Niels Wilhelm Gade
Niels Wilhelm Gade (ur. 22 lutego 1817 w Kopenhadze, zm. 21 grudnia 1890 tamże) – duński kompozytor, dyrygent, skrzypek, organista i pedagog muzyczny.
Niels Wilhelm Gade, litografia Josefa Kriehubera, 1844 | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Pochodzenie | |
Data i miejsce śmierci | |
Instrumenty | |
Gatunki | |
Zawód |
kompozytor, dyrygent, skrzypek, organista, pedagog |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujBył synem stolarza, zajmującego się też budową instrumentów muzycznych.
Rozpoczął pracę jako skrzypek w królewskiej orkiestrze w Kopenhadze. Jednocześnie studiował prywatnie kompozycję u Andreasa Petera Berggreena. Jego utwór „Echa Osjana” przyniósł mu nagrodę w konkursie rozpisanym 1841 przez kopenhaskie towarzystwo muzyczne.
W roku 1843 dzięki królewskiemu stypendium wyjechał do Lipska, gdzie został uczniem Feliksa Mendelssohna-Bartholdy’ego. Z jego poparciem doszło do wykonania przez orkiestrę Gewandhaus uwertury „Osjan” i dwóch symfonii, c-moll i Es-dur.
W sezonie koncertowym 1844/1845 objął kierownictwo koncertów Gewandhausu, które w następną zimę prowadził na przemian z Mendelssohnem, a w sezonie 1847/1848 znów samodzielnie.
Na wiosnę 1848 w związku z wybuchem wojny szlezwicko-holsztyńskiej powrócił na stałe do Kopenhagi, gdzie został zaangażowany jako organista z tytułem profesorskim i objął kierownictwo towarzystwa muzycznego, które w miesiącach zimowych dawało regularne koncerty. W roku 1861 został mianowany nadwornym kapelmistrzem. W roku 1865 założył wraz ze swoim teściem, kompozytorem Johannem Peterem Emiliusem Hartmannem Konserwatorium Kopenhaskie. Do jego uczniów należeli m.in. Edvard Grieg i Carl Nielsen.
Wczesne kompozycje Gadego były utrzymane w stylu narodowym, tzn. nawiązywały do literatury skandynawskiej i do muzyki ludowej. Przykładem tego jest jego uwertura „Osjan” Op. 1 oraz I Symfonia, którą wysoko ocenił Robert Schumann. W czasie pobytu w Lipsku (1843-1848) wpływy stylu narodowego zanikły.
W kantacie „Sen Baldura” nawiązał Gade do stylu Richarda Wagnera.
Odznaczenia
edytuj- Order Danebroga (Kawaler 1852, Odznaka Honorowa 1869, Komandor 1872, Komandor I stopnia 1886)[1]
- Order Pour le Mérite (1881)[2]
Dzieła (wybór)
edytuj- Muzyka kameralna
- Scherzo cis na Kwartet fortepianowy (1836)
- Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę f (1837)
- Trio fortepianowe B, nie ukończone (1839)
- Sonata na skrzypce i fortepian A op. 6 (1842)
- Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę e op. 8 (1845)
- Oktet na 4 skrzypiec, 2 altówki i 2 wiolonczele F op. 17 (1848–49)
- Sonata na skrzypce i fortepian d op. 21 (1849)
- Kwartet smyczkowy f (1851)
- Nowelletty na trio fortepianowe op. 29 (1853)
- Trio fortepianowe F op. 42 (1862–63)
- Sekstet smyczkowy Es op. 44 (1863–64)
- Utwory fantazyjne na klarnet i fortepian op. 43 (1843)
- Kwartet smyczkowy e (1877, rew. 1889)
- Sonata na skrzypce i fortepian B op. 59 (1885)
- Folkedanse (Tańce ludowe) na skrzypce i fortepian op. 62 (1886)
- Kwartet smyczkowy D op. 63 (1887–89)
- Muzyka na orkiestrę (wybór)
- Echa Osjana, Uwertura, (1840)
