Wikipedia

Narymunt

książę Pińska i Połocka
(Przekierowano z Narymunt Gleb)

Gleb Narymunt[a], przed chrztem: Narymunt (starorus. Нарымонт[b][2], ur. ok. 1301, zm. 2 lutego 1348 nad Strawą) – książę połocki i piński, pierwszy syn Giedymina, a także członek rodziny Giedyminowiczów[1].

Narymunt
Gleb Narymunt Giedyminowicz
Ilustracja
Narymunt, autorstwa Bartosza Paprockiego (1578)
Wizerunek herbu
Herb Giedyminowiczów
Książę połocki
Okres

od
do 1338

Poprzednik

Wojn

Następca

Andrzej Olgierdowicz

Książę piński
Okres

od 1341

Poprzednik

Giedymin

Następca

Michał Narymuntowicz

Dane biograficzne
Dynastia

Giedyminowicze

Data urodzenia

ok. 1301

Data i miejsce śmierci

2 lutego 1348
nad Strawą

Ojciec

Giedymin

Matka

Jewna?

Rodzeństwo

Olgierd, Jawnuta, Kiejstut, Koriat, Lubart, Monwid, Witold

Małżeństwo

N.N.

Dzieci

Dymitr

Małżeństwo

Maria N.

Dzieci

Aleksander, Jerzy, Patryk, Szymon, Michał

Multimedia w Wikimedia Commons

Pomimo pierwszeństwa sukcesji do tronu, nie mógł się o niego ubiegać z powodu przyjętego wcześniej chrztu. Narymunt za życia władał częścią Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej, jednakże niedługo później przeniósł się do Połocka. Został wzięty do niewoli tatarskiej, a następnie sprzedany Moskwie. Po powrocie do Wielkiego Księstwa Litewskiego osiadł w Pińsku.

W konflikcie jego braci o tron wielkoksiążęcy opowiedział się po stronie Jewnuty, co w konsekwencji spowodowało jego ucieczkę z kraju. Zginął w Bitwie nad Strawą w 1348 roku.

Narymunt jest protoplastą Narymuntowiczów i przodkiem Pińskich, Koreckich, Kurakinów, Golicynów i Chowańskich[3].

Sukcesja edytuj

W 1962 r. został po raz pierwszy wydany tzw. Skrócony zwód Iatopisarski 1498 r., Narymunt wystąpił tam jako „syn bolsze” (poprawnie „bolszyj”) Giedymina i spadkobierca jego tronu. Był zatem jego najstarszym synem. Uwaga o Narymuncie jako najstarszym synie Giedymina znajduje swe potwierdzenie w dawnym latopisie ruskim, począwszy co najmniej od zaginionego ogólnoruskiego zwodu metropolity Cypriana z 1408 roku, który umieszczał Narymunta na czele wykazu synów Giedymina[1].

Życiorys edytuj

 
Chrzest Litwy, autorstwa Jana Matejki. Przed krzyżem klęka: min. Narymunt (1888)

Początki edytuj

Konkretna data urodzenia Narymunta nie jest znana. Z uwagi na fakt, że Narymunt miał już w 1338 roku dorosłego syna, uważa się, że bez wątpienia urodził się jeszcze w XIII w. lub przed 1301 rokiem, co potwierdza również jego starszeństwo w stosunku do pozostałych synów Giedymina, a jego młodszych braci[1].

Pierwsza wzmianka na temat Narymunta pochodzi z 1331 roku[4].

Przysięga Nowogrodzian edytuj

W 1331 roku, metropolita całej Rusi – Cyprian – przysłał posłów do Nowogrodu Wielkiego z apelacją, aby tamtejszy pop – Bazyli – objął arcybiskupstwo nowogrodzkie. Tego samego lata, wskutek owego wezwania, Bazyli ruszył w drogę wraz z towarzyszącymi mu bojarami na Wołyń, gdzie przebywał wspomniany metropolita, aby oddać mu należyte honory oraz otrzymać święcenia na nową godność arcybiskupa. Podczas ich przejazdu przez Wielkie Księstwo Litewskie, pomimo pokoju z Rzeczpospolitą Nowogrodzką, miał zatrzymać ich wielki książę Giedymin, który nie chciał ich przepuścić, dopóki nie przyrzekli w imieniu miasta, że Narymunt, syn Giedymina, otrzyma kilka dziedzicznych dla niego i jego potomków miast w dzierżawę[4].

