Wikipedia

Nosorożcowate

Nosorożcowate[59], nosorożce (Rhinocerotidae) – rodzina dużych ssaków z rzędu nieparzystokopytnych (Perissodactyla).

Nosorożcowate
Rhinocerotidae
J.E. Gray, 1821[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodziny – nosorożec biały (Ceratotherium simum)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

nieparzystokopytne

Podrząd

gruboskórce

Rodzina

nosorożcowate

Typ nomenklatoryczny

Rhinoceros Linnaeus, 1758

Rodzaje

4 podrodziny (w tym 2 wymarłe) + 10 wymarłych rodzajów a statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zasięg występowania edytuj

Rodzina obejmuje gatunki występujące w Afryce i Azji[60][61].

Charakterystyka edytuj

Długość ciała 236–420 cm, długość ogona 25–70 cm, wysokość w kłębie 100–200 cm; masa ciała 600–3500 kg[62]. Ciało koloru siwego, masywne, ciężkie, okryte grubą skórą, prawie całkowicie pozbawioną włosów, kończyny słupowate, trójpalczaste, zakończone kopytami. W okolicy nosowej jedno lub dwa rogowe wyrośla, pierwsze osadzone na kości nosowej, drugie (jeśli występuje) na kości czołowej. Oczy i uszy małe. Skóra bez gruczołów łojowych i potowych, podzielona na twarde płyty.

Tryb życia głównie nocny. Żyją głównie samotnie, rzadziej parami lub rodzinami (samica z młodzieżą). Samica po 13-16-miesięcznej ciąży rodzi 1 młode co 3-4 lata. Zamieszkują sawanny i zarośla Afryki i Azji Południowo-Wschodniej.

W XIX wieku nosorożce zaliczano do rzędu gruboskórych, wraz ze słoniami i hipopotamami, obecnie zaliczane są do podrzędu gruboskórców (Ceratomorpha) w rzędzie nieparzystokopytnych (Perissodactyla).

Nosorożce są precyzyjnie przedstawiane na terakotowych tabliczkach odnalezionych w Harappa i Mohendżo-Daro[63]. Z powodu zmian klimatu miasta opustoszały, a nosorożce emigrowały na tereny Assamu[63]. Albrecht Dürer zamieścił pod drzeworytem napis, w którym informował o tym, że 1 maja 1513 roku sprowadzono do Lizbony nosorożca dla Manuela I, króla Portugalii[64].

Ochrona edytuj

W XVI wieku rozpoczęto masowo polować na nosorożce, których skóra była używana przez Mongołów do produkcji cięciw łuków[63]. W 1837 roku włączono Assam do imperium brytyjskiego i w tym czasie brytyjscy oficerowie masowo polowali na te zwierzęta[64]. Rudyard Kipling opisywał nosorożca jako bestię ze zbroją, a chiński farmaceuta, Li Shi Chena w XVI wieku wskazywał na to, że róg nosorożca leczy między innymi bóle głowy, wymioty, ukąszenia węży, opętanie przez demony, raka, kaca i inne schorzenia i dolegliwości[64]. Te opinie spowodowały to, że rogi nosorożców były bardzo cenione. W celu walki z przesądami, aby pokazać to, że rogi nosorożców nie mają wartości ani materialnej, ani leczniczej, rząd stanu Assam we wrześniu 2022 roku publicznie spalił 2479 rogów[64]. Nie powstrzymało to licznych osób, które nadal polują na nosorożce[64].

