Wikipedia

Mord pod Borowem

rozstrzelanie oddziału GL przez nacjonalistów NSZ

Mord pod Borowem – zbrodnia dokonana 9 sierpnia 1943 przez oddział Narodowych Sił Zbrojnych, w okolicy wsi Borów, gdzie miało miejsce rozstrzelanie partyzantów oddziału Gwardii Ludowej. Ze strony władz Polskiego Państwa Podziemnego spotkał się ze stanowczym potępieniem[1].

Mord pod Borowem
Państwo

Polska (okupowana przez III Rzeszę)

Miejsce

Borów, województwo lubelskie

Data

9 sierpnia 1943

Liczba zabitych

26–28 partyzantów oddziału Gwardii Ludowej im. Jana Kilińskiego i trzech chłopów

Liczba rannych

1 ranny partyzant

Typ ataku

zabójstwo przez rozstrzelanie

Sprawca

oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem Leonarda Zub-Zdanowicza

Położenie na mapie Polski w 1939 r.
Mapa konturowa Polski w 1939 r., blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia50°47′45″N 21°54′34″E/50,795833 21,909444
Nekrolog i artykuł na temat mordu w gazecie GL – Gwardzista

ZbrodniaEdytuj

Oddział NSZ z Borowa w 1943 roku liczył 20 członków. Oddział GL im. Jana Kilińskiego, rozbity pod Borowem, utworzony został 14 lipca 1943 przez scalenie kilku mniejszych oddziałów GL oraz niewielkich tzw. „dzikich” oddziałów, uznawanych przez Narodowe Siły Zbrojne i Armię Krajową za wrogów niepodległego państwa polskiego[2].

NSZ uznawały Gwardię Ludową za agenturę sowiecką i dlatego ją zwalczały. GL z kolei uznawała NSZ za faszystów[3]. Do zaognienia konfliktu doprowadził mord dokonany w połowie czerwca 1943 w Rzeczycy Księżej przez radziecki oddział partyzancki na siedmiu członkach NSZ[2]. Sam oddział NSZ, który dopuścił się zbrodni, jak stwierdził później jego dowódca, składał się często z przypadkowych ochotników, w tym z pospolitych „bandziorów”[4].

6 sierpnia 1943 liczący 30 żołnierzy oddział GL im. Kilińskiego dotarł w okolice wsi Borów, gdzie miał oczekiwać na zrzut broni[5]. Podczas kwaterowania ustalono, że w bardzo bliskim sąsiedztwie partyzantów GL stacjonuje nieznany oddział partyzancki. Kilku partyzantów udało się do tego oddziału, aby nawiązać współpracę w walce z Niemcami. Podczas pobytu gwardzistów - jak się później okazało w NSZ-owskim oddziale - do oddziału GL przybyło kilku członków z oddziału NSZ, którzy pierwotnie uczestniczyli w towarzyskiej rozmowie z gwardzistami przy wspólnym posiłku[6], 8 sierpnia żołnierze NSZ na spotkaniu pojmali dowództwo oddziału im. Kilińskiego, a następnie, 9 sierpnia pod wsią Borów oddział NSZ pod dowództwem rtm. Leonarda Zub-Zdanowicza ps. „Ząb”, cichociemnego i dezertera z szeregów AK[7], który przedstawił się jako szef Akcji Specjalnej NSZ do walki z „żydokomuną”[6] i Adama Godfingera (Henryka Figuro-Podhorskiego) ps. „Step”[5]. rozbroił i wziął do niewoli członków oddziału GL im. Jana Kilińskiego.

Jako pierwszego zastrzelono por. Skrzypka ps. „Słowik”[6], który odmówił składania zeznań, następnie NSZ-owcy wyprowadzali dwójkami rozbrojonych partyzantów GL i rozstrzeliwali ich w lesie. Ostatecznie zostało rozstrzelanych ok. 26–28 partyzantów Gwardii Ludowej. Uratowali się jedynie Adam Skóra ps. „Adaś”, Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”, Rosjanin Nikołaj Leszczenko ps. „Kola” i Stanisław Babieradzki ps. „Pokrzywa”.

Według raportu Armii Krajowej przygotowanego przez gen. Tadeusza „Bora” Komorowskiego „zostało ustalone, że wymordowania 26 ludzi oddziału partyzanckiego Armii Ludowej[8] dokonali dowódcy z oddziałów NSZ, „wybijając upojonych alkoholem na przyjęciu”. Jednocześnie „Bór” podkreślił, że Armia Krajowa nie ma nic wspólnego ze zbrodnią[9].