Nowogród Wielki edytuj

Nowogród pozostający w stałych sporach z Wielkim Księstwem Moskiewskim, rządzonym przez Iwana Daniłowicza, potrzebował podpory ze strony Wielkiego Księstwa Litewskiego, a przynajmniej zabezpieczenia od nieprzyjacielskich napaści. 2 lata później, w 1333 roku, zwierzchnictwo miasta postanowiło wywiązać się z obietnicy, wymuszonej na kilku bojarach przemocą i utrzymać dobre porozumienie z Giedyminem[4].

Giedymin przysłał nowogrodzianom swego syna, Narymunta, który został przyjęty przez mieszkańców z wielkim poszanowaniem, a następnie złożył przysięgę wierności w Soborze św. Zofii. Dostał w dziedziczenie, dzierżenie miasta Ładogę, Orzechów, Kosielsk, ziemię kosielską i połowę Koporża[4], które miał również ochraniać przed Moskalami, Inflantami i Szwecją[4][1].

Według Kroniki nowogrodzkiej, Narymunt był już w tym czasie chrześcijaninem, a na chrzcie przyjął imię Gleb[4]. Choć według niektórych źródeł wziął chrzest w 1333 roku w Nowogrodzie Wielkim lub w jego okolicach[4]. Najprawdopodobniej chęć Giedymina do osadzenia jednego z synów w Nowogrodzie, doprowadziła do jego ochrzczenia, albowiem poganin nie mógłby mieć wpływu na strefę polityczną Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej[4]. Należy również zaznaczyć, że wydarzenie to sprawiło, że nie mógł objąć władzy po swoim ojcu Giedyminie, pomimo dziedzicznego prawa do sukcesji tronu[4].

Połock edytuj

W 1338 roku przebywał już w Wielkim Księstwie Litewskim, a w Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej pozostawił tylko namiestników[1]. Nowogrodzianie w obawie przed napaścią Szwedów, posłali po Narymunta do Wielkiego Księstwa Litewskiego, który jednak nie miał zamiaru uczestniczyć w tym sporze[5]. Kazał też opuścić Orzechów swojemu synowi, Aleksandrowi[1][5].

Przyczyną opuszczenia swych nowogrodzkich posiadłości, a nawet odwołanie z nich w 1338 roku syna było nadanie przez Giedymina Narymuntowi księstwa połockiego, opróżnionego po śmierci Wojna Butiwidowicza(inne języki) (Putuwerowicza), brata Giedymina, mimo że Woin pozostawił syna, kniazia Ljubka[1].

Traktat połocko-ryski edytuj

Pieczęć biskupa Grzegorza i księcia Narymunta
 
Obraz obu pieczęci
 
Wyodrębniona pieczęć z Pogonią
 
Zwektoryzowana pieczęć z Pogonią

W latach 30. XIV w. została zawarta umowa handlowa pomiędzy Połockiem i Rygą, gwarantująca swobodny handel na Dźwinie (wcześniej błędnie datowano ją na 1330 rok). Umowa została uwierzytelniona załącznikiem z dwiema pieczęciami. Pierwsza z nich należy do biskupa połockiego Grzegorza, druga natomiast do księcia połockiego Gleba, czyli Narymunta. Pieczęć Gleba Narymunta przedstawia prymitywne wyobrażenie jeźdźca na koniu, będący pierwowzorem herbu Pogoń Litewska[1][6]. Należy przy tym zaznaczyć, że wyobrażenie jeźdźca na pieczęci Narymunta, wskazuje na używanie tego znaku także przez Giedymina, skoro wystąpił jeszcze za jego życia na pieczęci najstarszego syna[1].