Systematyka edytuj

Do rodziny należą następujące występujące współcześnie rodzaje[65][66][60][59]:

Opisano również szereg rodzajów wymarłych zgrupowanych w zależności od ujęcia systematycznego w różnych podrodzinach i plemionach (tutaj nie wyróżnianych)[67]:

Uwagi edytuj

  1. ↑ Definicja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.
  2. ↑ a b c d e f Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.
  3. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Aceratherium Kaup, 1832.
  4. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Atelodus Pomel, 1853 (= †Coelodonta Bronn, 1831).
  5. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Teleoceras Hatcher, 1894.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Rhinoceroscidæ Burnett, 1829.
  7. ↑ Typ nomenklatoryczny: Dicerorhinus Gloger, 1841.
  8. ↑ Typ nomenklatoryczny: Diceros J.E. Gray, 1821.
  9. ↑ Typ nomenklatoryczny: Ceratotherium J.E. Gray, 1868.
  10. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Ronzotherium Aymard, 1854.
  11. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Turkanatherium Deraniyagala, 1951 (= †Aceratherium Kaup, 1832).
  12. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Lartetotherium Ginsburg, 1974.
  13. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Trigonias F.A. Lucas, 1900.
  14. ↑ Typ nomenklatoryczny: Punjabitherium Khan, 1971 (= Rhinoceros Linnaeus, 1758.)
  15. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Coelodonta Bronn, 1831.
  16. ↑ Typ nomenklatoryczny: †Alicornops Ginsburg & Guérin, 1979.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 306, 1821. (ang.). 
  2. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 97. (łac.).
  3. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 56. (fr.).
  4. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 337–344, 1825. (ang.). 
  5. ↑ J. Brookes: A catalogue of the Anatomical and Zoological Museum of Joshua Brookes. Cz. 16. London: Richard Taylor, 1828, s. 74. (ang.).
  6. ↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Quadrupeda, or Quadrupeds, being the arrangement of the true four-footed Beasts indicated in outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 28, s. 352, 1829. (ang.). 
  7. ↑ Ch.L. Bonaparte. Synopsis Vertebratorum Systematis. „Nuovi annali delle scienze naturali”. 2, s. 113, 1838. (łac.). 
  8. ↑ R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 158. (fr.).
  9. ↑ R. Owen: Odontography: or a treatise on the comparative anatomy of the teeth, their physiological relations, mode of development and microscopic structure, in the vertebrate animals. London: Hippolyte Baillier, 1845, s. 587. (ang.).
  10. ↑ J.-Ch. Chenu & A.G. Desmarest: Pachydermes. W: J.-Ch. Chenu: Encyclopédie d’histoire naturelle; ou, traité complet de cette science d’après les travaux des naturalistes les plus éminents de tous les pays et de toutes les époques: Buffon, Daubenton, Lacépède, G. Cuvier, F. Cuvier, Geoffroy Saint-Hilaire, Latreille, De Jussieu, Brongniart, etc. Cz. 7: Pachydermes, ruminants, édentés, cétacés, marsupiaux et monotrèmes. Paris: Maresq, 1857, s. 1. (fr.).
  11. ↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clviii. (niem.).
  12. ↑ J.E. Gray. Observations on the Preserved Specimens and Skeletons of the Rhinocerotidæ in the Collection of the British Museum and Royal College of Surgeons, including the Descriptions of Three New Species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1867, s. 1005, 1867. (ang.). 
