Wikipedia

Muhammad Fadil al-Dżamali

Muhammad Fadil al-Dżamali[a] (ar.محمد فاضل الجمالي ; ur. 20 kwietnia 1903 w Kazimii, zm. 24 maja 1997) – iracki polityk, premier Iraku w latach 1953-1954.

Muhammad Fadil al-Dżamali w 1958 roku

Życiorys edytuj

Był szyitą[1]. Ukończył w Bagdadzie studia przygotowujące do pracy w charakterze nauczyciela w szkole podstawowej. Następnie dzięki rządowemu stypendium kontynuował naukę na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie. Następnie na krótko wrócił do Bagdadu i wykładał na uczelni, którą sam ukończył, by wyjechać później do Stanów Zjednoczonych. Ukończył studia magisterskie na Columbia University, po czym wrócił do Iraku i w 1932 został zatrudniony w ministerstwie oświaty, gdzie pracował przez dziesięć lat. Od 1936 do 1947 wykładał ponadto pedagogikę w kolegium kształcenia nauczycieli w Bagdadzie[2].

W 1945 został po raz pierwszy powołany na stanowisko ministra spraw zagranicznych Iraku, które sprawował nieprzerwanie przez trzy lata. Jako przedstawiciel Iraku podpisał Kartę Narodów Zjednoczonych[2]. Uczestniczył również w negocjacjach z Wielką Brytanią prowadzonych przez rząd Saliha Dżabra, zakończonych opracowaniem traktatu z Portsmouth; został on ostatecznie odrzucony przez stronę iracką pod wpływem protestów społecznych (tzw. Wasba - Zryw)[3]. W 1949 ponownie został ministrem spraw zagranicznych; równocześnie od 1947 do 1958 pozostawał zwierzchnikiem irackiej reprezentacji przy ONZ, w 1950 był także ambasadorem Iraku w Egipcie[2]. Ministrem spraw zagranicznych był mianowany jeszcze dwukrotnie - w 1952 w rządzie Mustafy al-Umariego oraz w tym samym roku w gabinecie Nur ad-Dina Mahmuda[4]. Sympatyzował z ideą umiarkowanej reformy politycznej w kraju[1] i opowiadał się za proamerykańską polityką zagraniczną. Założona przez niego partia otrzymywała ze Stanów Zjednoczonych pomoc finansową, co w 1953 pozwoliło jej zdobyć w irackim parlamencie 40 mandatów[5].

Premier Iraku edytuj

17 września 1953 król Iraku Fajsal II powierzył mu misję utworzenia nowego rządu. Al-Dżamali powołał do niego głównie młodych urzędników, w tym osoby, które już wcześniej występowały z projektami reformy rolnej, zabezpieczeń społecznych oraz organizacji samego rządu. Al-Dżamali zamierzał również dążyć do usprawnienia struktur państwowych i zwiększenia ich autorytetu. Ponad połowa ministrów była szyitami, zaś resort spraw wewnętrznych objął Kurd Sa’id Kazzaz[1]. Stąd nowy gabinet został przyjęty pozytywnie, jako zapowiedź zmian w kraju i lepszej reprezentacji całego społeczeństwa (dotąd w elicie politycznej dominowali sunnici)[1]. Poparł go również wpływowy Nuri as-Sa’id, który uważał, że al-Dżamali będzie sprzyjał rozwojowi kraju, powstrzymywaniu rozwoju Irackiej Partii Komunistycznej, jak również odbierze szyicki elektorat jego rywalowi Salihowi Dżabrowi[1].