Traktat wielkolitewsko-ryski edytuj

Wielki książę smoleński, Iwan Aleksandrowicz, zawierając około r. 1340 układ z Rygą, wspomniał w nim o innym, wcześniejszym układzie wielkolitewsko-ryskim, zawartym przez swego „starszego brata” Giedymina i jego synów Gleba i Olgierda. Tekst tego układu zachował się do dziś. Według niego, uczestniczyli w nim (poza Giedyminem) bezimienni książęta Połocka i Witebska. Imiona tych książąt wymienił – uzupełniając i wyjaśniając tekst układu w swoim dokumencie – dopiero wielki książę smoleński Iwan Aleksandrowicz. Wymieniony przez niego Olgierd to bezimienny książę witebski z tekstu traktatu, wobec, czego bezimiennego księcia połockiego identyfikujemy z Glebem Narymuntem. Traktat nie mógł wobec tego powstać później niż w 1338 r., gdyż w tym roku Gleb, został wzięty do niewoli przez Tatarów, w konsekwencji czego Giedymin odebrał mu Połock[1].

Niewola edytuj

Autor Skróconego zwodu latopisarskiego 1493 r., podaje, że Narymunt znalazł się w niewoli tatarskiej jeszcze za życia Iwana Daniłowicza. Iwan Daniłowicz miał udać się w r. 1338 do Ordy, kiedy to wybuchła wojna litewsko-tatarska, a Gleb Narymunt został jeńcem tatarskim, wykupionym następnie przez przebywającego w Ordzie wielkiego księcia moskiewskiego Iwana[1].

Po schwytaniu przez Ordę Narymunta, należące do niego księstwo połockie przeszło zapewne w bezpośrednie posiadanie Wilna, a rodzina Narymunta objęła w jego imieniu księstwo pińskie, potwierdzone następnie Narymuntowi tzw. „Testamentem Giedymina” (patrz) . Być może już wówczas pieczę nad Połockiem i obronę wschodnich granic państwa przed Moskwą przejął po Narymuncie Olgierd. Świadczyć o tym może najazd Olgierda na moskiewski Możajsk, przeprowadzony jeszcze za życia Giedymina, 1 października 1341 roku[1].

Narymunt powrócił do Wielkiego Księstwa Litewskiego z niewoli tatarskiej dopiero po śmierci Giedymina, a więc najwcześniej w 1342 roku. Iwan Daniłowicz, a następnie jego syn i następca na tronie Szymon Iwanowicz, zatrzymali go zatem jako zakładnika w Moskwie[1].

Testament Giedymina edytuj

W grudniu 1341 roku Giedymin zdążył przed śmiercią podzielić swoje państwo pomiędzy synów. Jewnuta otrzymał tron Wielkiego Księstwa w Wilnie. Kiejstut dostał Troki, Olgierd, będący już księciem witebskim, dostał Krewo. Narymunt zasiadł w Pińsku[7][8], a Koriat – jak świadczy Kronika Litewska(inne języki) – miał dostać Nowogródek, Wołkowysk i Mścibochów, rozciągające się do rzeki Słuczy, [9], a więc całe późniejsze województwo nowogrodzkie, z wyjątkiem Słonimia na Rusi, który rzekomo miał dziedziczyć jego brat Monwid wraz z Kiernowem[10]. Wreszcie Lubart dziedziczył Wołyń po swoim teściu, nieznanym księciu włodzimierskim[7][8].

Każdy z nich oprócz dzielnicy miał również prowadzić coś w rodzaju ściślejszej polityki. Do Jawnuty, jako nowego władcy, należało dźwiganie ciężaru spraw ogólnopaństwowych. Olgierd miał kierować polityką wielkolitewską wobec północno-wschodniej Rusi. Koriat działał wraz z Narymuntem i Lubartem na Rusi południowej, utrzymywał stosunki, głównie z Tatarami. Lubart przede wszystkim z Zjednoczonym Królestwem Polskim, Kiejstut z Mazowszem, a zwłaszcza z zakonem krzyżackim. Monwidowi przypadała prawdopodobnie rola rzecznika wielkolitewskiego wobec zakonu inflanckiego[11].

