych[4]. Pancerz osiągał duże grubości: od przodu do 65 mm, z boku do 60 mm, z tyłu do 50 mm. Z przodu w stropie kadłuba znajdował się duży właz kierowcy[4].

  • Zawieszenie

Układ jezdny pojazdu był montowany do boków kadłuba i nie był niczym osłonięty. Zawieszenie pojazdu było oparte na konstrukcji Vickersa zastosowanej w ciągniku artyleryjskim Dragon Medium Mark IV [4][8]. Tworzyły je dwie pary wózków z każdej strony, każdy z czterema ogumionymi kołami jezdnymi amortyzowanymi resorami płaskimi. Gąsienice opierały się na dwóch parach kół podtrzymujących połączonych w jeden zespół z wózkami. Koła napędowe znajdowały się z tyłu, a napinające z przodu[9].

  • Napęd

Do napędu czołgu użyto widlastego, 8 - cylindrowego, chłodzonego cieczą silnika gaźnikowego o pojemności 3622 cm³ Ford V8 i mocy do 75 KM przy 3800 obr./min. Silnik wraz ze skrzynią biegów zapewniającą cztery biegi do jazdy do przodu i bieg wsteczny zapożyczono z samochodów produkowanych przez brytyjski przemysł motoryzacyjny[5][6].

  • Załoga

Załoga czołgu składała się z dwóch osób: kierowcy i dowódcy, który jednocześnie obsługiwał karabin maszynowy. W części pojazdów zamontowano radiostację, której obsługą również zajmował się dowódca[5]. Zarówno dowódca, jak i kierowca dysponowali peryskopami odwracalnymi Vickers Tank Penelope Mark 4. Były to produkowane przez Brytyjczyków na licencji peryskopy inżyniera Gundlacha[6].

  • Uzbrojenie

Całe uzbrojenie pojazdu składające się z 1 karabinu maszynowego Vickers kalibru 7,7 mm chłodzonego wodą z lufą w pancernej osłonie znajdowało się w wieży. Karabin wychylał się w pionie w zakresie od -15° do +25°. Zapas amunicji wynosił 4000 nabojów. W późniejszych egzemplarzach montowano karabin wielkokalibrowy Vickersa 12,7 mm oraz wyrzutnie granatów dymnych kalibru 101,6 mm[6].

  • Modyfikacje

Poszczególne serie produkcyjne różniły się nieznacznie. Pojazdy pierwszej serii miały zamontowane reflektory na wysięgnikach wysoko prawie na wysokości wieży. W późniejszych seriach były one montowane niżej, na bokach czołowej płyty kadłuba. Dodano również po bokach kadłuba, na wysokości stanowiska kierowcy dwie skrzynki. Zmiany te wynikały z wprowadzenia zaczepów do trału przeciwminowego Fowlera. Do końca stycznia 1940 roku dostarczono 14 zestawów trału, z których 12 wysłano do Francji[6].

Użycie edytuj

 
Czołg Matilda z 4 RTR we Francji w 1940 roku

Czołgi Matilda były dostarczane do jednostek pancernych armii brytyjskiej od lutego 1938 roku. Otrzymały je kolejno 4, 7 i 8 królewski pułk czołgów armii brytyjskiej (RTR - Royal Tank Regiment). Pułki te utworzyły 1 Armijną Brygadę Czołgów (1st Army Tank Brigade)[5].

We wrześniu 1939 roku 4 pułk czołgów skierowano do Francji w składzie Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego, a w maju 1940 roku skierowano tam również 7 pułk czołgów. W ten sposób 1 Armijna Brygada Czołgów znalazła się we Francji, chociaż jej trzeci pułk (8 pułk czołgów) pozostał w Wielkiej Brytanii[10].

W czasie kampanii francuskiej w dniu 21 maja 1940 roku brygada wzięła udział w bitwie pod Arras[11]. Brygada dysponowała w tym czasie 58 czołgami A11 i 16 A12[11]. Dzięki atakowi brygady oddziałom brytyjskim udało się wyjść z okrążenia i wycofać w kierunku Dunkierki. W trakcie ewakuacji Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego wszystkie czołgi pozostawiono na plażach.

W związku z doświadczeniami, jakie wyniesiono z udziału tych czołgów w walkach w 1940 roku zaniechano ich produkcji, a w roku 1942 pozostałe egzemplarze wycofano z jednostek liniowych, przekazując je do szkolenia[11].

Pojazdy zdobyte przez Niemców otrzymały oznaczenie Infanterie Panzerkampfwagen Mk I - 747(e). Brak informacji na temat użycia tych pojazdów przez Niemców. Dwa czołgi wysłano do ośrodka badawczego w Kummersdorfie[7].

