Wikipedia

Nowe Miasto Lubawskie

miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim

Nowe Miasto Lubawskie (niem. Neumark in Westpreußen) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu nowomiejskiego. Położone jest między Garbem Lubawskim a Pojezierzem Iławskim, nad rzeką Drwęcą.

Nowe Miasto Lubawskie
miasto i gmina
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

nowomiejski

Prawa miejskie

1325

Burmistrz

Józef Blank[1]

Powierzchnia

11,37[2] km²

Wysokość

82 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


10 554[3][4]
928,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(056)

Kod pocztowy

13-300

Tablice rejestracyjne

NNM

Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego
Mapa konturowa powiatu nowomiejskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Ziemia53°25′32″N 19°35′16″E/53,425556 19,587778
TERC (TERYT)

2812011

SIMC

0983563

Urząd miejski
ul. Rynek 1
13-300 Nowe Miasto Lubawskie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych z 31 grudnia 2021 roku Nowe Miasto Lubawskie liczyło 10 554 mieszkańców[5].

Nowe Miasto Lubawskie uzyskało lokację miejską w 1325 roku[6]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Miasto daje nazwę gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie, której siedziba jest w Mszanowie.

Położenie edytuj

Według danych z roku 2008[8] Nowe Miasto Lubawskie ma obszar 11,37 km², w tym:

  • użytki rolne: 62%
  • użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 1,67% powierzchni powiatu.

Nowe Miasto Lubawskie leży w historycznej ziemi chełmińskiej[9][10], w ramach której położone jest w ziemi lubawskiej[11][12], a także na obszarze dawnej ziemi Sasinów[13][14].

Przemysł edytuj

Stanowi ośrodek usługowy dla regionu rolniczego z drobnym przemysłem. Mieszczą się tu zakłady przemysłu: meblarskiego (Fabryka Mebli Szynaka[15], Mazurskie Meble Szynaka Interline[16], Oiko Fabryka Mebli[17], Amak[18]), materiałów budowlanych (Finishparkiet, Jawor-Parkiet[19]), stoczniowy i morski (Haber Yacht[20][21], Simex[22]), domów holenderskich (Tom&Luk[23]), obróbka metalu (Monterbud[24]) oraz inne (Dawo Opakowania[25], Folstrecz[26], Browar Nowomiejski[27], Szlifmar[28]). W mieście funkcjonuje 5,3 ha podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Historia edytuj

Osobny artykuł: Kalendarium historii Nowego Miasta Lubawskiego.
 
Brama Brodnicka (Kurzętnicka)
 

We wczesnym średniowieczu ziemie te zamieszkiwało bałtyjskie plemię Sasinów. Pierwsza wzmianka o nowej osadzie pochodzi z 1325 roku z kroniki Piotra z Duisburga. W 1353 roku osadzie nadano prawa miejskie chełmińskie. W XIV wieku zbudowano kościół, a Krzyżacy zbudowali dookoła miasta mury obronne. W lipcu 1410 roku niedługo po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało opanowane przez wojska króla Władysława Jagiełły, jednak na mocy I pokoju toruńskiego z 1411 roku powróciło jeszcze na kilkanaście lat w skład państwa zakonu krzyżackiego. W 1440 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. W 1454 roku mieszczanie wypędzili z miasta Krzyżaków. W 1468 roku zostało przyłączone do Królestwa Polskiego, w zamian za Nidzicę. Miasto poważnie ucierpiało podczas Potopu szwedzkiego. W zaborze pruskim od 1772 roku. W latach 1807-1815 Nowe Miasto znajdowało się granicach Księstwa Warszawskiego. W 1865 roku miejscowi Polacy powołali Towarzystwo Rolnicze przekształcone w 1893 roku w Bank Ludowy. W Polsce ponownie od 1920 roku. W II Rzeczypospolitej wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Do 1 kwietnia 1937 roku nosiło urzędową nazwę „Nowemiasto – Pomorze”. Od 3 września 1939 roku okupacja niemiecka. 9 września, 15 października i 7 grudnia Niemcy przeprowadzają egzekucje Polaków. Wieczorem 20 stycznia 1945 roku przedpola miasta zajmuje 2 armia uderzeniowa oraz 8 samodzielny korpus pancerny gwardii II Frontu Ukraińskiego. Następnego dnia, po krótkiej wymianie ognia, oddziały radzieckie wkroczyły do miasta od strony Pacółtowa i Tylic odbijając je z rąk Niemców[29]. W 1975 roku zlikwidowano powiat. Od 1 stycznia 1999 roku siedziba odtworzonego powiatu.

1 stycznia 1992 roku włączono ją (28,16 ha) do Nowego Miasta Lubawskiego włączono Marianowo ze wsi Kurzętnik[30].