Potępienie tej zbrodni zmusiły kierownictwo NSZ do zróżnicowanych wyjaśnień. Lubelskie kierownictwo NSZ wydało ulotkę pt. „Prawda o Borowie”, w której usiłowano przekonać wszystkie konspiracyjne polityczne i wojskowe organizacje Lubelszczyzny, a szczególnie swoich szeregowych członków i sympatyków, że NSZ zlikwidowały oddział gwardzistów, ponieważ składał się on z sowieckich skoczków spadochronowych, Żydów i komunistów. Pod koniec 1943 r. w eneszetowskim piśmie „Szaniec” pisano, że wymordowany oddział komunistyczny był dowodzony przez majora armii sowieckiej oraz obrażał uczucia narodowe przyjmując imię bohatera narodowego Jana Kilińskiego[6].

W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej władze przedstawiały kilka wersji tych wydarzeń. W książce Tadeusza Szymańskiego pt. Z pól bitewnych Lubelszczyzny, można przeczytać, cyt. „dla zatuszowania zbrodni rozstrzelano także 4 chłopców ze wsi Borów, którzy wcześniej przyszli w odwiedziny do gwardzistów”[10].

Rotmistrz Leonard Zub-Zdanowicz ps. „Ząb” w książce wydanej w Londynie w 1980 r. (Lesław Jurewicz, Zbrodnia, czy początek wojny domowej?) uznał, że jego rozkaz wymordowania 26 osobowego oddziału GL (i 4 chłopów) pod Borowem 9 sierpnia 1943 r. został wydany za „przejście na stronę nieprzyjaciela” i za to, że GL opowiadała się za linią Curzona, a więc „dążyła do oderwania terytorium państwa polskiego”. Tę samą motywację powtórzył w maju 1993 w tygodniku katolickim „Ład” Marek Chodakiewicz w artykule pod znamiennym tytułem Wypadek borowski: „Obowiązujące wówczas prawa Rzeczypospolitej Polskiej jednoznacznie usprawiedliwiają surowość wykazaną przez majora Leonard Zub-Zdanowicza pod Borowem, jak również wszystkie inne wypadki rozbicia oddziałów komunistycznych przez AK lub NSZ”[11].

Według Ewy Dąbrowskiej, już od lipca 1943 r. datują się kontakty między Zub-Zdanowiczem a sierżantem Zygmuntem Dybowskim - komendantem posterunku policji granatowej w Gościeradowie. Mieli oni odbywać spotkania i wymieniać się informacjami na temat lewicowego ruchu oporu. Gestapo z Kraśnika miało w pierwszych dniach sierpnia 1943 r. przekazać Zub-Zdanowiczowi za pośrednictwem Dybowskiego broń maszynową, amunicję i granaty do likwidacji oddziału GL, a później wizytować miejsce mordu, sprawdzając prawdziwość meldunku "Zęba" o likwidacji GL[12].

Istnieje teoria, zgodnie z którą Stefan Skrzypek ps. „Słowik” wiedział, że udaje się na spotkanie nie z oddziałem AK, tylko z oddziałem NSZ bagatelizując niebezpieczeństwo. Możliwe też, że przed przejściem do GL (wstąpił w kwietniu 1943 wraz z kuzynem Władysławem Skrzypkiem, byłym członkiem AK[13]) „Słowik” należał nie do AK, tylko NSZ i został umieszczony w GL jako szpieg[14].

W niecały rok po zdarzeniu i po przekształceniu Gwardii Ludowej w Armię Ludową, 15 lipca 1944 r. doszło do podpisania umowy o współpracy bojowej pomiędzy komendą AK powiatu kraśnickiego a przedstawicielami dowództwa okręgowego AL[15].

Po wojnie w miejscu zdarzenia został ustanowiony pomnik upamiętniający 28 ofiar, w tym dowódcę oddziału GL, ppor. Stefana Skrzypka[16].

W 60 rocznicę mordu pod Borowem senator SLD Ryszard Jarzembowski w specjalnym oświadczeniu zaapelował do ówczesnego Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej „o wyświetlenie całej prawdy o tym wydarzeniu”. W odpowiedzi ówczesny prezes IPN Leon Kieres potępiając ten czyn przytoczył jednocześnie całą argumentacje jaką posługiwały się NSZ dla usprawiedliwienia mordu oraz zapewnił, że mord pod Borowem pozostaje w kwestii zainteresowania historyków IPN, a także obiecał – po zbadaniu sprawy – wszczęcie śledztwa w Oddziałowej Komisji Instytutu Pamięci Narodowej w Lublinie[17][18].

