Wikipedia

Nakieł

wieś w województwie mazowieckim

Nakieł (kurp. Nåkeł[6]) – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie przasnyskim, w gminie Jednorożec[5][7].

Nakieł
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

przasnyski

Gmina

Jednorożec

Sołectwo

Budy Rządowe

Liczba ludności (2011)

55[2][3]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

06-323[4]

Tablice rejestracyjne

WPZ

SIMC

0510675[5]

Położenie na mapie gminy Jednorożec
Mapa konturowa gminy Jednorożec, po prawej znajduje się punkt z opisem „Nakieł”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Nakieł”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Nakieł”
Położenie na mapie powiatu przasnyskiego
Mapa konturowa powiatu przasnyskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Nakieł”
Ziemia53°08′35″N 21°07′57″E/53,143056 21,132500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Wiadomości ogólne edytuj

Nazwa edytuj

Nazwa wsi pochodzi od wiejskiego pastwiska w kształcie trójkąta, który miejscowi zwali kieł. O wypasie zwierząt na tej wspólnej łące mówiono: pognali na kieł[8]. Inne wytłumaczenie nawiązuje do stosu gałęzi nanoszonych przez wody powodziowe[9].

W dopełniaczu nazwa wsi brzmi: Nakła[10].

Zmiany administracyjne edytuj

Nakieł powstał na gruntach dóbr Krasnosielc w powiecie przasnyskim, obwodzie przasnyskim i województwie płockim. W 1837 województwa przemianowano na gubernie, w 1842 obwody na powiaty, a powiaty na okręgi sądowe. Od 1867 Nakieł włączono do gminy Jednorożec, powiatu przasnyskiego i guberni płockiej. Po odzyskaniu państwowości, od 1919 wieś należała do powiatu przasnyskiego w województwie warszawskim. W 1933 w obrębie gmin wydzielono gromady. Wieś należała do gromady Budy Rządowe (wraz z Budziskami i Budami Rządowymi). Z dniem 1 listopada 1939 do III Rzeszy wcielono północną część województwa warszawskiego, w tym powiat przasnyski i wieś Nakieł jako część Rejencji Ciechanowskiej w prowincji Prusy Wschodnie. Gdy w 1944 przywrócono przedwojenną administrację, Nakieł należał do powiatu przasnyskiego i województwa warszawskiego. W 1954 zlikwidowano gminy i zastąpiono je gromadami. W 1973 przywrócono istnienie gminy Jednorożec, do której przypisano wieś Nakieł. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 Nakieł znajduje się w gminie Jednorożec w powiecie przasnyskim i województwie mazowieckim[11].

Historia edytuj

We wsi odnaleziono ślady osadnictwa z epoki kamienia oraz epoki brązu[12].

W 1827 nie notowano jeszcze wsi[13], ale na mapie kwatermistrzostwa została już zaznaczona. Sekcję przedstawiającą ten teren[14] opracowano przed powstaniem listopadowym[15]. Wieś musiała więc powstać w końcu lat 20. XIX wieku na terenie dóbr Krasnosielc należących do Krasińskich. Była zamieszkała przez chłopów. W połowie XIX wieku składała się z kilku domów[16]. W pobliżu wsi notowano Rupińską Górę[14]. Około 1848 w Nakle notowano 29 osób[17].

Po 1864 przeprowadzono uwłaszczenie i ziemia została rozparcelowana między chłopów. W Nakle na 79 morgach ziemi powstało 6 gospodarstw[16]. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanym w 1885 czytamy, że wieś liczyła 8 domów, 65 mieszkańców, 71 mórg gruntu dobrego, 7 mórg nieużytków[18].

Od 1899 społeczność Nakła uszczęszczała do kościoła w Jednorożcu, który od 1889 był filią parafii Chorzele. Po 1903 Nakieł wydzielono z parafii w Krasnosielcu i przeniesiono do parafii Chorzele, włączając do jednorożeckiej filii. W 1916, kiedy powstała parafia Jednorożec, Nakieł włączono w jej granice[17].

W czasie I wojny światowej w pobliżu wsi przebiegał front wschodni. W lesie koło Nakła nadal widoczne są umocnienia wojenne (okopy, ziemianki itp.), a także ślady po kolejce wąskotorowej[12]. Część mieszkańców udała się w bieżeństwo[17]. Po zakończeniu działań wojennych założono tu cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy z armii rosyjskiej[19]. W 1937, podczas przebudowy i porządkowania cmentarza wojennego w Jednorożcu, przeniesiono tu szczątki ekshumowane z Nakła[20].