Zabytki edytuj

Wybrane zabytki
 
Baszta Bramy Lubawskiej
 
Bazylika św. Tomasza Apostoła
 
Kościół poewangelicki
 
Brama wjazdowa klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich
 
Ratusz
 
Poczta
 
Spichlerz
 
Fragment murów miejskich
  • Gotycka Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim. W 1330 roku ukończono budowę prezbiterium, a po 1350 roku wzniesiono nawy.
    • Płyta nagrobna wójta zamku w Bratianie Kunona von Liebensteina z około 1407 roku
    • nagrobek wojewody chełmińskiego Mikołaja Działyńskiego (zm. 1604) w stylu renesansowym
    • ołtarz główny w stylu renesansowym
  • Baszta Bramy Lubawskiej z II połowy XIV wieku w stylu gotyckim. Pierwotnie zwieńczenie obiegały wystające drewniane ganki, które zlikwidowano w XVIII wieku. W XV-XVI wieku przed bramą wybudowano barbakan. W XIX wieku zlikwidowano sterczyny na dachu baszty i rozebrano barbakan. Po 1920 roku przebito w baszcie przejście dla pieszych, w 1960 roku adaptowana na potrzeby PTTK, od 1984 roku użytkowana przez ZHP[31].
  • Brama Brodnicka (Kurzętnicka) z II poł. XIV wieku w stylu gotyckim. W XIX wieku archiwum miejskie. Przejście w niej przebito około 1920 roku.
  • fragmenty murów miejskich z XIV wieku
  • dawny kościół ewangelicki z 1912 roku, obecnie kino (oficjalnie nie istnieje)
  • ruiny klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich (teren poklasztorny administracyjnie podlega miastu)
  • domy z XIX wieku
  • Ratusz, Rynek 1
  • Poczta przy ul. Działyńskich 1
  • Spichlerz przy ul. 3-go Maja 16
  • Dom przy ul. Bocznej 3

Muzea edytuj

Kultura edytuj

 
Rynek Nowomiejski

Większość inicjatyw kulturalnych realizowana jest poprzez Miejskie Centrum Kultury i Miejską Bibliotekę Publiczną oraz lokalne stowarzyszenia: Nowomiejskie Towarzystwo Kultury (afiliowane przy MCK), Chór Harmonia. W początkach lipca organizowane są Dni Nowego Miasta Lubawskiego. Plenerowe koncerty organizują też w sezonie letnim browar Carlsberg i Polskie Radio Olsztyn. Do cyklicznych imprez o charakterze ogólnopolskim należały w przeszłości: Ogólnopolski Zlot Fanów Zespołu Queen (lipiec), którego organizatorem był Zbigniew Kamiński mieszkaniec Nowego Miasta Lubawskiego oraz warsztaty teatralno-filmowo-muzyczne „Nowa Sztuka Nowe Miasto” organizowane przez gdański Teatr Znak (sierpień), którego reżyserem i założycielem był nowomieszczanin Janusz Gawrysiak. Na przedmieściu miasta zlokalizowane jest Miejsce Inicjatyw Pozytywnych Kacze Bagno, w którym organizowanych było wiele niekonwencjonalnych imprez kulturalnych. Założycielem i pomysłodawcą jest nowomieszczanin Michał Łapiński, wiceprezes Stowarzyszenia Edukacja pod Żaglami. W mieście kręcono film Strefa ciszy.

Oświata edytuj

 
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich

W Nowym Mieście Lubawskim znajduje się Przedszkole Miejskie (ul. Tysiąclecia 3), trzy szkoły podstawowe (SP nr 1 im. Jana Pawła II, adres: ul. Jagiellońska 3; SP nr 2 im. Janusza Korczaka, adres: ul. Tysiąclecia 33, oraz SP nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich, adres: ul. Działyńskich 14). Na terenie miasta zlokalizowana jest jedna szkoła średnia, tj. Zespół Szkół im. C.K. Norwida (ul. 3 Maja 24, tamże Internat). W mieście działa filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej.

Opieka zdrowotna edytuj

  • Szpital Powiatowy w Nowym Mieście Lubawskim im. Friedricha Lange na ul. Mickiewicza 10 [32]. Szpital działa w formule podstawowej czterech oddziałów, tj. oddział dziecięcy, oddział chirurgiczny, oddział chorób wewnętrznych oraz oddział ginekologiczno-położniczy.