Ofiary i ocaleni z pogromu[13] [19] [20]Edytuj

 
Uroczystości w lesie pod Borowem, 2003 rok.
Oddział NSZ „Zęba” zamordował 26–28 partyzantów i trzech chłopów
  • ppor. Stefan Skrzypek ps. „Słowik” – dowódca oddziału (wg innych danych zastępca dowódcy), syn małorolnego chłopa z Łysakowa, przed wojną działacz ZMW „Wici” były sierżant WP i ZWZ/AK[21]
  • por. Wacław Dobosz ps. „Sęp” – stolarz, były członek KPP, pochodzący z powiatu Opole Lubelskie, zastępca dowódcy (wg innych danych dowódca kompanii, w skąd której wchodził oddział im. Kilińskiego)
  • Władysław Głuchowski ps. „Stanis”, „Hiszpan” – były żołnierz Brygady im. Jarosława Dąbrowskiego, inspektor polityczny
  • Stanisław Marzycki ps. „Serce” – ur. 1924 w USA, syn małorolnego chłopa pochodzący z Wierzbicy, pow. Kraśnik, przybyły do rodziny przed wybuchem wojny. W okresie okupacji mieszkał u matki prowadzącej gospodarstwo rolne w Wierzbicy. Wiosną 1943 r. wstąpił do najbardziej aktywnego w tym czasie oddziału partyzanckiego GL Antoniego Palenia, brał udział w akcjach dywersyjno-bojowych, obsługiwał ręczny karabin maszynowy, członek dowództwa oddziału. W lipcu 1943 skierowany do organizowanego oddziału GL im. Jana Kilińskiego[22].
  • Józef Zbigniew Gronczewski ps. „Zbyszek” pochodzący z Bieżunia, pow. Sierpc, wysiedlony do Grabówki, pow. Kraśnik
  • Wacław Głuchowski
  • Kazimierz Kaczmarski – ps. „Kazik”, z zawodu listonosz pochodzący ze wsi Dzierzkowice, pow. Kraśnik. Do PPR i GL wstąpił wiosną 1942 r., był komendantem miejscowej placówki GL, zajmował się kolportażem prasy partyjnej „Trybuny Wolności” i „Gwardzisty”. Wiosną 1943 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego GL „Przepiórki”, w lipcu 1943 r. został przeniesiony do nowo organizowanego oddziału partyzanckiego dowodzonego przez Stefana Skrzypka[23].
  • Jankiel Freitag ps. „Bolek” – pochodzący z Rzeczycy, pow. Kraśnik, krawiec
  • Marian Burak, chłop pochodzący z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
  • Stanisław Mostrąg – małorolny chłop ze wsi Wólka Szczecka, pow. Kraśnik, 9 sierpnia wraz z trzema innymi chłopami przybył do oddziału partyzanckiego GL im. Jana Kilińskiego[24].
  • Tomasz Mozgawa – chłop z Wólki Szczeckiej, pow. Kraśnik
  • Antoni Orlikowski - ur. 1914, rolnik ze wsi Opoka, pow. Kraśnik. Wiosną 1943 r. wszedł do oddziału partyzanckiego Władysława Skrzypka. W lipcu 1943 r. przeniesiony do oddziału GL im. Jana Kilińskiego na stanowisko dowódcy drużyny[25].
  • Zygmunt Sydo z Liśnika Dużego, pow. Kraśnik
  • Czesław Barański z kol. Trzydnik, pow. Kraśnik
  • Aleksander Dęga z Budek, pow. Kraśnik
  • Bronisław Drewniak z Budek, pow. Kraśnik
  • Tadeusz Kiełbasiński z Boisk, pow. Kraśnik. Syn Józefa, ur. 15 października 1924 r. Od maja 1942 członek GL w garnizonie Borki, następnie partyzant oddziału GL im. J. Kilińskiego[26].
  • Bolesław Głuszec – robotnik folwarczny z Natalina, pow. Kraśnik
  • Henryk Serafin – ps. „Heniek”, ur. luty 1922 r w Stasinie, działalność antyhitlerowską rozpoczął od udzielania pomocy żołnierzom Armii Czerwonej, zbiegłym z obozów jenieckich lub transportów. W 1942 r. wstąpił jednocześnie do PPR i grupy GL pod dowództwem „Szymona”. Za udział w partyzantce wiosną 1943 r. Niemcy rozstrzelali jego rodziców i spalili zagrodę. Od 1943 r. walczył w oddziale „Przepiórki”, w lipcu tego roku przekazany do nowo zorganizowanego oddziału GL im. Jana Kilińskiego[27]
  • Tomasz Serafin – chłop ze Stasina, pow. Kraśnik, lat 27[27]
  • Marian Bur
  • Jankiel Topki

Nazwisk i pseudonimów pozostałych nie udało się ustalić.