Według spisu powszechnego z 1921 istniała wieś Nakieł i leśniczówka Nakieł, obie w gminie Jednorożec. Było tu 10 domów, w których mieszkało 59 osób[21]. Utrzymywały się z rolnictwa, pracowały też w lesie, na kolei i w tartaku (notujemy go w Nakle przed I wojną światową jako własność J. Białowiejskiej)[17]. W 1939 we wsi istniało 12 gospodarstw[17]. Czteroklasowa szkoła powszechna działała w prywatnym budynku. Wieś odwiedzał wędrowny handlarz Fułka, Żyd z Krasnosielca[16].

Na dzień 1 września 1939 we wsi mieszkały 103 osoby. W dniu 1 stycznia 1945 liczebność mieszkańców określono na 145 osób[11].

W czasie II wojny światowej we wsi spalił się jeden dom. Żołnierze niemieccy stacjonujący w Parciakach przyjeżdżali do Nakła i odbierali płody rolne i bydło[22].

Po wojnie zbudowano zlewnię mleka dla rolników z Nakła, Bud Rządowych i Bud Prywatnych. W 1945 reaktywowano czteroklasową szkołę. Nauczano w prywatnym domu. W 1946 przeniesiono szkołę do drewnianego budynku powstałego z materiału z rozbiórki baraków wojskowych z okolic Przasnysza. Do szkoły uczęszczały dzieci z Nakła, Bud Rządowych i Bud Prywatnych. W 1961 postawiono murowany budynek szkolny (tysiąclatkę), który rok później oddano do użytku. Budowa szkoły doprowadziła do elektryfikacji wsi. Placówka funkcjonowała jako szkoła podstawowa w Budach Rządowych. W 2001 szkołę zlikwidowano z powodu małej liczby dzieci[22].

Nierzadko drewnianą zabudowę wsi trawiły pożary. W 1915 wieś spłonęła doszczętnie[23]. Inne pożary, które znalazły odzwierciedlenie w prasie albo pamięci społeczności wsi, wybuchły 22 października 1839 (w 1841 mieszkańcom przyznano odszkodowanie)[24] i 7 maja 1970[22].

W latach 80. XX wieku społeczność wsi włączyła się w budowę nowego murowanego kościoła w Jednorożcu. Parafianie i parafianki z Nakła ufundowali wiele utensyliów i innych przedmiotów[17].

Współcześnie edytuj

W 2002 w Nakle istniały 22 gospodarstwa. Na dzień 25 listopada 2011 we wsi notowano 54 osoby: 27 kobiet i 27 mężczyzn[11]. Na dzień 31 grudnia 2014 wieś zamieszkiwało 10 osób w wieku przedprodukcyjnym, 33 w wieku produkcyjnym i 10 w wieku poprodukcyjnym, łącznie 53 osoby[25]. Cztery lata później notowano 50 osób, w 2019 – 47[17]. W 2020 we wsi zarejestrowane były 2 osoby prowadzące działalność gospodarczą[26]. Wieś wchodzi w skład sołectwa Budy Rządowe[27].

W pobliżu wsi znajduje się leśniczówka Murowanka (dawniej zwana leśniczówką Nakieł)[28]. Lasy okalające wieś należą do Nadleśnictwa Parciaki i są częścią Obszaru Natura 2000 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe[26].

W 2011 Koło Łowieckie nr 2 „Bażant” z Przasnysza zakupiło piętnastoarową działkę z nieczynną nakielską zlewnią mleka. Budynek zaadaptowano na domek myśliwski. W 2012 obok domku wystawiono wiatę na około 120 osób[29].

W Nakle zachowały się drewniane domy, niektóre z międzywojnia[12]. W granicach administracyjnych wsi znajduje się kilkanaście krzyży przydrożnych i kapliczek[30][31]. Społeczność Nakła gromadzi się przy wybranych krzyżach na nabożeństwo majowe[17].

Galeria edytuj

  •  
    Po prawej nieczynna zlewnia mleka zaadaptowana na domek myśliwski, po lewej wiata. Obiekty należą do Koła Łowieckiego nr 2 „Bażant” z Przasnysza
  •  
    Zabudowania we wsi Nakieł. Po lewej kapliczka z 1988
  •  
    Nieczynna szkoła podstawowa w Nakle w części zaadaptowana na mieszkania socjalne
  •  
    Oznakowanie Obszaru Natura 2000 Zachodniokurpiowskie Bory Sasankowe w lesie między Budach Rządowymi a Nakłem
  •  
    Widok na wieś w świetle zachodzącego słońca. Widoczny klucz dzikich gęsi
  •  
    Intensywnie zielone łąki nad Orzycem w pobliżu Nakła
  •  
    Rzeka Orzyc w pobliżu wsi Nakieł