Demografia edytuj

Dane z 30 czerwca 2013[33]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 11 230 100 5879 52,35 5351 47,65
gęstość zaludnienia
(mieszk./km²)		 980,21 513,46 466,75
Rok Ludność
XVI w. ca.1000
1812 719
1825 1 067
1834 1 299
1849 1 517
1875 2 371
1880 2 742
1885 2 678
1890 2 723
1900 3 144
1910 4 144
1916 3 577
1921 3 721
1927 3 901
1939 4 964
1945 4 672
1955 5 046
1965 6 450
1971 7 032
1975 7 650
1992 10 300
1998 10 800
2004 11 104
2006 11 403
2008 11 077
2012 11 145
2016 11 085
2020 10 709
2021 10 554
  • Piramida wieku mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego w 2021 roku[34].

Komunikacja edytuj

 
Nieczynny przystanek kolejowy Nowe Miasto Lubawskie Południe

Przez miasto przebiega:

Od 2022 roku miasto ma obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 15[35].

W mieście była stacja kolejowa Nowe Miasto Lubawskie.

Sport edytuj

 
Stadion MOSiR w Nowym Mieście Lubawskim

Sport nowomiejski znany był na arenie ogólnopolskiej poprzez KS Drwęca Nowe Miasto Lubawskie, który swymi korzeniami sięga roku 1919. Największe sukcesy w piłce nożnej klub odnosił w sezonie 2005/06 gdy grał w II lidze oraz w Pucharze Polski w sezonie 2004/2005 (dotarł do 1/16). Największe sukcesy lekkoatletyczne przypadają na lata 80. oraz początek 90. XX wieku. Lekkoatleci zdobyli łącznie 6 medali złotych, 11 srebrnych, 6 brązowych na imprezach rangi Mistrzostw Polski (w tym głównie Spartakiad Młodzieży oraz mistrzostw zrzeszeń sportowych). Obecnie KS Drwęca jest dwusekcyjny (piłka nożna – 5 grup, lekkoatletyka). Znani wychowankowie KS Drwęca to: Wiesław Lendzion, Grzegorz Domżalski, Hanna Wardowska, Jonatan Straus i Maciej Wolski.

W lipcu 2008 roku z inicjatywy jednego z byłych działaczy powstał NKS Drwęca 1 (później NKS Nowe Miasto Lubawskie z sekcją LA). Po 4 latach zawodnicy zostali przetransferowani do Olimpii Grudziądz, a NKS nie prowadzi dalszej działalności.

Istnieją także uczniowskie kluby sportowe:

  • MUKS Olimpia (przy Gimnazjum)
  • UKS Iskra (przy SP 1)
  • UKS Sokół (przy SP 2)
  • UKS Klub Taneczny AS (przy SP 2)
  • UKS (przy Zespole Szkół im. C.K. Norwida)

W sportach motorowych na szczeblu regionu, krajowym jak i zagranicznym startują zawodnicy Automobilklubu Nowomiejskiego, który posiada własny autodrom.

Wyznania edytuj

 
Bazylika św. Tomasza Apostoła

Kościół rzymskokatolicki edytuj

W Nowym Mieście Lubawskim dominującą rolę odgrywa Kościół katolicki. W mieście funkcjonuje jedna parafia rzymskokatolicka pw. św. Tomasza Apostoła (sanktuarium Matki Bożej Łąkowskiej). Tu znajduje się siedziba Dekanatu Nowe Miasto Lubawskie (ok. 13 tys. wiernych).

Świadkowie Jehowy edytuj

Od lat 60. XX w. w mieście działalność prowadzi społeczność Świadków Jehowy, która ma tu swój zbór (Sala Królestwa: Kurzętnik, ul. Żurawia 12)[36].

Nieistniejące edytuj

Do wybuchu II wojny światowej nieliczna gmina żydowska miała swoją synagogę przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego oraz nieistniejący cmentarz przy dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej. Do końca II wojny światowej w mieście miała swój kościół gmina ewangelicka. W latach 60. XX w. kościół, stojący na rynku, przebudowano na kino, które doczekało się gruntownego remontu zakończonego w 2021 roku. Od tej chwili kino zostało przekształcone w Kinoteatr Harmonia[37].

Baza noclegowa edytuj

  • Hotel MOSiR
  • Hotel „Finish”
  • Hotelik „Il’Cavaliere”
  • pokoje gościnne „Szklana Róża - Sala weselna”
  • Hotel Tiffany
  • Hotelik Herbert
  • Stara Olejarnia
  • kwatery prywatne

Szlaki turystyczne edytuj

Miasta partnerskie edytuj

Media lokalne edytuj

 
Kamienica w której mieściła się redakcja przedwojennej gazety „Drwęca”