  13. ↑ T.N. Gill. Arrangement of the Families of Mammals; with Analytical Tables. „Smithsonian Miscellaneous collections”. 11, s. 12, 1872. (ang.). 
  14. ↑ J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 45. (ang.).
  15. ↑ E. Blyth. Catalogue of mammals and birds of Burma. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. Supplement. 44 (2), s. 50, 1875. (ang.). 
  16. ↑ a b von Brandt 1878 ↓, s. 25.
  17. ↑ von Brandt 1878 ↓, s. 33.
  18. ↑ von Brandt 1878 ↓, s. 41.
  19. ↑ von Brandt 1878 ↓, s. 51.
  20. ↑ a b c d L. Dollo. Rhinocéros vivants et fossiles. „Revue des questions scientifiques”. 17, s. 295, 1885. (fr.). 
  21. ↑ F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. 894, 1889. (hiszp.). 
  22. ↑ K.A. von Zittel: Traité de paléontologie. T. 4: Vertebrata (Mammalia). Munchen and Leipzig: R. Oldenburg, 1891, s. 288. (niem.).
  23. ↑ H.F. Osborn. The Extinct Rhinoceroses. „Memoirs of the American Museum of Natural History”. 1 (3), s. 121, 1898. (ang.). 
  24. ↑ Osborn 1900 ↓, s. 249.
  25. ↑ Osborn 1900 ↓, s. 262.
  26. ↑ O.P. Hay. Bibliography and catalogue of the fossil vertebrata of North America. „Bulletin of the United States Geological Survey”. 179, s. 646, 1902. (ang.). 
  27. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 768, 1904. (ang.). 
  28. ↑ H. Winge: Jordfundne og nulevende hovdyr (Ungulata) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over hovdyrenes indbyrdes slægtskab. Kjøbenhavn: H. Hagerup, 1906, s. 71, seria: E Museo Lundii. Triede Bind. Første halvbind. (duń.).
  29. ↑ W.K. Gregory & J.K. Mosenthal: Outline classification of the Mammalia recent and extinct. W: H.F. Osborn: The Age of Mammals in Europe, Asia and North America. New York: The Macmillan Company, 1910, s. 557. (ang.).
  30. ↑ S. Breuning. Beiträge zur Stammesgeschichte der Rhinocerotidae. „Verhandlungen der Zoologische und Botanische Gesellschaft Wien”. 73, s. 120, 1923. (niem.). 
  31. ↑ Ringström 1924 ↓, s. 5.
  32. ↑ Ringström 1924 ↓, s. 97.
  33. ↑ V.T. Zammarano: Le colonie italiane di diretto dominio. Fauna e caccia. A cura di. Rome: Ministero delle colonie, Ufficio studi e propaganda, 1930, s. 165. (wł.).
  34. ↑ W.O. Dietrich. Zur Entwicklungsmechanik des Gebisses der afrikanischen Nashörner. „Centralblatt für Mineralogie, Geologie und Paläontologie”. 1942, s. 297–300, 1942. (niem.). 
  35. ↑ M. Kretzoi. Alttertiäre Perissodactylen aus Ungarn. „Annales historico-naturales Musei Nationalis Hungarici”. 33, s. 87–98, 1940. (niem.). 
  36. ↑ G.G. Simpson. The principles of classification and a classification of mammals. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 85, s. 142, 1945. (ang.). 
  37. ↑ M. Friant. Recherches sur le télencéphale des Rhinoceridae. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1950 (2), s. 337, 1950. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1950.tb00953.x. (ang.). 
  38. ↑ P.E.P. Deraniyagala. A hornless rhinoceros from the Mio-Pliocene deposits of East Africa. „Spolia Zeylanica”. 26, s. 24, 1951. (ang.). 
  39. ↑ J.R. Ellerman, T.C.S. Morrison-Scott & R.W. Hayman: Southern African mammals 1758 to 1951: a reclassification. London: British Museum (Natural History), 1953, s. 162. (ang.).
  40. ↑ P.E.P. Deraniyagala. The Extinct and Living Subfamilies of African Rhinocerotidae. „Spolia Zeylanica”. 27, s. 13, 1953. (ang.). 
  41. ↑ Heißig 1972 ↓, s. 16.
  42. ↑ Heißig 1972 ↓, s. 58.
  43. ↑ Heißig 1972 ↓, s. 59.
  44. ↑ Heißig 1972 ↓, s. 71.
  45. ↑ a b H. Loose. Pleistocene Rhinocerotidae of W. Europe with reference to the recent two-horned species of Africa and S.E. Asia. „Scripta Geologica”. 33, s. 7, 1975. (ang.). 
