Nadwórna
Nadwórna (ukr. Надвірна, jid. נאַדוואָרנאַ, ros. Надворная Nadwirna) – miasto i stolica rejonu w obwodzie iwanofrankiwskim Ukrainy.
| |||||
 kościół pw. Wniebowzięcia NMP | |||||
| |||||
| Państwo |  Ukraina
| ||||
| Obwód | iwanofrankowski | ||||
| Powierzchnia | 25,53 km² | ||||
| Wysokość | 427 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2016) • liczba ludności • gęstość |
22 281[1] 860 os./km² | ||||
| Nr kierunkowy | +380 3475 | ||||
| Kod pocztowy | 78400 – 78409 | ||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego   Nadwórna | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  Nadwórna | |||||
 48°38′05″N 24°34′06″E/48,634722 24,568333
| |||||
Portal  Ukraina
| |||||
HistoriaEdytuj
Nazwa ‘Nadwórna’ pochodzi prawdopodobnie od osadzonej tutaj ludności służebnej obsługującej dwór zamku w Pniowie.
Od 1591 prawa miejskie. Przez okres XVI-XVIII wieku pozostawała własnością Kuropatwów.
Hrabia Ignacy Cetner (1728–1800[potrzebny przypis]) założył pod Nadwórną plantację tytoniu i eksploatował złoża solne, oraz sprowadził kolonistów niemieckich. W XIX wieku powstała linia kolejowa łącząca Worochtę – Delatyn – Kołomyję oraz Lwów – Stanisławów – Czerniowce. Wydarzenia te spowodowały znaczny rozwój miasta. W II Rzeczypospolitej stolica powiatu w województwie stanisławowskim.
.jpg)
W okolicznej wsi Starunia w 1929 odkryto w pokładach wosku ziemnego (ozokerytu) zachowanego niemal w całości nosorożca włochatego, to unikatowe, jedyne tego typu znalezisko na świecie jest obecnie przechowywane w Krakowskim Muzeum Przyrodniczym. Ogółem w okresie od 1907 do 1932 na terenie wsi znaleziono pozostałości czterech nosorożców i jednego mamuta. Mamut oraz pierwszy z wydobytych nosorożców włochatych po wojnie wraz z innymi bezcennymi trofeami z dawnego polskiego Muzeum Przyrodniczym im. Dzieduszyckich we Lwowie pozostały we Lwowie (gdzie zostały pierwotnie złożone) i znajdują się tam do dnia dzisiejszego (mamut jako główny eksponat).
Nadwórna była celem taktycznym II Brygady Legionów Polskich podczas Bitwy pod Rafajłową. W zimie 1914 nowo sformowana polska brygada stawiała czoła armii carskiej, która po pokonaniu Austriaków planowała przełęczami karpackimi ruszyć na Węgry. Ramię w ramię z Polakami stanęli do walki także i miejscowi Huculi – oddział kapitana Edwarda Szerauca[2], który stanowił zalążek późniejszego 49 Huculskiego Pułku Strzelców.
W czerwcu 1941 roku, po rozpoczęciu niemieckiej inwazji na ZSRR, NKWD zamordowało około 80 więźniów z miejscowego aresztu, w tym kobiety i dzieci. Ofiary zabijano m.in. przy użyciu tępych narzędzi[3]. Zwłoki ofiar, spoczywające w zbiorowej mogile nad brzegiem Bystrzycy Nadwórniańskiej, odnaleziono w lipcu 1941 roku[4].
Miasto zostało zdobyte przez wojska radzieckie 26 lipca 1944[5].
W wyniku włączenia południowo-wschodnich obszarów II Rzeczypospolitej do Związku Radzieckiego polscy mieszkańcy Nadwórnej zostali przymusowo wysiedleni ze swoich majątków i przesiedleni głównie do Prudnika i jego okolic na Górnym Śląsku, oraz częściowo do Opola[6][7].
ZabytkiEdytuj
- ruiny zamku[8] w Pniowie gdzie zachowały się: ruiny murów, baszty oraz brama wjazdowa. Tutejszy pniowski zamek wzniósł w drugiej połowie XVI wieku stolnik halicki, Paweł Kuropatwa, jako rezydencję dla swojej rodziny. Zamek, choć nadwątlony przez okolicznych zbójników Hrynia Kardasza w 1621, oparł się Kozakom Chmielnickiego w 1648 oraz wojskom tureckim w 1676 W XVIII w. opuszczony, stopniowo popadł w ruinę. Obecnie pozostałe ruiny zamku ulegają dalszej degradacji, w czerwcu 2010 zawaliła się kolejna z baszt kątowych. Zamek pniowski miał ponoć podziemne połączenie z Nadwórną.