  • Kronika Iwana Groźnego (XVI w.)
  •  
    Jewnuta, Narymunt, Kiejstut, Koriat, Lubart i Monwid
  •  
    Narymunt w ziemi nowogrodzkiej
  •  
    Śmierć Narymunta

Konflikt z braćmi edytuj

Zimą pomiędzy 1344 a 1345 rokiem, Jawnuta został usunięty z tronu przez swoich dwóch braci[7]. Olgierd i Kiejstut opanowali Wilno bez rozlewu krwi[12], a kompletnie zaskoczony Jawnuta zbiegł do Moskwy[13]. Jeszcze jesienią tego samego roku[14][15], za zgodą Kiejstuta, nowym wielkim księciem litewskim został Olgierd[12][7]. Z Wielkiego Księstwa Litewskiego zbiegł również, wspierający Jawnutę, Narymunt[16]. Znalazł on schronienie u Złotej Ordy, jednakże rychło w 1346 roku powrócił do kraju i pojednał się z braćmi[17]. W ślad za nim poszedł Jawnuta, który nie otrzymawszy pomocy w Moskwie od szwagra Semena, powrócił do kraju w 1347 roku[7][18].

Osobny artykuł: Jewnuta.

Śmierć edytuj

Większość historyków, opierając się na przekazie kroniki Macieja z Neuenburga(inne języki) i Kroniki czterech zakonów jerozolimskich, stwierdza, że dwóch braci ówczesnego władcy wielkolitewskiego – Olgierda – zginęło 2 lutego 1348 roku w bitwie nad Strawą, będącą jedną z krucjat północnych przeprowadzanych przez Krzyżaków. Pierwszym z tych braci był Narymunt, zaś drugiego z nich badacze identyfikują z Monwidem[19].

Rodzina edytuj

 
Alternatywne drzewo genealogiczne Giedyminowiczów, sporządzone przez Aleksandra Tarasowicza (1675)

Narymunt był synem Giedymina, protoplasty wszystkich Giedyminowiczów i prawdopodobnie Jewny[20]. Miał 7 braci: Jawnutę, Witolda, Olgierda, Kiejstuta, Lubarta, Koriata i Monwida, a także 6 sióstr: Elżbietę, Marię, Aldonę, Augustę i dwie nieznane z imienia: N. (Eufemia?) i N. (Helena?)[21][22].

Z pierwszego małżeństwa miał jednego syna, Dymitra[23]. Z drugą żoną, Marią, miał pięciu synów: Aleksandra, Jerzego, Patryka, Szymona i Michała[3][24].

Jan Werner w Genealogii Jagiellońskiej zaznaczył, że jedną z jego żon była córka władcy Taurydy[25].

Giedyminowicze
 
 
Narymunt
ur. ok. 1300
zm. 1348
 
 
Narymuntowicze
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dymitr
ur. ?
zm. ?		Michał
ur. ?
zm. ?		Aleksander
ur. ?
zm. ?		Jerzy
ur. ?
zm. ?		Szymon
ur. ?
zm. ?		Patryk
ur. ok. 1330
zm. ?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dawid
ur. ?
zm. ?		PińscyRoman
ur. ?
zm. 1399		NosowieAleksander
ur. ?
zm. ?		Jerzy
ur. ?
zm. ?		Fedor
ur. ?
zm. ?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dymitr
ur. ?
zm. ?		KoreccyWasyl
ur. ?
zm. 1450		Chowańscy
 
 
 
 
Iwan
ur. ?
zm. 1498
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Andrzej
ur. ?
zm. ?		Michał
ur. ?
zm. 1554
 
 
 
 
 
 
 
 
KurakinowieGolicynowie

Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego[3][26].