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Burmistrz - Józef Blank. umnowemiasto.pl. [dostęp 2022-06-15]. (pol.).
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. GUS
  3. ↑ Nowe Miasto Lubawskie w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-01-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  4. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021r.
  5. ↑ Nowe Miasto Lubawskie (warmińsko-mazurskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-17] (pol.).
  6. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
  7. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  8. ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  9. ↑ Antoni Czacharowski. Kupiectwo toruńskie w latach młodości Mikołaja Kopernika. „Rocznik Toruński”. 7, s. 29, 30, 1972. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe Oddział w Poznaniu. ISSN 0557-2177. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: […] pograniczne miasta ziemi chełmińskiej: […] Nowe Miasto Lubawskie i Lubawa pragnęły utrzymać swą dawną uprzywilejowaną pozycję gospodarczą w stosunku do sąsiednich ziem. (pol.). 
  10. ↑ Roman Czaja: Miasta pruskie a zakon krzyżacki. Studia nad stosunkami między miastem a władzą terytorialną w późnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999, s. 99. ISBN 83-231-1050-6. Cytat: […] w zjeździe uczestniczyło 12 miast, głównie z ziemi chełmińskiej ([…] Nowe Miasto Lubawskie) […]. (pol.).
  11. ↑ Teresa Mroczko: Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 255. ISBN 83-01-01017-7. Cytat: Nowe Miasto Lubawskie położone jest w tej części ziemi lubawskiej, która w XIV w. należała do zakonu. (pol.).
  12. ↑ Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku. Zenon Hubert Nowak (red.), Roman Czaja (red.). Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2000, s. 49. ISBN 83-87639-26-5. Cytat: W latach dwudziestych XIV w. nasiliła się akcja kolonizacyjna w ziemi lubawskiej, gdzie Krzyżacy lokowali Nowe Miasto Lubawskie (ok. 1325 r.) […]. (pol.).
  13. ↑ Przewodnik po Polsce. Kazimierz Marcinek (red.). Wyd. 4. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1976, s. 672. OCLC 830222091. Cytat: N. Miasto Lubawskie […]. Położ. na ziemi plemienia Sasinów. (pol.).
  14. ↑ Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984, s. 191. ISBN 83-04-01090-9. Cytat: […] cały górny bieg Drwęcy wraz z całą ziemią lubawską – to pierwotnie dziedzina pruska plemienia Sasinów […]. (pol.).
  15. ↑ KRS: 0000269544, krs-online.com.pl [dostęp 2023-04-19].
  16. ↑ KRS: 0000286961, krs-online.com.pl.
  17. ↑ OIKO FABRYKA MEBLI MARIAN GIERSZYŃSKI, Nowe Miasto Lubawskie, OWG [dostęp 2023-04-19].
  18. ↑ Amak – Amak, Lubawa, domy, bloki, budownictwo, pracownia projektowa [dostęp 2023-06-25] (pol.).
  19. ↑ O firmie, jawor-parkiet.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  20. ↑ Prezydent Andrzej Duda w stoczni nad Drwęcą, gazetaolsztynska.pl, 30 maja 2020 [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  21. ↑ HABER YACHTS sp. z o.o, GospodarkaMorska.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  22. ↑ Osprzęt dla statków, okucia, armatura i sterowanie zdalne okrętowe - | Simex - przemysł morski, www.pphusimex.pl [dostęp 2023-06-25].
  23. ↑ TOM&LUK, Rejestr.io [dostęp 2023-04-19].
  24. ↑ Monterbud Sp z oo, www.facebook.com [dostęp 2023-06-25] (pol.).
  25. ↑ DAWO OPAKOWANIA DARIUSZ WOLSKI, Nowe Miasto Lubawskie, OWG [dostęp 2023-04-19].
  26. ↑ P.P.H FOLSTRECZ PIOTR BUŁKOWSKI, Nowe Miasto Lubawskie, OWG [dostęp 2023-04-19].
  27. ↑ BROWAR NOWOMIEJSKI, Rejestr.io [dostęp 2023-04-19].
  28. ↑ SZLIFMAR sp. z o.o., NOWE MIASTO LUBAWSKIE, OWG [dostęp 2023-04-19].
  29. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 757
  30. ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497
  31. ↑ http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i5/i2/i7/i7/r5277/BaranskiM_BasztaBramy.pdf
  32. ↑ Szpital Powiatowy w Nowym Mieście Lubawskim na szpitalnml.pl
  33. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30.VI.2013 r., Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2013-10-30].
  34. ↑ Nowe Miasto Lubawskie (warmińsko-mazurskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, Polska w liczbach [dostęp 2023-01-17] (pol.).
  35. ↑ Obwodnica Nowego Miasta Lubawskiego oddana do ruchu - Ministerstwo Infrastruktury - Portal Gov.pl, Ministerstwo Infrastruktury [dostęp 2023-01-14] (pol.).
  36. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].
  37. ↑ Prace w kinie zmierzają ku końcowi, otwarcie we wrześniu, gazetaolsztynska.pl [dostęp 2023-01-17].
  38. ↑ O mieście. nowemiastolub.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-08)]..

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowe_Miasto_Lubawskie&oldid=71705088”