Służba w Polskich Siłach Zbrojnych edytuj

Osobny artykuł: Broń pancerna Polskich Sił Zbrojnych.

Między innymi na tych czołgach szkolono Polaków w 10 Brygadzie Kawalerii Pancernej w latach 1941-42. Dokładna liczba czołgów użytkowanych przez Polaków nie jest znana. Waha się w różnych opracowaniach od 6 do 18. Pierwsze pojazdy Polacy otrzymali we wrześniu 1941 roku. Ostatnie czołgi 10 BKPanc oddała Brytyjczykom w końcu września 1942 roku[12][c]. W październiku 1942 roku trzy czołgi z polskimi numerami rejestracyjnymi: 1290286, 1290292 i 1290293 znajdowały się w Oddziale Sztabowym 1 Pułku Artylerii Przeciwpancernej[13].

Zachowane pojazdy edytuj

Do dzisiejszego dnia zachowały się trzy egzemplarze czołgu Infantry Tank, Mk I, Matilda I. Wszystkie pojazdy znajdują się w Wielkiej Brytanii w Bovington Tank Museum[14]:

  • pojazd o numerze WD T8106, PMX 466,
  • pojazd o numerze WD T3447, HMH 802, jeżdżący,
  • wrak czołgu o nieznanym numerze, wcześniej służył, jako cel na poligonie.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Dane taktyczno-techniczne czołgu za Janusz Magnuski, Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946, Wydawnictwo Lampart, Warszawa, 1998, s. 51, ISBN 83-86776-39-0.
  2. ↑ Sylwetka czołgu z małą wieżą i karabinem przypominała kaczkę. Uwaga za Tymoteusz Pawłowski Czołgi brytyjskie w Armii Czerwonej, Technika Wojskowa Historia, Nr 4, s. 66, ISSN 2080-9743
  3. ↑ Znana jest fotografia Matildy opisywana jako wykonana w Polsce we wrześniu 1939. Brak jest jakichkolwiek dowodów, iż taki czołg został zakupiony przez Polskę. Uwaga za Andrzej Kiński Czołg piechoty Mark I (A11), Nowa Technika Wojskowa, Nr 3, s. 30, ISSN 1230-1655.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Feist, Harms i Clayton 1975 ↓, s. 14.
  2. ↑ Mike Garth: TANK INFANTRY MARK I A11. www.tankmuseum.org. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
  3. ↑ Magnuski 1998 ↓, s. 49.
  4. ↑ a b c d Kiński 2002 ↓, s. 28.
  5. ↑ a b c d e Magnuski 1998 ↓, s. 50.
  6. ↑ a b c d e f g Kiński 2002 ↓, s. 29.
  7. ↑ a b Magnuski 1998 ↓, s. 51.
  8. ↑ Chamberlain i Ellis 1969 ↓, s. 54.
  9. ↑ Kiński 2002 ↓, s. 28-29.
  10. ↑ Kiński 2002 ↓, s. 29-30.
  11. ↑ a b c Kiński 2002 ↓, s. 30.
  12. ↑ Magnuski 1998 ↓, s. 52-53..
  13. ↑ Dziennik rozkazów Nr 40 z 28 października 1942 roku.
  14. ↑ Wszystkie informacje za http://www.tankmuseum.org/

Bibliografia edytuj

  • Peter Chamberlain, Chris Ellis: British and American Tanks of World War II, The complete illustrated history of British, American and Commonwealth tanks, 1939-1945. Nowy Jork: Arco Publishing Company, 1969, s. 54-55. ISBN 0-668-01867-4.
  • Uwe Feist, Norm E. Harms, Steve Clayton: Britische Panzer. Waffen-Arsenal. Dorheim/H Podzun: Warren Squadron/Signal Publications, 1975, s. 14. ISBN 3-7909-0020-6.
  • Andrzej Kiński. Czołg piechoty Mark I (A 11) Matilda. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 3/2002, s. 27-30, 2002. ISSN 1230-1655. 
  • Janusz Magnuski: Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1998, s. 49-52. ISBN 83-86776-39-0.
  • Tymoteusz Pawłowski. Czołgi brytyjskie w Armii Czerwonej. „Technika Wojskowa Historia”. 2013. Nr 4 (22). s. 64-77. ISSN 2080-9743. 
  • 1. Pułk Artylerii Przeciwpancernej. Rozkazy dzienne 1942-1943, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. R.17.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mk_I_Matilda&oldid=71742535”