Jeszcze we wrześniu 1953 rząd al-Dżamalego zniósł cenzurę prasy i zakończył stan wyjątkowy w kraju (wprowadzony rok wcześniej), znosząc ograniczenia w działalności partii politycznych. Nadal jednak szczególnie kontrolował Iracką Partię Komunistyczną i związki zawodowe. Gdy w Basrze wybuchł strajk robotników naftowych, w prowincji wprowadzony został stan wyjątkowy[1]. W grudniu 1953 premier przedstawił dalsze projekty działań, w tym umiarkowane reformy systemu opodatkowania oraz ograniczoną reformę rolną. Nawet te plany zostały oprotestowane przez posiadaczy ziemskich i gabinet utrzymał się tylko dzięki poparciu Nuriego as-Sa’ida i jego partii. Z jeszcze większym sprzeciwem spotkał się plan reformy administracyjnej, która oznaczałaby rozbicie tradycyjnych sieci klientelizmu utrzymujących się od początku istnienia państwa irackiego. W oczach wpływowych sunnitów reforma oznaczałaby także konieczność podzielenia się stanowiskami z szyitami[1]. Równocześnie rząd al-Dżamalego pracował nad powołaniem do życia antykomunistycznego sojuszu Iraku z Turcją i Pakistanem, co ogłosił do wiadomości publicznej w lutym 1954[6].

Wiosną 1954 wielcy właściciele ziemscy (także szyici) otwarcie wystąpili przeciwko projektom al-Dżamalego w zakresie zmian na wsi, opór przeciwko reformie pojawił się także w administracji państwowej. Część współpracowników premiera, rozczarowanych niemożliwością wdrażania jakichkolwiek zmian, opuściła gabinet[1]. W kraju doszło również do protestów przeciwko planom zaangażowania się Iraku w antykomunistyczny pakt. 7 marca al-Dżamali podał się do dymisji, jednak Nuri as-Sa’id przekonał go, by zmienił zdanie. Rząd został jedynie zrekonstruowany, weszło do niego trzech polityków wskazanych przez Nuriego as-Sa’ida[6]. Ostatecznie jednak miesiąc później polityk ten zrezygnował z popierania al-Dżamalego. W kwietniu 1954 premier podał się do dymisji[1] podczas kolejnych protestów. Ich przyczyną było niezadowolenie z postawy rządu, który podczas wielkiej powodzi w Iraku zajmował się nie problemami obywateli, a dalszymi negocjacjami z amerykańską misją wojskową w sprawie antykomunistycznego zaangażowania państwa[7]. Jego następcą został konserwatywny Arszad al-Umari, który zarzucił plany jakichkolwiek reform[1].

Dalsze losy edytuj

Al-Dżamali, odchodząc z urzędu, był politykiem wyjątkowo niepopularnym i został praktycznie wyeliminowany z elity władzy[8]. Po rewolucji 1958 r. został postawiony przed Trybunałem Rewolucyjnym i skazany na śmierć, wyroku jednak nie wykonano; były premier spędził w więzieniu trzy lata. Po zwolnieniu w lipcu 1961 wyjechał do Tunezji i został wykładowcą uniwersytetu w Tunisie, uzyskał obywatelstwo tunezyjskie[2].

Uwagi edytuj

  1. ↑ W polskiej literaturze przedmiotu także jako Fadil al-Dżamali, Fazil al-Dżamali, por. odpowiednio Kwiatkiewicz P.: Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 20. ISBN 83-7441-178-3. i Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 167. ISBN 978-83-05-13567-2.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 168-171. ISBN 978-83-05-13567-2.
  2. ↑ a b c d Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 338. ISBN 978-0-8108-6568-6.
  3. ↑ Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009, s. 154-155 i 168. ISBN 978-83-05-13567-2.
  4. ↑ Ghareeb E., Dougherty B.: Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press, 2004, s. 697-698. ISBN 978-0-8108-6568-6.
  5. ↑ Kwiatkiewicz P.: Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 72 i 84. ISBN 83-7441-178-3.
  6. ↑ a b Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 93, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  7. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 106, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
  8. ↑ Piotr Kwiatkiewicz, Mocarstwa wobec Iraku w latach 1945-1967, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 108, ISBN 83-7441-178-3, OCLC 69477541.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Muhammad_Fadil_al-Dżamali&oldid=72394247”