Muzyka programowa

utwór muzyczny o treści pozamuzycznej

Muzyka programowa – rodzaj muzyki o treści pozamuzycznej, która wskazana jest przez tytuł lub program utworu programowego (pobudzający wyobraźnię kompozytora); jej przeciwieństwem jest muzyka absolutna. Treścią muzyki może być ciąg zdarzeń, sytuacji obrazów lub myśli. Muzyka taka ma za zadanie wywołać pewne skojarzenia i wyobrażenia - fantazje słuchaczy prowadzone są w określonym kierunku. Termin ten jest stosowany niemal wyłącznie do dzieł muzyki poważnej (zwłaszcza w muzyce romantycznej powstałej w XIX wieku).

Do utworów muzyki programowej zalicza się m.in.:

Muzyka programowa w kanonie muzyki zachodniej

edytuj

Muzyka tworzona na potrzeby opery lub baletu jest także muzyką programową. Aaron Copland był rozbawiony, gdy pewna kobieta powiedziała mu po wysłuchaniu jego baletu Appalachian Spring, że „mogła zobaczyć Appalachy i czuć Wiosnę”. Muzyka filmowa jest zawsze muzyką programową i czasami (tak jak np. muzyka do filmu Aleksander Newski skomponowana przez Siergieja Prokofjewa) znajduje miejsce w klasycznym repertuarze koncertowym.

Muzyka popularna

edytuj

Określenie "muzyka programowa" nie jest powszechnie używane w odniesieniu do muzyki popularnej. Ponieważ przeważającą większość tego typu muzyki stanowią piosenki, wydaje się, że muzyka taka ma jak najbardziej programowy charakter: mamy słowa piosenki, w związku z tym jest to coś więcej niż czysta muzyka. Tradycyjna czysto orkiestrowa muzyka programowa kontynuowana jest w utworach na big bandy (szczególnie przyczynił się do tego Duke Ellington). Kompozycje instrumentalne w muzyce popularnej często opisywane są tytułami, które sugerują zakwalifikowanie ich do muzyki programowej. Istnieje także kilka całkowicie instrumentalnych albumów poświęconych treści pozamuzycznej – noszą one nazwy albumów koncepcyjnych (np. China Vangelisa lub The Songs of Distant Earth Mike'a Oldfielda). Niektóre z popularnych gatunków muzycznych mają szczególnie więcej cech muzyki programowej niż innej. Zalicza się do nich m.in.:

Muzycy i zespoły rocka progresywnego szczególnie eksperymentowali z muzyką programową w latach 70. XX wieku. Przykładem może być grupa Rush ze swoim albumem Permanent Waves posiadającym wyraźny wpływ cyklu sześciu poematów symfonicznych Má vlast Bedřicha Smetany.

Wyrażanie zjawisk pozamuzycznych

edytuj

Naśladowanie wrażeń słuchowych

edytuj

Naśladowanie wrażeń słuchowych polega na akustycznym naśladownictwie. Za ich pomocą można oddać tylko treści brzmieniowe.

Przykłady

edytuj
 
Cztery pory roku – II Lato (kilka taktów) – Grzmot
 
VI Symfonia – IV. Burza, Allegro (kilka taktów) – Grzmot
 
VI Symfonia – II. Scena nad strumykiem, Andante molto mosso (kilka taktów) – śpiew ptaków

Symbolika dźwiękowa

edytuj

Symbolika dźwiękowa polega na analogii. Za jej pomocą można oddać tylko obrazowe treści wizualne. W muzyce barokowej określone figury dźwiękowe zyskały wartość semantyczną.

Niektóre analogie w symbolice dźwiękowej

edytuj
  • Analogia ruchu – szybkie lub wolne tempo (bieg lub zatrzymanie, szybko lub wolno), crescendo lub diminuendo (zbliżanie lub oddalanie), wysoki lub niski rejestr (ruch w górę lub w dół)
  • Analogia położenia – głośna lub cicha dynamika (bliskość lub dal), wysoki lub niski rejestr (wysoko lub nisko)
  • Analogia światła - wysoki lub niski rejestr (jasno lub ciemno)

Przykłady

edytuj
 
Cztery pory roku – III Jesień (kilka taktów) – Dzik ucieka i ginie
  • III część (Jesień) Czterech pór roku Antonio Vivaldiego
 
VI Symfonia - IV. Burza, Allegro (kilka taktów) – Błyskawica
  • IV część (Burza) VI Symfonii F-dur op. 68 Ludwiga van Beethovena
 
Preludia – Sztuczne ognie (kilka taktów)

Przedstawianie uczuć i nastrojów

edytuj

Przedstawianie uczuć i nastrojów jest najbardziej typowym dla muzyki środkiem wyrazu.

Przykłady

edytuj

Przykłady

edytuj
 
Cztery pory roku – I Wiosna (kilka taktów) - Błyskawica

Bibliografia

edytuj
  • Ulrich Michels: Atlas muzyki Tom I. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002, s. 128, 129. ISBN 83-7255-085-9.
  • Susan McClary: Feminine endings: music, gender, and sexuality. Minnesota: University of Minnesota Press, 1991, s. 24. ISBN 0-8166-1898-4.
  • Marsha Morton, Peter L. Schmunk: The arts entwined: music and painting in the nineteenth century. New York: Garland, 1999, s. 28, 29. ISBN 0-8153-3156-8.