  46. ↑ a b C.P. Groves. Phylogeny of the living species of rhinoceros. „Zeitschrift für Zoologische Systematik und Evolutionsforschung”. 21 (4), s. 312, 1983. DOI: 10.1111/j.1439-0469.1983.tb00297.x. (ang.). 
  47. ↑ K. Heißig: Rhinocerotidae. W: D.R. Prothero & R.M. Schoch (redaktorzy): The evolution of perissodactyls. New York: Oxford University Press, 1989, s. 405, 406, seria: Oxford Monographs on Geology and Geophysics, 15. ISBN 978-0195060393. (ang.).
  48. ↑ Prothero i Schoch 1989 ↓, s. 534.
  49. ↑ a b c Prothero i Schoch 1989 ↓, s. 536.
  50. ↑ Guérin 1989 ↓, s. 5.
  51. ↑ a b Guérin 1989 ↓, s. 10.
  52. ↑ Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 115.
  53. ↑ a b c Kalandadze i Rautian 1992 ↓, s. 116.
  54. ↑ E. Cerdeño. Cladistic analysis of the family Rhinocerotidae (Perissodactyla). „American Museum Novitates”. 3143, s. 23, 1995. (ang.). 
  55. ↑ McKenna i Bell 1997 ↓, s. 482.
  56. ↑ McKenna i Bell 1997 ↓, s. 483.
  57. ↑ McKenna i Bell 1997 ↓, s. 484.
  58. ↑ P.-O. Antoine. Phylogénie et évolution des Elasmotheriina (Mammalia, Rhinocerotidae). „Mémoires du Muséum national d’Histoire naturelle”. 188, s. 37, 2002. (fr.). 
  59. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 166–167. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  60. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 390. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  61. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Rhinocerotidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
  62. ↑ E. Dinerstein: Family Rhinocerotidae (Rhinoceroses). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 177–178. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  63. ↑ a b c Katarzyna Marcysiak, Jednorożec na szczęście, [w:] "Angora", nr 22 (1719), 28 maja 2023 roku, ISSN 0867 8162, str. 78-79.
  64. ↑ a b c d e Katarzyna Marcysiak, Jednorożec na szczęście, [w:] "Angora", nr 22 (1719), 28 maja 2023 roku, ISSN 0867 8162, str. 78-79.
  65. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-10]. (ang.).
  66. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 637–638. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  67. ↑ J.S. Zijlstra, Elasmotheriinae, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-12-10] (ang.).
  68. ↑ J.J. Kaup. Ueber Rhinoceros incisivus Cuv., and eine neue Art, Rhinoceros Schleiermacheri. „Isis von Oken”. Jahrgang 1832, s. 904, 1832. (niem.). 
  69. ↑ M. Kretzoi. Bemerkungen zum System der Nachmiozänen Nashorn-Gattungen. „Földtani közlöny”. 72 (4–12), s. 311, 1942. (niem.). 
  70. ↑ L. Ginsburg & C. Guérin. Sur l’origine et l’extension stratigraphique du petit Rhinocerotide miocene Acerotherium (Alicornops) simorrense (Lartet 1851) nov. subgen. „Comptes Rendus Sommaires de la Société Géologique de France”. 3, s. 114, 1979. (fr.). 
  71. ↑ H.E. Wood, 2nd. Some early Tertiary rhinoceroses and hyracodonts. „Bulletins of American paleontology”. 13 (50), s. 232, 1927. (ang.). 
  72. ↑ E.D. Cope. On some new extinct Mammalia from the Tertiary of the Plains. „Paleontological bulletin”. 14, s. 1, 1873. (ang.). 
  73. ↑ C. Forster Cooper. New genera and species of mammals from the Miocene deposits of Baluchistan.—Preliminary notice. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 16 (95), s. 408, 1915. (ang.). 
  74. ↑ O. Roger. Wirbeltierreste aus dem Obermiocän der bayerisch-schwäbisclien Hochebene. „Bericht des Naturwissenschaftlichen Vereins für Schwaben und Neuburg (a.V.) in Augsburg”. Veröifentlieht im Jahre 1904, s. 13, 1904. (niem.). 
