Niepokalanów

klasztor-sanktuarium katolickie w Polsce, gm. Teresin (42 km od Warszawy)

Niepokalanów – franciszkański klasztor-sanktuarium („Gród Maryi”), położony na terenie archidiecezji warszawskiej, we wsi Paprotnia (w części Niepokalanów-Klasztor) w gminie Teresin, w powiecie sochaczewskim. Klasztor, zajmujący powierzchnię 28 ha, znajduje się przy linii kolejowej Warszawa-Łowicz, w odległości ok. 42 km na zachód od Warszawy. Należy do Prowincji Matki Bożej Niepokalanej Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Warszawie. Niepokalanów jest częścią wsi Paprotnia jako Niepokalanów-Klasztor mający swój nr. TERYT 0738958.

Klasztor Niepokalanów
Ilustracja
Bazylika klasztoru Niepokalanów we wsi Paprotnia (gmina Teresin)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Paprotnia

Kościół

katolicki

Właściciel

Franciszkanie (OFMConv.)

Prowincja

Matki Bożej Niepokalanej (warszawska)

Gwardian

o. Piotr Szczepański OFMConv.[1]

Typ zakonu

męski

Obiekty sakralne
Bazylika

Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask

Kaplica

Stara kaplica z 1927 r.

Kaplica

Kaplica wieczystej adoracji

Założyciel klasztoru

o. Maksymilian Kolbe

Data budowy

1927-

Położenie na mapie gminy Teresin
Mapa konturowa gminy Teresin, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Klasztor Niepokalanów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Klasztor Niepokalanów”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Klasztor Niepokalanów”
Położenie na mapie powiatu sochaczewskiego
Mapa konturowa powiatu sochaczewskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Klasztor Niepokalanów”
Ziemia52°12′13″N 20°25′14″E/52,203750 20,420556
Strona internetowa

Założenie klasztoru

edytuj

Założony w sierpniu 1927 r. na ziemiach ofiarowanych przez księcia Jana Druckiego-Lubeckiego, klasztor niepokalanowski stanowił miejsce działalności świętego o. Maksymiliana Marii Kolbego, franciszkanina. Początkowo osiedle zakonne zajmowało niewielki obszar, jednak wraz z rozwojem dzieła rosła też jego powierzchnia (książę Drucki-Lubecki ofiarował następne działki na postawienie kolejnych budynków). 7 grudnia 1927 r., w przeddzień uroczystości Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny klasztor poświęcił prowincjał o. Korneli Czupryk[2]. Pierwotnie o. Maksymilian planował nadać osiedlu nazwę „Zagroda Niepokalanej”, jednak o. Korneli przekonał go do nazwy Niepokalanów[3].

Osobny artykuł: Maksymilian Maria Kolbe.

Przed wybuchem II wojny światowej w klasztorze mieszkało 760 zakonników, natomiast sam Niepokalanów stanowił duży ośrodek wydawniczy pism religijnych w Polsce[4]. Drukarski park maszynowy liczył w tym czasie m.in. 3 maszyny rotacyjne oraz kilka linotypów i maszyn płaskich. Wydawnictwo zużywało rocznie ok. 1600 ton papieru na prawie 60 mln egzemplarzy drukowanych tu czasopism[5]. W grudniu 1938 r. wydrukowano Rycerza Niepokalanej w nakładzie miliona egzemplarzy, z czego 800 tys. wynosił miesięczny abonament, zaś 200 tys. przeznaczono na promocję pisma[6].

Osobny artykuł: Rycerz Niepokalanej.

Od lipca 1931 r. działała w klasztorze Ochotnicza Straż Pożarna, złożona z braci zakonnych, co było niespotykane w innych krajach[7]. Wspomniana Straż, wyposażona w prosty sprzęt (ręczne sikawki, beczkowóz własnej roboty, drabiny, bosaki) miała za zadanie dbać o bezpieczeństwo pożarowe drewnianych budynków mieszkalnych i wydawniczych klasztoru oraz składów papieru. W przypadku wybuchu pożaru śpieszyła też z pomocą okolicznym mieszkańcom. W 1940 r. franciszkańscy strażacy wyremontowali i dostosowali do celów gaśniczych samochód osobowy Minerva, który użytkowali w latach 1941-1958[8].

