Niedźwiedź (posąg)
„Niedźwiedź” (inna nazwa: „Niedźwiedzica”[2], „Dzik”[3][1]) – posąg o domniemanej roli kultowej, powstały prawdopodobnie w okresie lateńskim (około 400–200 roku p.n.e.), umieszczony w 1903 roku na szczycie Ślęży[1], związany z kręgiem kultury celtyckiej[4].
 nr rej. 144/453/Arch/1969 z 3 czerwca 1969[1]
| |
 „Niedźwiedź” na szczycie Ślęży (przed 2013) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Typ obiektu |
posąg kultowy |
| Materiał |
granodioryt biotytowy |
| Całkowita wysokość |
około 1 m |
| Data budowy |
okres lateński, około 400–200 roku p.n.e. |
| Ważniejsze przebudowy |
1903 (przeniesienie na szczyt Ślęży) |
Położenie na mapie gminy Sobótka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego  | |
 50°51′55,0″N 16°42′29,6″E/50,865278 16,708222
| |
Charakterystyka edytuj
Rzeźba wykonana dość prymitywnie[5] z jasnego granodiorytu biotytowego, tzw. granitu strzeblowskiego[5], zapewne ślężańskiego[5], długa na około 148 cm, o szerokości od 47 do 57 cm, wysoka na około 100 cm przedstawia schematycznie przedstawione zwierzę stojące na czterech łapach, zapewne niedźwiedzia lub dzika[6], z niedźwiedzim ogonem[6]. Pary łap zostały przedstawione jako kolumny[7]. Posąg jest uszkodzony – brak dolnych części łap, a powierzchnia głowy jest zniszczona[6]. Na rzeźbie wyryto dwa znaki: jeden starszy na boku rzeźby (obecnie zatarty) i drugi w postaci ukośnego krzyża na brzuchu[8], wykonany prawdopodobnie na początku XX wieku[6].
Historia edytuj
Obiekt powstał prawdopodobnie w okresie lateńskim[1], w przedziale czasowym od 200 roku p.n.e. do około 400 roku p.n.e.[9] Rzeźba została odkryta przy drodze w okolicy Strzegomian[10][1]; prawdopodobnie nie była to pierwotna lokalizacja posągu[11]. Możliwe, że znajdował się w jednym ze świętych kręgów na Ślęży[12]. W czasach nowożytnych była znana co najmniej od XVIII wieku, leżała wówczas na boku[6]. Rzeźba stała się bardziej znana od 1853 roku, kiedy to została już ustawiona pionowo[3]. W 1903 roku posąg przeniesiono na szczyt Ślęży[8], początkowo w okolice nowego schroniska, następnie w pobliże kościoła Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny[1], gdzie stoi pod jaworem[13].
Drugi posąg niedźwiedzia w obrębie masywu Ślęży znajduje się poniżej, przy żółtym szlaku prowadzącym z Wieżycy. Został umieszczony w zadaszonej wiacie obok posągu znanego jako Panna z rybą. Możliwe, że tworzył „parę” z rzeźbą znalezioną w Strzegomianach[14].
Rzeźba w kulturze edytuj
Posąg był łączony w średniowiecznej legendzie z postacią Piotra Włostowica, który miał spotkać dzika na polowaniu[15]. Rzeźbie nadawano ludowe nazwy: „Maciora”, „Dzika Świnia” lub „Dzik”[15]. Mieszkańcy Strzegomian mieli pozdrawiać rzeźbę okrzykiem: Dziku, masz tu prosię, jednocześnie obrzucając ją kamieniami; rzucanie kamieniami w „Niedźwiedzia” zdarzało się w czasach historycznych[15]. Powody tego nie są znane[16]. Obok rzeźby znajdował się kopczyk kamieni, którym została obrzucona[8]. Sylwetka rzeźby znajdowała się w herbie Sobótki, zaprojektowanym w 1960 roku[17]. W Sulistrowiczkach, pod mensą ołtarzową w kaplicy Matki Bożej Dobrej Rady znajdują się dwie rzeźby niedźwiedzi, zbliżone do posągów ze Ślęży, nawiązujące do miejscowych kultów pogańskich[18].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f Walory kulturowe. Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych. [dostęp 2019-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-06)].
- ↑ Dziennik Leśny, Góra Słowian - Ślęża - Historia, 13 października 2013.
- ↑ a b Woźniak 2004 ↓, s. 133.
- ↑ „Zagadnienie egzystencji centrum kulturowego w dobie celtyckiej na górze o tej nazwie zwanej też Sobótka ma już sporą literaturę przedmiotu”. W: Witold Hensel. Polska Starożytna. Ossolineum, 1988, s. 459-460
- ↑ a b c Woźniak 2004 ↓, s. 140.
- ↑ a b c d e Woźniak 2004 ↓, s. 143.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 143, 147.
- ↑ a b c Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 79.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 170.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 135.
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 171.
- ↑ Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 72.
- ↑ Niedźwiedź Ślężański – kamienna rzeźba kultowa. Ślężanie LGD. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Woźniak 2004 ↓, s. 140, 157, 171.
- ↑ a b c Rosen-Przeworska 1963 ↓, s. 85.
- ↑ M. Sadebeck, Góra Ślęża i jej okolice, Wrocław 2008, s. 84
- ↑ Herby. Sobótka. [w:] Misie.com.pl [on-line]. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Atrakcje turystyczne. Sulistrowiczki – Kaplica Matki Bożej Dobrej Rady. [w:] ww.sleza.sobotka.net [on-line]. [dostęp 2019-05-22].
Bibliografia edytuj
- Wacław Korta: Tajemnice góry Ślęży. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1988. ISBN 83-7008-061-8. OCLC 749561169.
- Janina Rosen-Przeworska. Przeżytki celtyckie i celto-scytyjskie na obszarze Polski. „Archeologia Polski”. 8, 1963.
- Zenon Woźniak. Problem istnienia celtyckiego nemetonu na Ślęży. „Przegląd Archeologiczny”. 52, 2004. ISSN 0079-7138.