- Symfonia nr. 1 c-moll, op. 5 (1842)
- Symfonia nr. 2 Es-dur, op.10 (1843)
- Symfonia nr. 3 a-moll, op. 15 (1847)
- Symfonia nr. 4 B-dur, op. 20 (1850)
- Symfonia nr. 5 d-moll z fortepianem, op. 25 (1852)
- Symfonia nr. 6 g-moll, op. 32 (1857)
- Uwertura koncertowa Hamlet op. 37 (1861)
- Symfonia nr. 7 F-dur, op. 45 (1865)
- Symfonia nr. 8 h-moll, op. 47 (1871)
- Capriccio na skrzypce z orkiestrą (1878)
- En sommerdag paa landet op. 55 (Letni dzień na wsi, Suita orkiestrowa, 1879)
- Koncert na skrzypce mz orkiestrą op. 56 (1880)
- Holbergiana op. 61 (Suita orkiestrowa, 1884)
- Utwory dramatyczne i kantaty (wybór)
- Alladin (Muzyka sceniczna, 1839)
- Agnete og havmanden (Agneta i Wodnik, Muzyka sceniczna, 1838–42)
- Siegfried und Brünnhilde (Opera, Fragment, 1847)
- Elverskud (Córka Króla Olch, Kantata, 1853)
- Baldurs drøm (Sen Baldura, Kantata, 1858)
- Foraars Budskab (Posłanie wiosenne, Kantata, 1858)
- Korsfarerne (Krzyżowcy, Kantata 1865–66)
- Psyche (Kantata, 1880–81)
- Der Strom (Rzeka) (Kantata 1889)
- Muzyka fortepianowa (wybór)
- Sonata c (1840, rev. 1854)
- Akwaarele i Nowe akwarele (1850, 1881)
- Folkedandse (Tańce ludowe, 1855)
- Fantasistykker (Utwory fantastyczne, 1862)
- Muzyka organowa (wybór)
- Trzy utwory op. 22 (1851)
- Marsz żałobny
- Andante con moto d-moll
- Andante g-moll
- Preludium uroczyste na organy, trąbkę i puzon na temat chorału Lobet den Herren (Chwalcie Pana)
- Trzy preludia chorałowe (w tym jedno na temat chorału Wie schön leuchtet der Morgenstern (Jak pięknie świeci gwiazda zaranna) i dwa na temat Wer nur den lieben Gott lässt walten (Kto pozwala Bogu rządzić))
- Wariacje na temat partity Sey gegrüsset Jesu gütig (Bądź pozdrowiony dobrotliwy Jezu) Johanna Sebastiana Bacha (BWV 768) na organy na cztery ręce (1859)
Przypisy
edytuj- ↑ Dansk biografisk leksikon. T. VII Fersleff – Gede. København: J. H. Schultz Forlag, 1935, s. 574.
- ↑ Niels Wilhelm Gade. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-02-18]. (niem.).
Bibliografia
edytuj- Yvonne Wasserloos: Kulturgezeiten. Niels W. Gade und C.F.E. Horneman in Leipzig und Kopenhagen. Hildesheim, Zürich i New York 2004.
- Yvonne Wasserloos: “Hearing through eyes, seeing through ears.” Nation and landscapes in the works of Niels W. Gade, Edvard Grieg and Carl Nielsen, [w:] Studia Musicologica Norvegica 33 (2007), s. 42–52. Towarzystwo im. Griega
- Dzieła zebrane Nielsa Gade
- Biografia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-04)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Niels Wilhelm Gade – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
- Partytury do utworów Nielsa Wilhelma Gade w serwisie Polona.pl
- ISNI: 0000000121336724
- VIAF: 54332446
- LCCN: n81004075
- GND: 119057077
- NDL: 00954185
- LIBRIS: ljx01z441lv3hww
- BnF: 13894236b
- SUDOC: 031454224
- NKC: jn20010525057
- BNE: XX935423
- NTA: 070041253
- CiNii: DA08181849
- Open Library: OL2132632A
- PLWABN: 9810676661905606
- NUKAT: n97083806
- J9U: 987007270916805171
- PTBNP: 265796
- CANTIC: a11488232
- LNB: 000038879
- BNA: 000023899
- CONOR: 87619939
- RISM: people/33156