Uciec zdołali
  • Adam Skóra ps. „Adaś”
  • Stanisław Pawłowski ps. „Kuropatwa”
  • Stanisław Babiarecki ps. „Pokrzywa” – w czasie ucieczki został ranny, jednak udało mu się ujść z życiem[7]
  • Nikołaj Leszczenko ps. „Kola” - żołnierz Armii Czerwonej, zbiegły z niewoli niemieckiej. Od wiosny 1942 r. członek oddziału GL im. T. Kościuszki pod dowództwem Grzegorza Korczyńskiego. 22 października 1943 r. szczególnie wyróżnił się w bitwie pod Kochanami. W styczniu 1944 r. awansowany do stopnia podporucznika AL i odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy. W marcu 1944 r. przekazany do zgrupowania partyzanckiego pod dowództwem gen. Kowpaka[28].
  • jeden chłop

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ „Biuletyn Informacyjny” nr 46 z dnia 18 listopada 1943 r.
  2. ↑ a b Leon Kieres: Stanowisko w związku z oświadczeniem wicemarszałka Ryszarda Jarzembowskiego, złożonym na 44. posiedzeniu Senatu. 5 września 2003. [dostęp 2016-02-24].
  3. ↑ Marian Spychalski, Początek walki, Warszawa 1983, s. 128.
  4. ↑ W. Lada Bandyci z Armii Krajowej, Kraków 2018, s. 11
  5. ↑ a b Edward Gronczewski, Skrzypek Stefan, [w:] Marian Malinowski (red.), Walczyli o Polskę Ludową, Warszawa: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch”, Książka i Wiedza, 1982, s. 248, ISBN 83-05-11073-7.
  6. ↑ a b c d Ewa Dąbrowska, 63 rocznica zbrodni pod Borowem, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, październik 2006, s. 8, 9, ISSN 12336076.
  7. ↑ a b Bohater z krwią na rękach | Żołnierze Przeklęci, zolnierzeprzekleci.wordpress.com [dostęp 2018-01-17].
  8. ↑ Raport został wydany dopiero na początku 1944 kiedy w miejscu Gwardii Ludowej, której partyzanci zostali zamordowani pod Borowym, istniała Armia Ludowa.
  9. ↑ Rafał Drabik: Wydarzenia pod Borowem z 9 sierpnia 1943. Lublin: KUL, 2002. w.icm.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-02)]..
  10. ↑ Tadeusz Szymański: Z pól bitewnych Lubelszczyzny. Wydawnictwo MON, 1981, s. 125–127. ISBN 83-11-06580-2.
  11. ↑ Ryszard Nazarewicz, 50-lecie Armii Ludowej (referat na Konferencję 18 stycznia 1994 r.), „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, Warszawa: Rada Krajowa Żołnierzy Armii Ludowej przy ZG Związku Kombatantów RP i BWP, 1995, s. 26, ISSN 12336076.
  12. ↑ Ewa Dąbrowska, 63 rocznica zbrodni pod Borowem, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 9/10 (154/155), Warszawa 2006, s. 9.
  13. ↑ a b Edward Gronczewski, Wspomnienia „Przepiórki”.
  14. ↑ Wspomnienia Stanisława Babiareckiego ps. „Pokrzywa”.
  15. ↑ Tadeusz Rawski, Okres od IX 1939 do V 1945, [w:] 100 lat polskiego ruchu robotniczego, Warszawa 1978, s. 222.
  16. ↑ Województwo tarnobrzeskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 718. ISBN 83-217-2709-3.
  17. ↑ Co pisali inni, „Głos kombatanta Armii Ludowej”, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Warsgraf”, kwiecień 2004, s. 34–35, ISSN 12336076.
  18. ↑ Komunistyczna zbrodnia prawicy, „NIE”, 5/696, 26 stycznia 2004.
  19. ↑ Redakcja, Jak działa prawo (w tym prasowe) w państwie prawa?, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 1 (50), Warsgraf, 1998, s. 18, ISSN 12336076.
  20. ↑ Tadeusz Szymański, Potworny mord partyzantów GL dokonany przez NSZ w lesie borowskim 9 sierpnia 1943 roku, „Głos Kombatanta Armii Ludowej”, 8 (45), sierpień 1997, s. 33, ISSN 12336076.
  21. ↑ Istnieje teoria, wg której Skrzypek był wcześniej członkiem NSZ.
  22. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 141.
  23. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 32, 33.
  24. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 163.
  25. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 177.
  26. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 48.
  27. ↑ a b Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 240.
  28. ↑ Księga Partyzantów Lubelszczyzny 2002 ↓, s. 105, 106.

BibliografiaEdytuj

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mord_pod_Borowem&oldid=70458210”