Niels Wilhelm Gade

duński kompozytor i dyrygent

Niels Wilhelm Gade (ur. 22 lutego 1817 w Kopenhadze, zm. 21 grudnia 1890 tamże) – duński kompozytor, dyrygent, skrzypek, organista i pedagog muzyczny.

Niels Wilhelm Gade
Ilustracja
Niels Wilhelm Gade, litografia Josefa Kriehubera, 1844
Data i miejsce urodzenia

22 lutego 1817
Kopenhaga

Pochodzenie

duńskie

Data i miejsce śmierci

21 grudnia 1890
Kopenhaga

Instrumenty

skrzypce

Gatunki

muzyka poważna

Zawód

kompozytor, dyrygent, skrzypek, organista, pedagog

Odznaczenia
Komandor 1. Stopnia Orderu Danebroga (Dania) Komandor Orderu Danebroga (Dania) Odznaka Honorowa Orderu Danebroga (Dania) Kawaler Orderu Danebroga (Dania) Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę

Życiorys

edytuj

Był synem stolarza, zajmującego się też budową instrumentów muzycznych.

Rozpoczął pracę jako skrzypek w królewskiej orkiestrze w Kopenhadze. Jednocześnie studiował prywatnie kompozycję u Andreasa Petera Berggreena. Jego utwór „Echa Osjana” przyniósł mu nagrodę w konkursie rozpisanym 1841 przez kopenhaskie towarzystwo muzyczne.

W roku 1843 dzięki królewskiemu stypendium wyjechał do Lipska, gdzie został uczniem Feliksa Mendelssohna-Bartholdy’ego. Z jego poparciem doszło do wykonania przez orkiestrę Gewandhaus uwertury „Osjan” i dwóch symfonii, c-moll i Es-dur.

W sezonie koncertowym 1844/1845 objął kierownictwo koncertów Gewandhausu, które w następną zimę prowadził na przemian z Mendelssohnem, a w sezonie 1847/1848 znów samodzielnie.

Na wiosnę 1848 w związku z wybuchem wojny szlezwicko-holsztyńskiej powrócił na stałe do Kopenhagi, gdzie został zaangażowany jako organista z tytułem profesorskim i objął kierownictwo towarzystwa muzycznego, które w miesiącach zimowych dawało regularne koncerty. W roku 1861 został mianowany nadwornym kapelmistrzem. W roku 1865 założył wraz ze swoim teściem, kompozytorem Johannem Peterem Emiliusem Hartmannem Konserwatorium Kopenhaskie. Do jego uczniów należeli m.in. Edvard Grieg i Carl Nielsen.

Wczesne kompozycje Gadego były utrzymane w stylu narodowym, tzn. nawiązywały do literatury skandynawskiej i do muzyki ludowej. Przykładem tego jest jego uwertura „Osjan” Op. 1 oraz I Symfonia, którą wysoko ocenił Robert Schumann. W czasie pobytu w Lipsku (1843-1848) wpływy stylu narodowego zanikły.

W kantacie „Sen Baldura” nawiązał Gade do stylu Richarda Wagnera.

Odznaczenia

edytuj

Dzieła (wybór)

