Grań Hrubego

(Przekierowano z Mur Hrubego)

Grań Hrubego(niem. Breiter Kamm, słow. Hrubé, węg. Hrubo-gerinc[1]), w lokalnym dialekcie liptowskim Hrubô[2][3]) – grań w słowackich Tatrach Wysokich, odchodząca od głównej grani odnogi Krywania w wierzchołku Hrubego Wierchu w kierunku północno-zachodnim (dokładniej ku NWW)[4].

Widok z Zaworów
Wschodnia część Grani Hrubego (Teriańskie, Walowe i Niewcyrskie Turnie) ponad górnymi piętrami Niewcyrki
Grań Hrubego, widok z Koprowej Przełęczy
Widok od północy
Wschodnia część Muru Hrubego
Widok od północy

Ogólny opis edytuj

Grań oddziela Dolinę Hlińską od doliny Niewcyrki i na długości około 2 km jest niemal pozioma. Jej północne ściany (od strony Doliny Hlińskiej) tworzą wysoki (od 400 m na wschodzie do około 600–700 m na zachodzie) i urwisty mur skalny, jeden z najbardziej masywnych w Tatrach i mocno zaznaczający się w krajobrazie (szczególnie od strony polskiej). Pozębiony i niemal poziomy odcinek Grani Hrubego ku zachodowi kończy Garajowa Strażnica. Dalej grzbiet górski szybko obniża się i rozgałęzia na kilka grzęd, schodzących nisko do Doliny Koprowej i doliny Niewcyrki[4].

Pierwotną nazwą w rejonie jest jednowyrazowe określenie grani jako całości (hrube po spolszczeniu jak i w góralszczyźnie oznacza grube, masywne), od której dopiero nazwano sam Hruby Wierch jako najwyższe wzniesienie tej grani[3].

Cała grań dzieli się na trzy odcinki, różniące się ukształtowaniem:

  • od Hrubego Wierchu do Teriańskiej Przełęczy Wyżniej – dość trudny do przejścia odcinek o mocno eksponowanych ścianach, od strony północnej stosunkowo najniższych (ok. 400 m),
  • pomiędzy Teriańską Przełęczą Wyżnią a Teriańską Przełęczą Niżnią – mocno poszarpana grań opada urwiskami (od strony północnej blisko 600-metrowymi) do obu dolin,
  • ściany trzeciego odcinka zachowują surowy charakter i najwyższą wysokość (600–700 m) od strony północnej (Doliny Hlińskiej), a do doliny Niewcyrki schodzą znacznie łagodniejszymi, trawiasto-skalistymi stokami (choć i tam występują trudności)[4].

Obiekty w grani edytuj

W Grani Hrubego, poza zwornikowym wierzchołkiem Hrubego Wierchu, znajduje się 17 nazwanych turni i kulminacji, oddzielonych od siebie stosowną liczbą przełęczy bądź płytszych wcięć. Cała grań ma wyrównany charakter, stąd względne relacje wysokościowe poszczególnych wzniesień nie były w literaturze jednoznaczne i w kolejnych publikacjach ulegały drobnym zmianom, czasem przeciwstawnym. Wysokości większości obiektów w grani były jedynie oszacowane metodą barometryczną. Poniższe wartości zaczerpnięto z wykonanych w 2018 roku pomiarów lidarowych[5], które pozwoliły na dokładne określenie wysokości wszystkich wierzchołków i wcięć.

W kierunku od wschodu na zachód w grani Hrubego znajdują się kolejno turnie, przełęcze i przełączki (wytłuszczono nazwy najwybitniejszych wzniesień i przełączek w grani):

Nazwę turniom i przełęczom nadał Witold Henryk Paryski w 8 tomie przewodnika wspinaczkowego, dwie nazwy dodał Władysław Cywiński w 2008 r.[4]. Nazwy podrzędnych turni i przełęczy w Grani Hrubego zostały na ogół zaczerpnięte od położonej w pobliżu doliny Niewcyrki, Teriańskich Stawów i Dolinki Garajowej. Dla upamiętnienia przewodnika Jędrzeja Wali starszego, który jako pierwszy najdokładniej przemierzył okolice Hrubego Wierchu, nadano nazwę kilku turniom i przełęczom – Walowe Turnie i Walowe Ławki. Nazwa Bednarzowych Turni pochodzi od nazwiska przewodnika Wojciecha Bednarza, który jako pierwszy umożliwił wejście turyście na jedną z turni Grani Hrubego – Pośrednią Bednarzową Turnię[6].

Taternictwo edytuj

W Grani Hrubego jest bardzo wiele dróg wspinaczkowych o zróżnicowanym stopniu trudności. Oddalenie od schronisk powoduje, że wspinanie się tutaj stanowi poważny problem kondycyjno-logistyczny. Z tego też powodu rejon ten wśród taterników nie należy do popularnych. Niewcyrka jest obszarem ochrony ścisłej i wspinanie od jej strony jest zabronione[4].

Przejście Grani Hrubego ma charakter wspinaczkowy (trudności minimum II przy wyborze najłatwiejszych i niełatwych do odszukania wariantów) i wymaga obycia w bardzo trudnym orientacyjnie terenie (jest więc niedostępne dla turystów – brak oznakowanych szlaków turystycznych)[6]. Wśród taterników najbardziej popularne jest przejście w kierunku od Hrubego Wierchu do Garajowej Strażnicy[4].

Pierwsze przejścia grani:

  • od Teriańskiej Przełęczy Niżniej do Garajowej Strażnicy – Józef Bajer, Stanisław Konarski, Ignacy Król, 4 sierpnia 1906 r.,
  • od Teriańskiej Przełęczy Wyżniej do Teriańskiej Przełęczy Niżniej – Ignacy Król, Władysława Panek-Jankowska, Józef Jankowski, Kazimierz Firganek, 22 lipca 1907 r.,
  • zejście z Hrubego Wierchu na Teriańską Przełęcz Wyżnią – Paweł Bester, Walery Goetel, Mieczysław Świerz, 28 lipca 1908 r.,
  • przejście całej Grani Hrubego – Roman Komarnicki, Roman Kordys, Jerzy Maślanka, 29 lipca 1910 r.[6]

Bardzo znany satyryczny opis przejścia tej grani dał Ferdynand Goetel w opowiadaniu-humoresce: Wycieczka, jak się o niej nie pisze (pierwsza publikacja w „Taterniku” nr 3 z 1912 r., wielokrotnie przedrukowywane).

Przypisy edytuj

  1. Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online] [dostęp 2021-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
  2. Ivan Bohuš: Od A po Z o názvoch Vysokých Tatier. TANAP, Tatranská Lomnica, 1996, ISBN 80-967522-7-8, poz. 443, s. 81, oraz poz. 441-478, s. 81-86.
  3. a b Witold Henryk Paryski, Zofia Radwańska-Paryska, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
  4. a b c d e f g Władysław Cywiński, Grań Hrubego. Przewodnik szczegółowy, tom 14, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2008, ISBN 978-83-7104-039-9.
  5. Úrad geodézie, kartografie a katastra Slovenskej republiky, Produkty leteckého laserového skenovania.
  6. a b c d Witold Henryk Paryski. Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część VIII. Młynicka Przełęcz – Krywań. Warszawa: Sport i Turystyka, 1956