Obok działalności wydawniczej, która była głównym zadaniem Niepokalanowa, franciszkanie rozwinęli też duszpasterstwo przy zbudowanej w 1927 r. drewnianej kaplicy. Ze względu na sporą odległość (6 km) do kościoła parafialnego w Szymanowie, dla okolicznej ludności możliwość uczestniczenia w nabożeństwach w kaplicy u franciszkanów stanowiła duże ułatwienie. Wprawdzie ośrodek parafialny został erygowany dopiero w czerwcu 1950 r.[9], ale już w listopadzie 1927 r. arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski udzielił pozwolenia na sprawowanie nabożeństw w miejscowej kaplicy[10] pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Jednym z duszpasterzy został w późniejszym czasie o. Antonin Bajewski – męczennik z obozu w Auschwitz.

W kwietniu 1938 r. przygotowano plan otwarcia małego lotniska w Niepokalanowie dla potrzeb wydawnictwa. W grudniu 1938 r. wyemitowano pierwszą próbną audycję z nowo założonego radia SP3-RN (Stacja Polska 3 – Radio Niepokalanów), które dysponowało nadajnikiem o mocy 2 kilowatów i działało na falach krótkich[6]. Działalność franciszkańskiego radia nie wyszła poza fazę kilku audycji testowych, gdyż starania o formalną koncesję na regularne nadawanie przerwał wybuch wojny.

 
Odrestaurowana stara kaplica św. Maksymiliana z 1927 r.
 
Zabytkowa sikawka konna produkcji niemieckiej (pocz. XX w.)
 
Nabożeństwo majowe w bazylice
 
Pierwsza cela zakonna (1927-1930) św. Maksymiliana

Wojenne losy

edytuj

Podczas II wojny światowej klasztor był miejscem schronienia dla żołnierzy, rannych w trakcie kampanii wrześniowej oraz dla wielu uchodźców, bez względu na ich narodowość czy wyznanie. M.in. na przełomie 1939/1940 r. przez kilka miesięcy przebywała w Niepokalanowie grupa ok. 1500 Żydów, wysiedlonych z Wielkopolski, którym zakonnicy zapewnili dach nad głową i otoczyli opieką[11][12]. Działania wojenne nie ominęły również samych mieszkańców klasztoru. O. Maksymilian Kolbe aresztowany w lutym 1941 r. wraz z 4 innymi zakonnikami, zginął w obozie w Auschwitz pół roku później. Liczne kontrole, rabunek mienia i groźby niemieckie stały się ponurą, wojenną codziennością.

Franciszkanie, pozbawieni możliwości prowadzenia akcji wydawniczej, skoncentrowali się na rozwijaniu działalności usługowej dla okolicznej ludności[4]. Naprawiano maszyny rolnicze, motocykle, rowery, zegarki, działał tartak, stolarnia i mleczarnia, funkcjonował zakład krawiecki, istniał też punkt Czerwonego Krzyża. Klasztorna piekarnia bez przerwy dostarczała chleb wszystkim potrzebującym. Ponadto zorganizowano pomoc dla więźniów i uchodźców[11], prowadzono również tajne kursy nauczania.

Po wybuchu powstania warszawskiego założono w klasztorze duży dom noclegowy. Trafiali do niego zarówno ranni w walce, powstańcy pochodzący z rozbitych oddziałów, rodziny, które straciły swe domy oraz wojenne sieroty. Poważnym wyzwaniem logistycznym w warunkach okupacyjnych było zapewnienie żywności dla wszystkich poszukujących schronienia[4], zwłaszcza dla pozbawionych rodzin sierot, które nie miały dokąd się udać.

Już pod koniec wojny (w styczniu 1945 r.) Niepokalanów został zbombardowany przez rosyjskie lotnictwo. W następstwie tego ataku zginęło 6 zakonników, z których część próbowała znaleźć schronienie w wykopach pod fundamenty przyszłego kościoła[13]. Kilku innych franciszkanów zostało rannych, natomiast zniszczeniu bądź poważnemu uszkodzeniu uległo wiele budynków klasztornych, kaplica, piekarnia, centrala telefoniczna i przewody elektryczne[4].