Herb edytuj

 
Rzekomy herb Narymunta
 
Rzekomy herb Jerzego Narymuntowicza

Według tradycji rodziny Sapiehów, powstałej pod koniec XVII w. lub na początku XVIII w na podstawie nieznanych źródeł, herbem Narymunta miały być Trzy Lilie, a raczej częścią składową tego herbu. Herb ten przedstawiać miał się w sposób następujący: tarcza herbowa podzielona poziomo w pół; górna połowa podzielona pionowo na dwa pola: w pierwszym – trzy lilie, w drugim – Pogoń Litewska; w dolnej połowie tarczy – stylizowany herb Kolumny[27].

Według Miesięcznika Heraldycznego, herb księcia bełskiego Jerzego Narymuntowicza, syna Narymunta, miał być podobny do opisanego powyżej z drobną różnicą. Mianowicie tarcza była przedzielona poziomo na trzy części, przy czym w pierwszej części (górnej) znajdować się miał herb Rużyński. W drugiej obok siebie Trzy Lilie i Pogoń, a dolna nosiła Kolumny. Wszystkie pola poza pierwszym byłī tymi samymi znakami, co w domniemanym herbie Narymunta[27].

Według historyków, herby Narymunta i Jerzego opierają się na fantastyce, a nie na faktach[27].

Upamiętnienie edytuj

O Narymuncie pisze Juliusz Słowacki w niedokończonym dramacie Wallenrod, chociaż prezentuje go jako brata Jagiełły, czyli o kilka wieków później[28].

Galeria edytuj

  •  
    Narmund, Aleksander Tarasowicz (1675)
  •  
    Narimundus, autor nieznany (1709)
  •  
    Narimundus, autor nieznany (1709)
  •  
    Narimund, Józef Łoski (1855)
  •  
    Narymunt, Mieczysław Barwicki (1908)

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. ↑ Czasem imię zapisane również jako Hleb[1].
  2. ↑ Wym. pol.: Narimont.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Wasilewski 1990 ↓, s. 184–187.
  2. ↑ Narbutt 1846 ↓, s. 17.
  3. ↑ a b c Wolff 1895 ↓, s. 274.
  4. ↑ a b c d e f g h i Stadnicki 1881 ↓, s. 6–7.
  5. ↑ a b Stadnicki 1881 ↓, s. 8.
  6. ↑ Jurgenson ↓.
  7. ↑ a b c d e Ochmański 1990 ↓, s. 55.
  8. ↑ a b Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 116.
  9. ↑ Skrzypek 1936 ↓, s. 82.
  10. ↑ Stadnicki 1881 ↓, s. 140.
  11. ↑ Krzyżaniakowa, Ochmański 1990 ↓, s. 35.
  12. ↑ a b Radoch 2011 ↓, s. 55–56.
  13. ↑ Wolff 1895 ↓, s. 587.
  14. ↑ Stadnicki 1881 ↓, s. 76.
  15. ↑ Stadnicki 1881 ↓, s. 77.
  16. ↑ Rowell 2017 ↓, s. 114.
  17. ↑ Krzyżaniakowa, Ochmański 1990 ↓, s. 36.
  18. ↑ Kuncevicius, Kiaupa, Kiaupienė 2007 ↓, s. 117.
  19. ↑ Tęgowski 1999 ↓, s. 244.
  20. ↑ Rowell 2017 ↓, s. 88.
  21. ↑ Tęgowski 1999 ↓, s. 45.
  22. ↑ Rowell 2017 ↓, s. 280–287.
  23. ↑ PSB 1938 ↓, s. 458.
  24. ↑ Minakowski ↓.
  25. ↑ Stadnicki 1881 ↓, s. 9.
  26. ↑ Tęgowski 1999 ↓.
  27. ↑ a b c MH 1936 ↓, s. 75.
  28. ↑ Grabowski ↓.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Narymunt&oldid=73102433”