- gmach starostwa powiatowego
SportEdytuj
W latach 1927–1939 w mieście działał polski klub piłkarski Bystrzyca Nadwórna. Współcześnie siedzibę ma tu klub Beskyd Nadwórna.
ReligiaEdytuj
Na terenie miasta znajduje się rzymskokatolicka parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[9], należąca do archidiecezji lwowskiej oraz do dekanatu iwano-frankowskiego. Została ona erygowana w 1499. Kościół parafialny został zbudwany w 1599, a następnie rozbudowany w 1937. Konsekracja świątyni odbyła się w 1838.
JudaicaEdytuj
Historia osiedlania się Żydów w Nadwórnej sięga roku 1765, miejscowość dobrze znana jest również dziś w środowisku pobożnych chasydów, a to dzięki kontynuatorom dynastii cadyków nadwórnieńskich żyjących obecnie w Izraelu. Według spisu ludności z roku 1880, na ogólną liczbę 6552 mieszkańców, 4182 (tj. 64%) stanowili Żydzi. W roku 1890, na ogólną liczbę 7227 mieszkańców, 3618 (50%) Żydów, natomiast w roku 1921, na liczbę 6062 mieszkańców, było 2042 (34%) Żydów. Od roku 1942 rozpoczęły się na szeroką skalę morderstwa popełniane przez hitlerowców na osobach narodowości żydowskiej, wielu Żydów trafiło wówczas do getta utworzonego w mieście, natomiast pozostali zostali zgładzeni w obozie koncentracyjnym w Bełżcu.
Osoby związane z miastemEdytuj
- Zygmunt Antkowiak – polski historyk, polonista i dziennikarz,
- Karol Bauer – polski botanik i architekt zieleni działający we Lwowie,
- Jan Bełtowski – lekarz, dyrektor szpitala w Nadwórnej w II RP
- Adam Bidziński – generał brygady pilot Wojska Polskiego.
- Teodor Cais – urzędnik w okresie II RP, wicestarosta powiatu nadwórniańskiego, działacz społeczny
- Roman Korban – polski lekkoatleta średniodystansowiec i trener lekkoatletyczny, mistrz i rekordzista Polski, olimpijczyk,
- Józef Oktawiec – polski działacz socjalistyczny w Galicji, poseł na Sejm II RP II kadencji w 1927,
- Manfred Sakel – polski neurolog i psychiatra,
- Józef Smaczniak – polski ksiądz katolicki, działacz konspiracyjny w czasie II wojny światowej, proboszcz parafii Wniebowzięcia NMP w Nadwórnej,
- Jadwiga Wołoszyńska – polski biolog, specjalistka w zakresie fykologii i hydrobiologii, profesor.
Miasta partnerskieEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ http://ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2016/zb/06/zb_chnnu2016pdf.zip.
- ↑ Aleksander Smoliński, Ciekawe dzieje barwy 49 Huculskiego Pułku Strzelców z lat 1937–1939.
- ↑ Krzysztof Popiński, Aleksandr Kokurin, Aleksandr Gurjanow: Drogi śmierci. Ewakuacja więzień sowieckich z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej w czerwcu i lipcu 1941. Warszawa: Wydawnictwo „Karta”, 1995, s. 14. ISBN 83-900676-9-2.
- ↑ Jerzy Węgierski: Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941. Warszawa: Editions Spotkania, 1991, s. 278. ISBN 83-85195-15-7.
- ↑ ВОВ-60 – Сводки.
- ↑ Moje kresy. Nadwórna – brama Gorganów, nto.pl, 2 października 2010 [dostęp 2019-04-22] (pol.).
- ↑ Prudnik nadal wspiera Ukraińców z partnerskiej Nadwórnej, Onet Opole, 17 marca 2015 [dostęp 2019-04-22] (pol.).
- ↑ Pniów. [dostęp 27.8.13].
- ↑ Nadwórna, www.rkc.lviv.ua [dostęp 2018-11-19].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Nadwórna w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VI: Malczyce – Netreba. Warszawa 1885.
- Nadworna w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska. Warszawa 1902.
- Zamek w Pniowie
- Zdjęcia z Pniowa k. Nadwórnej
- Historia Nadwórnej w j. ukraińskim