edytuj
  • Muzyka kameralna
    • Scherzo cis na Kwartet fortepianowy (1836)
    • Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę f (1837)
    • Trio fortepianowe B, nie ukończone (1839)
    • Sonata na skrzypce i fortepian A op. 6 (1842)
    • Kwintet na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę e op. 8 (1845)
    • Oktet na 4 skrzypiec, 2 altówki i 2 wiolonczele F op. 17 (1848–49)
    • Sonata na skrzypce i fortepian d op. 21 (1849)
    • Kwartet smyczkowy f (1851)
    • Nowelletty na trio fortepianowe op. 29 (1853)
    • Trio fortepianowe F op. 42 (1862–63)
    • Sekstet smyczkowy Es op. 44 (1863–64)
    • Utwory fantazyjne na klarnet i fortepian op. 43 (1843)
    • Kwartet smyczkowy e (1877, rew. 1889)
    • Sonata na skrzypce i fortepian B op. 59 (1885)
    • Folkedanse (Tańce ludowe) na skrzypce i fortepian op. 62 (1886)
    • Kwartet smyczkowy D op. 63 (1887–89)
  • Muzyka na orkiestrę (wybór)
    • Echa Osjana, Uwertura, (1840)
    • Symfonia nr. 1 c-moll, op. 5 (1842)
    • Symfonia nr. 2 Es-dur, op.10 (1843)
    • Symfonia nr. 3 a-moll, op. 15 (1847)
    • Symfonia nr. 4 B-dur, op. 20 (1850)
    • Symfonia nr. 5 d-moll z fortepianem, op. 25 (1852)
    • Symfonia nr. 6 g-moll, op. 32 (1857)
    • Uwertura koncertowa Hamlet op. 37 (1861)
    • Symfonia nr. 7 F-dur, op. 45 (1865)
    • Symfonia nr. 8 h-moll, op. 47 (1871)
    • Capriccio na skrzypce z orkiestrą (1878)
    • En sommerdag paa landet op. 55 (Letni dzień na wsi, Suita orkiestrowa, 1879)
    • Koncert na skrzypce mz orkiestrą op. 56 (1880)
    • Holbergiana op. 61 (Suita orkiestrowa, 1884)
  • Utwory dramatyczne i kantaty (wybór)
    • Alladin (Muzyka sceniczna, 1839)
    • Agnete og havmanden (Agneta i Wodnik, Muzyka sceniczna, 1838–42)
    • Siegfried und Brünnhilde (Opera, Fragment, 1847)
    • Elverskud (Córka Króla Olch, Kantata, 1853)
    • Baldurs drøm (Sen Baldura, Kantata, 1858)
    • Foraars Budskab (Posłanie wiosenne, Kantata, 1858)
    • Korsfarerne (Krzyżowcy, Kantata 1865–66)
    • Psyche (Kantata, 1880–81)
    • Der Strom (Rzeka) (Kantata 1889)
  • Muzyka fortepianowa (wybór)
    • Sonata c (1840, rev. 1854)
    • Akwaarele i Nowe akwarele (1850, 1881)
    • Folkedandse (Tańce ludowe, 1855)
    • Fantasistykker (Utwory fantastyczne, 1862)
  • Muzyka organowa (wybór)
    • Trzy utwory op. 22 (1851)
    • Marsz żałobny
    • Andante con moto d-moll
    • Andante g-moll
    • Preludium uroczyste na organy, trąbkę i puzon na temat chorału Lobet den Herren (Chwalcie Pana)
    • Trzy preludia chorałowe (w tym jedno na temat chorału Wie schön leuchtet der Morgenstern (Jak pięknie świeci gwiazda zaranna) i dwa na temat Wer nur den lieben Gott lässt walten (Kto pozwala Bogu rządzić))
    • Wariacje na temat partity Sey gegrüsset Jesu gütig (Bądź pozdrowiony dobrotliwy Jezu) Johanna Sebastiana Bacha (BWV 768) na organy na cztery ręce (1859)

Przypisy

edytuj
  1. Dansk biografisk leksikon. T. VII Fersleff – Gede. København: J. H. Schultz Forlag, 1935, s. 574.
  2. Niels Wilhelm Gade. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-02-18]. (niem.).

Bibliografia

edytuj
  • Yvonne Wasserloos: Kulturgezeiten. Niels W. Gade und C.F.E. Horneman in Leipzig und Kopenhagen. Hildesheim, Zürich i New York 2004.
  • Yvonne Wasserloos: “Hearing through eyes, seeing through ears.” Nation and landscapes in the works of Niels W. Gade, Edvard Grieg and Carl Nielsen, [w:] Studia Musicologica Norvegica 33 (2007), s. 42–52. Towarzystwo im. Griega
  • Dzieła zebrane Nielsa Gade
  • Biografia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-04)].

Linki zewnętrzne

edytuj