Okres Polski Ludowej

edytuj

Po zakończeniu wojny klasztor szybko reaktywował swoją działalność wydawniczą. W lipcu 1945 r. wznowiono druk „Rycerza Niepokalanej”, którego nakład osiągnął niebawem 700 tys. egzemplarzy. Wydano też książki poświęcone o. Maksymilianowi (Skąpiec Boży Jana Dobraczyńskiego, Dwie korony Gustawa Morcinka). Ponadto rozpoczęto edycję 12-tomowej encyklopedii zegarmistrzowskiej (1948-1980) pod redakcją dwóch braci-franciszkanów: Wawrzyńca Podwapińskiego i Bernarda Bartnika. Miejscowy, amatorski zespół teatralny wystawiał utwory sceniczne, natomiast w okresie Wielkiego Postu bracia zakonni przedstawiali Misterium Męki Pańskiej[5].

Jednak już w maju 1949 r. władze komunistyczne dokonały w Niepokalanowie rabunku maszyn, sprzętu i materiałów drukarskich, hamując tym samym dalszy rozwój wydawnictwa. Na klasztor nałożono bardzo wysokie podatki, a cenzura państwowa uniemożliwiła wydawanie Rycerza Niepokalanej przez następne 30 lat (1952-1981). Zrabowano zakonnikom gospodarstwo, zamknięto też niższe seminarium, konfiskując całe jego wyposażenie. Franciszkanie wielokrotnie stawali się ofiarami szykan bądź też ataków prasowych[2].

Jednym z nielicznych pozytywów w tych trudnych czasach była możliwość wybudowania świątyni w stylu modernistycznym (1948-1954), która służyła miejscowym wiernym jako kościół parafialny (parafię utworzono w czerwcu 1950 r.)[9]. Projekt budowy przygotował architekt Zygmunt Gawlik z Krakowa. Natomiast znaczący wkład przy pracach wykończeniowych mieli sami zakonnicy niepokalanowscy (wykonanie rzeźb do kościoła, tabernakulum, metaloplastyka nastawy ołtarzowej, zegar wieżowy o pięciu tarczach, 14 stacji drogi krzyżowej)[5].

Dzieło budowy świątyni docenił Prymas Polski kard. Wyszyński, stwierdzając podczas jednej ze swych wizyt w Niepokalanowie: Przed wojną Niepokalanów rozrastał się wzdłuż i wszerz. Przyszły czasy trudne, powojenne i wtedy franciszkanie, nie mogąc prowadzić dawnej pracy, uczynili najmądrzej jak tylko mogli to zrobić – wybudowali świątynię[14]. W kwietniu 1980 r. listem apostolskim Amor noster papież Jan Paweł II nadał kościołowi honorowy tytuł bazyliki mniejszej[15], a trzy lata później, w czerwcu 1983 r., odwiedził niepokalanowski klasztor i bazylikę w trakcie swojej 2. pielgrzymki do Polski. Nazwał wówczas Niepokalanów wielkim warsztatem franciszkańskiego apostolstwa, w którym człowiek tworzył siebie dzień po dniu tak, aby święty przerósł człowieka, nie tylko na miarę życia i apostolstwa, ale także na miarę męczeńskiej śmierci “za brata”[16].

Osobny artykuł: Bazylika niepokalanowska.
 
Muzeum św. Maksymiliana – fragment ekspozycji
 
Dom pielgrzyma pw. św. Teresy
 
Ołtarz polowy za bazyliką
 
Pomnik założyciela klasztoru na placu przed bazyliką

Niepokalanów obecnie

edytuj

Z przedwojennych budynków Niepokalanowa do czasów obecnych przetrwały tylko nieliczne. Na szczególną uwagę zasługuje tzw. stara kaplica drewniana. Zbudowana jesienią 1927 r. (jako jeden z trzech pierwszych budynków) i powiększona dwa lata później, uważana jest za kolebkę klasztoru[17]. W niej zakonnicy składali swoje śluby zakonne, w niej też modlił się o. Maksymilian wraz z pierwszymi współpracownikami oraz okoliczną ludnością. Przez niemal 40 lat po wojnie (od 1957 r.) kaplica służyła jako sala pamiątek, dokumentujących życie i działalność o. Maksymiliana. Następnie, po dwuletnim kapitalnym remoncie została w grudniu 1997 r. przywrócona do swej pierwotnej funkcji[5]. Obok starej zakrystii znajduje się pierwsza cela św. Maksymiliana, w której założyciel klasztoru mieszkał aż do wyjazdu na misje do Japonii w 1930 r.

