Wikipedia

Naparstnica purpurowa

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) – gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych (według systemów XX-wiecznych do trędownikowatych). Po raz pierwszy została opisana w 1542 r. przez szwajcarskiego botanika Leonharta Fuchsa w jego dziele zatytułowanym New Kreuterbüch[3], a w XVIII wprowadzono ją do oficjalnej medycyny[4].

Naparstnica purpurowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

babkowate

Rodzaj

naparstnica

Gatunek

naparstnica purpurowa

Nazwa systematyczna
Digitalis purpurea L. 1753
Sp.Pl.2, 1753
Multimedia w Wikimedia Commons
Pokrój
Kwiaty

Występowanie edytuj

Gatunek atlantycki. Występuje dziko w zachodniej Europie (wraz z Półwyspem Iberyjskim) i środkowej, poza tym w północnej Afryce[5] (Maroko). Zawleczony do niektórych rejonów Ameryki Północnej i Południowej, do południowej Australii i Nowej Zelandii. We Francji w większej części kraju poza pasem śródziemnomorskim, w Alpach do 1000 m n.p.m., w Pirenejach nawet do 1800 m n.p.m., najpospolitsza w Bretanii i Normandii, rośnie także na Korsyce, gdzie jest również pospolita[6]. W Niemczech pierwotnie w części zachodniej po góry Harzu i Las Turyński, ale obecnie rośnie dziko w całym kraju[7]. Spotykany w południowej Skandynawii. W Czechach zdziczały od XIX w., w niektórych rejonach (Jesioniki) pospolity.

Na ziemiach polskich gatunek został rozpowszechniony w XVIII-XIX w. jako roślina ozdobna i samorzutnie rozprzestrzenił się w środowisku[8]. W polskiej florze ma status kenofita (ergazjofigofit). Występuje na rozproszonych stanowiskach niemal w całym kraju – najliczniejszy jest w południowo-zachodniej jego części, a najrzadziej lub brak go zupełnie w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej[9]. Lokalnie występuje bardzo obficie np. na halach pasterskich na Starym Groniu w Beskidzie Śląskim[10].

Morfologia edytuj

Łodyga
Pojedyncza, gruba wzniesiona łodyga wyrasta z kłącza do 150 cm wysokości. W górnej swojej części jest okryta gęstymi, drobnymi włoskami.
Liście
Przy ziemi posiada różyczkę liści odziomkowych. Także łodyga jest skrętolegle ulistniona. Liście łodygowe są siedzące. Na dolnej stronie liście są delikatnie omszone.[potrzebny przypis] Cały liść ma około 10–40 cm długości i 4–15 cm szerokości. Blaszka jest jajowato lancetowata lub szeroko jajowata. Górna powierzchnia jest zielona a dolna szarawozielona. Szczyt lekko zaostrzony, brzeg nieregularnie karbowany, ząbkowany lub piłkowany. Nasada spływająca (po ogonku). Unerwienie pierzaste, boczne nerwy wystające szczególnie na dolnej powierzchni odchodzą pod kątem około 45° i łączą się blisko brzegu. Drobne nerwy kończą się w każdym ząbku na brzegu blaszki a dolne nerwy zbiegają w dół oskrzydlonego ogonka[11].
Kwiaty
W górnej części łodygi wyrastają kwiaty tworząc jednostronne grono. Duże, zwieszające się w dół kwiaty, rosnące na gruczołowato omszonych, krótkich szypułkach mają purpurowoczerwony kolor, wewnątrz mają ciemniejsze plamki. Rurkowato dzwonkowa korona kwiatowa jest wewnątrz owłosiona. Pięciodziałkowy kielich kwiatowy jest tylko przy nasadzie nieco zrośnięty. W kwiatku jest jeden słupek z długą i cienką szyjką, oraz 4 pręciki, przy czym dwa są wyższe, a dwa niższe.
Owoc
Torebka o jajowatym kształcie, pękająca wzdłużnie. Znajduje się w niej bardzo dużo drobnych, czarnych nasion.

Biologia i ekologia edytuj

Zastosowanie edytuj

Roślina lecznicza edytuj

Naparstnica do medycyny została wprowadzona przez brytyjskiego lekarza Williama Witheringa, który ordynował ją na obrzęki[4].

Surowiec zielarski
Liść naparstnicy purpurowej (Digitalis purpureae folium) – wysuszony liść o zawartości nie mniej niż 0,3% glikozydów kardenolidowych, w przeliczeniu na digitoksynę[11].
Działanie
Zawiera saponiny, śluzy i glikozydy o działaniu nasercowym. Najsilniej działającym z nich jest digitoksyna, stosowana w leczeniu nerwic i chorób serca. W Polsce obecnie nie stosuje się tej rośliny w ziołolecznictwie. Zamiast niej jest stosowana naparstnica wełnista, która jest mniej toksyczna.[potrzebny przypis]: Naparstnica jest rośliną trującą. Objawy ostrego i przewlekłego zatrucia to między innymi: nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka, ból w klatce piersiowej, duszność, bóle głowy, osłabienie, zmęczenie, splątanie, delirium, psychozy, zaburzenia widzenia. Objawy mogą rozwinąć się w ciągu 48 godzin, a nawet kilku dni od przyjęcia glikozydów nasercowych[14].

Roślina ozdobna edytuj

Ze względu na efektowne kwiaty chętnie jest uprawiana w ogrodach. Nadaje się na kwiaty cięte. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Wymaga stanowiska słonecznego lub półcienistego. Wysiewa się ją w maju-czerwcu. Sadzonki należy pikować, a jesienią wysadzać na stałe miejsce w rozstawie 30 × 40 cm. Kwitnie w drugim roku.

Zmienność edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-10] (ang.).
  3. ↑ E Ritz, W Schoner, Von Digitalis purpurea zur Krötenhaut, „DMW - Deutsche Medizinische Wochenschrift”, 133 (51/52), 2008, s. 2690–2694, DOI: 10.1055/s-0028-1105877, ISSN 0012-0472 [dostęp 2023-10-09] (niem.).
  4. ↑ a b Marta K. Grochowalska, Naparstnica w mitach, legendach, folklorze i nauce. Relacja etnobotaniczna z Wysp Brytyjskich, „Pharmacopola”, 3 (3–4), 2023, s. 6–15 [dostęp 2023-10-09].
  5. ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy (red.) Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ Hyma La Hyène: Les plantes dont il faut se méfier, Survival n°5, décembre 2016/janvier 2017, s. 42.
  7. ↑ Digitalis purpurea L.. [w:] FloraWeb [on-line]. [dostęp 2020-02-16].
  8. ↑ Gatunki obce w Polsce. [dostęp 2020-02-15].
  9. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Adam Zając, Maria Zając (red.). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2001, s. 196. ISBN 83-915161-1-3.
  10. ↑ Mirosław Barański, Beskid Śląski, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 182–184, ISBN 978-83-89188-71-7.
  11. ↑ a b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  12. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  13. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  14. ↑ Katarzyna Wer, Dzwony umarłych biją w ogrodzie, „Pharmacopola”, 2 (3), 2 lipca 2022.

Bibliografia edytuj

  • Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.<
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Naparstnica_purpurowa&oldid=72985823”