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 85792
  2. ↑ Wieś Nakieł w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-15], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 806 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ Nåkeł, [w:] Słownik kurpiowsko-polski, Związek Kurpiów [dostęp 2022-07-16].
  7. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  8. ↑ Stanisław Płocharczyk, Nakieł, [w:] Monika Dworniczak i inni red., Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, Jednorożec 2011, s. 42–43, ISBN 978-83-927409-1-9.
  9. ↑ Zbigniew Polakowski, Przasnysz i okolice. Przewodnik po wszystkich miejscowościach w sołectwach i gminach zestawionych w układzie alfabetycznym, Przasnysz 1997.
  10. ↑ Witold Taszycki, Witold Doroszewski, Janina Wójtowicz, Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, powiat przasnyski, województwo warszawskie, Warszawa 1972.
  11. ↑ a b c Leszek Zugaj, Historia administracji w gminie Jednorożec, Jednorożec 2015.
  12. ↑ a b c Uchwała nr SOK.0007.10.2022 Rady Gminy Jednorożec z dnia 10 marca 2022 r. w sprawie przyjęcia „Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Jednorożec na lata 2022–2025” [online].
  13. ↑ Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policy, t. 2: M–Z, Warszawa 1827, s. 6 [dostęp 2022-07-27].
  14. ↑ a b Topograficzna Karta Królestwa Polskiego [online], bg.uwb.edu.pl [dostęp 2022-07-28].
  15. ↑ Topograficzna Karta Królestwa Polskiego [online], bg.uwb.edu.pl [dostęp 2022-07-28].
  16. ↑ a b c Urszula Bojarska, Nakieł, [w:] Monika Dworniczak i inni red., Zapiski Ziemi Jednorożeckiej, Jednorożec: Stowarzyszenie "Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej", 2011, s. 41, ISBN 978-83-927409-1-9, OCLC 804736872 [dostęp 2022-07-28].
  17. ↑ a b c d e f g h Maria Weronika Kmoch, Na skraju Kurpiowszczyzny. Parafia pw. św. Floriana w Jednorożcu, Jednorożec: Stowarzyszenie „Przyjaciele Ziemi Jednorożeckiej”, 2020, ISBN 978-83-927409-7-1, OCLC 1225226389 [dostęp 2022-07-21].
  18. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, dir.icm.edu.pl, s. 884 [dostęp 2022-07-26].
  19. ↑ Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: nieistniejące cmentarze z I wojny światowej (gmina Jednorożec) [online] [dostęp 2022-07-28].
  20. ↑ Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Cmentarze z I wojny światowej w gminie Jednorożec [online] [dostęp 2022-07-28].
  21. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. 1: M. st. Warszawa, województwo warszawskie, mbc.cyfrowemazowsze.pl, Warszawa 1925, s. 130 [dostęp 2022-07-26].
  22. ↑ a b c Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: Budy Przysieki i Nakieł [online] [dostęp 2022-07-28].
  23. ↑ Tadeusz Świecki, Franciszek Wybult, Mazowsze Płockie w czasach wojny światowej i powstania państwa polskiego, Toruń: Czcionkami Drukarni Toruńskiej, 1933, s. 88 [dostęp 2022-07-28].
  24. ↑ Obwód Przasnyski, „Dziennik Urzędowy Gubernij Kaliskiéy” (10+ dod), 1841, [b.n.s].
  25. ↑ Stan ludności gminy Jednorożec na dzień 31.12.2014 r. [online], www.jednorozec.pl [dostęp 2022-07-17].
  26. ↑ a b Wieś Nakieł (mazowieckie) » mapy, GUS, regon, kod pocztowy, atrakcje, edukacja, kierunkowy, demografia, zabytki, tabele, statystyki, linie kolejowe, drogi publiczne, liczba ludności [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-07-28] (pol.).
  27. ↑ BIP gminy, wykaz sołtysów
  28. ↑ Maria Weronika Kmoch, MAŁA OJCZYZNA: parafie w gminie Jednorożec – rys administracyjny [online] [dostęp 2022-07-28].
  29. ↑ O nas [online], Koło Łowieckie nr 2 Bażant w Przasnyszu [dostęp 2022-07-28] (pol.).
  30. ↑ Maria Weronika Kmoch, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w gminie Jednorożec, Jednorożec: Gminna Biblioteka Publiczna w Jednorożcu, 2015, ISBN 978-83-943674-0-4, OCLC 947212801 [dostęp 2022-07-26].
  31. ↑ Maria Weronika Kmoch, Mała architektura sakralna w gminie Jednorożec [online], Google My Maps [dostęp 2022-08-08].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nakieł&oldid=72545375”