Na terenie klasztoru działa Wydawnictwo Ojców Franciszkanów drukujące m.in. „Rycerza Niepokalanej”, miesięcznik dla dzieci „Mały Rycerzyk Niepokalanej” i książki religijne, Centrala Narodowa Rycerstwa Niepokalanej oraz Instytut Maryjno-Kolbiański „Kolbianum” (włączony w 2010 r. w struktury UKSW w Warszawie). Niepokalanów jest również siedzibą Radia Niepokalanów, reaktywowanego w marcu 1995 r. W Polsce swym zasięgiem radio obejmuje tereny Mazowsza oraz województwa łódzkiego; ponadto istnieje możliwość odbioru stacji w trybie on-line za pośrednictwem internetu[18].

Założona przed wojną niepokalanowska Ochotnicza Straż Pożarna[19], funkcjonuje bez przerwy do dzisiaj. W kwietniu 1999 r. została ona włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego[20]. W budynku remizy OSP znajduje się również muzeum pożarnictwa. Większość zbiorów, takich jak kolekcja starego sprzętu gaśniczego, dyplomy, sztandary czy fotografie, zgromadzono na piętrze budynku. Natomiast do najstarszych i najważniejszych eksponatów muzeum należy samochód strażacki Minerva GM-4 (pochodzący z 1925 r.) oraz ręczne pompy z XIX wieku[8].

Dzisiejszy Niepokalanów stanowi ważny ośrodek pielgrzymkowy w centralnej Polsce. Corocznie w drodze na Jasną Górę przybywa do niego Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna[21]. Niepokalanów jest też celem pielgrzymek okolicznościowych, ewangelizacyjnych, ofiarowanych w intencji trzeźwości[22] czy też pokutnych. Miejscową bazylikę, Panoramę Tysiąclecia, misterium Męki Pańskiej czy też muzeum św. Maksymiliana Był człowiek odwiedziły już tysiące pielgrzymów indywidualnych oraz zorganizowanych grup z kraju i przybyłych z zagranicy.

Osobny artykuł: Muzeum św. Maksymiliana.

Klasztor niepokalanowski był miejscem kilku kongresów i sympozjów mariologicznych (w 1994, 2000, 2004 oraz 2007 r.); tutaj obchodzono główne uroczystości roku kolbiańskiego (2010-2011); na jego terenie dwukrotnie obradowała Konferencja Plenarna Episkopatu Polski[2]. Kaplica wieczystej adoracji „Gwiazda Niepokalanej” – jeden z 12 ośrodków modlitwy o pokój na świecie – otwarta do użytku publicznego we wrześniu 2018 r.[23], daje przez całą dobę wszystkim przybywającym okazję do modlitwy czy refleksji. W grudniu 2024 r., na mocy dekretu metropolity warszawskiego abp. Adriana Galbasa, bazylika niepokalanowska została wyznaczona jako jeden z kościołów jubileuszowych[24] na rok 2025.