  75. ↑ D.A. Hooijer. A new rhinoceros from the late Miocene of Loperot, Turkana district, Kenya. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 142 (3), s. 342, 1971. (ang.). 
  76. ↑ Ringström 1924 ↓, s. 26.
  77. ↑ H.G. Bronn. Ueber die fossilen Zähne eines neuen Geschlechtes aus der Dickhäuter-Ordnung, Coelodonta, Höhlenzahn. „Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde”. 2, s. 60, 1831. (niem.). 
  78. ↑ W.O. Dietrich. Neue Nashornreste aus Schwaben (Diaceratherium tomerdingensis n. g. n. sp.). „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 6, s. 203, 1931. (niem.). 
  79. ↑ von Brandt 1878 ↓, s. 48.
  80. ↑ M. Crusafont i Pairó, J.F. De Villalta & J.T. Santonja. El burdigaliense continental de la cuenca del Vallés-Penedés. „Memorias y comunicaciones del Instituto Geológico, Diputación Provincial de Barcelona”, s. 152–156, 1955. (ang.). 
  81. ↑ Abel 1910 ↓, s. 20.
  82. ↑ H.E. Wood, 2nd. Rhinoceroses from the Thomas Farm Miocene of Florida. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 130 (5), s. 364, 1964. (ang.). 
  83. ↑ E.H. Colbert. A new rhinoceros from the Siwalik beds of India. „American Museum novitates”. 749, s. 1, 1934. (ang.). 
  84. ↑ Prothero 2005 ↓, s. 70.
  85. ↑ L.B. Albright. Ungulates of the Toledo Bend local fauna (late Arikareean, early Miocene), Texas Coastal Plain. „Bulletin of the Florida Museum of Natural History”. Biological Sciences. 42 (1), s. 22, 1999. (ang.). 
  86. ↑ L. Ginsburg & K. Heißig: Hoploaceratherium, a new generic name for ‘Aceratherium’ tetrcidactylum. W: D.R. Prothero & R.M. Schoch (redaktorzy): The evolution of perissodactyls. New York: Oxford University Press, 1989, s. 418, seria: Oxford Monographs on Geology and Geophysics, 15. ISBN 978-0195060393. (ang.).
  87. ↑ Е.И. Беляева: Семейство Rhinocerotidae. W: Э.А. Вангенгейм, Е.И. Беляева, B.E. Гарутт, Е.Л. Дмитриева & В.C. Зажигин: Млекопитающие эоплейстоцена западного Забайкалья. Москва: Издательство «Наука», 1966, s. 133. (ros.).
  88. ↑ D.A. Hooijer. A rhinoceros from the Late Miocene of Fort Ternan, Kenya. „Zoologische Mededelingen”. 43 (6), s. 78, 1968. (ang.). 
  89. ↑ L.G. Tanner & L.D. Martin. New Rhinocerotids from the Oligocene of Nebraska. „Life Science Miscellaneous Publications of the Royal Ontario Museum, Toronto”, s. 212, 1976. (ang.). 
  90. ↑ A. Aymard. Des terrains fossilifères du bassin supérieur de la Loire. „Comptes rendus hebdomadaires de l’Académie des Sciences”. 38, s. 675, 1854. (fr.). 
  91. ↑ Е.И. Беляева. Некоторые данные по олигоценовым носорогам Монголии. „Труды Палеонтологического института”. 55, s. 192, 195, 1954. (ros.). 
  92. ↑ C.B. Hanson: Teletaceras radinskyi, a new primitive rhinocerotid from the Late Eocene Clarno Formation of Oregon. W: D.R. Prothero & R.M. Schoch (redaktorzy): The evolution of perissodactyls. New York: Oxford University Press, 1989, s. 380, seria: Oxford Monographs on Geology and Geophysics, 15. ISBN 978-0195060393. (ang.).
  93. ↑ F.A. Lucas. A new Rhinoceros, Trigonias osborni, from the Miocene of South Dakota. „Proceedings of the United States National Museum”. 23 (1207), s. 221, 1901. (ang.). 
  94. ↑ L.T. Holbrook & S.G. Lucas. A new genus of rhinocerotoid from the Eocene of Utah and the status of North American „Forstercooperia”. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 17 (2), s. 384, 1997. DOI: 10.2307/4523815. (ang.). 
  95. ↑ Prothero 2005 ↓, s. 124.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nosorożcowate&oldid=72051446”