Związani z Niepokalanowem

edytuj

Zobacz też

edytuj

Do zobaczenia w okolicy

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Nowo wybrani gwardiani. Kapituła prowincjalna 2024 – wybory przełożonych. [dostęp 2024-12-26]. (pol.).
  2. a b c Z historii Niepokalanowa. Zaczęło się od figurki. Czas wojny. Błyski wolności. [dostęp 2024-11-11]. (pol.).
  3. Gustaw Morcinek. Barć Niepokalanej (dokończenie). „Gość Niedzielny Nr 11”. s. 81-82. [dostęp 2024-12-08]. (pol.). 
  4. a b c d O. Witalis Jaśkiewicz OFMConv.: Pięćdziesiąt lat Niepokalanowa (1927- 1977). Niepokalanów 1979: Mała poligrafia – OO. Franciszkanie, s. 28-32, 36-37, 40-41, 43. (pol.).
  5. a b c d o. Roman Soczewka OFMConv: Niepokalanów. Przewodnik. Niepokalanów 2021: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, s. 18, 19-20, 42-43, 54. ISBN 978-83-7766-219-9. (pol.).
  6. a b o. Paulin Sotowski OFMConv: Opowieść o świętym Maksymilianie. Audycje w Radiu Niepokalanów 2009-2010. Niepokalanów 2022: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, s. 297, 304-306. ISBN 978-83-7766-234-2. (pol.).
  7. Józef Ryszard Szaflik: Dzieje Ochotniczych Straży Pożarnych w Polsce. Warszawa 2005: Fundacja Edukacja i Technika Ratownictwa. ISBN 83-88877-20-3. (pol.).
  8. a b Muzeum OSP w Niepokalanowie. Rekwizyty z dawnych lat. Historia od początku istnienia franciszkańskiej OSP. [dostęp 2024-10-16]. (pol.).
  9. a b Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP w dekanacie błonskim. Aktualności z parafii Niepokalanów. [dostęp 2024-10-10]. (pol.).
  10. Tutaj wszystko się zaczęło.... Wspomnienia z początków Niepokalanowa, sierpień 2024. [dostęp 2024-12-31]. (pol.).
  11. a b Claude R. Foster: Rycerz Maryi. Misja i męczeństwo św. Maksymiliana Marii Kolbego. Niepokalanów 2007: Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, s. 622, 637, 669. ISBN 978-83-60479-02-5. (pol.).
  12. Innocenty Wójcik OFMConv.: O działalności o. Maksymiliana Marii Kolbego i Niepokalanowa na rzecz Żydów (Nie narzekał na Żydów). [dostęp 2024-10-16]. (pol.).
  13. Rosyjskie bomby spadły na Niepokalanów. Tragiczne bombardowanie klasztoru w styczniu 1945. [dostęp 2025-01-16]. (pol.).
  14. Bazylika NMP i sanktuarium w Niepokalanowie. Klasztorne informacje historyczne. [dostęp 2024-12-06]. (pol.).
  15. Ioannis Paulus PP II Letterae Apostolicae Amor Noster (In loco Niepokalanów, qui est in Polonia, templum B.V.M. Immaculatae, Mediatricis omnium gratiarum, ad dignitatem basilicae minoris evehitur). List apostolski papieża Jana Pawła II, 30 kwietnia 1980. [dostęp 2024-11-11]. (łac.).
  16. 2023: 40 lat temu Jan Paweł II odwiedził Niepokalanów. Wiadomości z radia Niepokalanów. [dostęp 2025-01-08]. (pol.).
  17. Stara kaplica im. św. Maksymiliana. Obiekt od 2004 r. pełni funkcję lokalnego sanktuarium. [dostęp 2024-10-02]. (pol.).
  18. Błękitne granie – zasięg. Łódzkie i Mazowieckie – Multipleks DAB+ – Posłuchaj online. [dostęp 2024-11-11]. (pol.).
  19. Malwina Szymańska (Radio Niepokalanów): O strażakach w habitach (OSP Niepokalanów). [dostęp 2024-09-08]. (pol.).
  20. Maria Smoleń: Apostołowie w srebrzystych hełmach. Ochotnicza Straż Pożarna w Niepokalanowie, 1931-2021. OSP w Niepokalanowie, 2022, s. 334-336. ISBN 978-83-7766-241-0. (pol.).
  21. Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna. Sanktuaria na trasie pielgrzymki. [dostęp 2024-10-07]. (pol.).
  22. „Wolni, by kochać”. Po raz 35. w intencji trzeźwości. Piesza Pielgrzymka w Intencji Trzeźwości – Radom-Niepokalanów. [dostęp 2024-12-04]. (pol.).
  23. Poświęcenie kaplicy Światowego Centrum Modlitwy o Pokój. Inauguracja w bazylice niepokalanowskiej, 1 września 2018. [dostęp 2024-12-08]. (pol.).
  24. Abp Galbas ustanowił kościoły jubileuszowe w Archidiecezji Warszawskiej. Kościoły, w których wierni będą mogli uzyskać odpust zupełny w Roku Jubileuszowym 2025, Warszawa, 20 grudnia 2024. [dostęp 2024-12-20]. (pol.).

Bibliografia i źródła

edytuj