Nowe Miasto Lubawskie

miasto i gmina w województwie warmińsko-mazurskim
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 8 wrz 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Nowe Miasto Lubawskie (hist. Nowe Miasto nad Drwęcą[4], niem. Neumark in Westpreußen) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, nad rzeką Drwęcą.

Nowe Miasto Lubawskie
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek w Nowym Mieście Lubawskim
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

nowomiejski

Prawa miejskie

1353

Burmistrz

Jacek Wolski [1]

Powierzchnia

11,37[1] km²

Wysokość

82 m n.p.m.

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


10 554[2][3]
928,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(056)

Kod pocztowy

13-300

Tablice rejestracyjne

NNM

Położenie na mapie powiatu nowomiejskiego
Mapa konturowa powiatu nowomiejskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowe Miasto Lubawskie”
Ziemia53°25′32″N 19°35′16″E/53,425556 19,587778
TERC (TERYT)

2812011

SIMC

0983563

Urząd miejski
ul. Rynek 1
13-300 Nowe Miasto Lubawskie
Strona internetowa
BIP

Miasto daje nazwę gminie wiejskiej Nowe Miasto Lubawskie, której siedziba jest w Mszanowie.

Według danych z 31 grudnia 2021 roku Nowe Miasto Lubawskie liczyło 10 554 mieszkańców[5].

Położenie

edytuj

Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Nowe Miasto Lubawskie leży w historycznej ziemi chełmińskiej[7][8], w ramach której położone jest w ziemi lubawskiej[9][10], a także na obszarze dawnej ziemi Sasinów[11][12].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy i Garbu Lubawskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego[13].

Historia

edytuj

Starożytność i wczesne średniowiecze

edytuj

W pierwszym tysiącleciu p.n.e. w okolicach dzisiejszego Nowego Miasta Lubawskiego pojawili się Prasłowianie z kręgu kultury łużyckiej. We wczesnym średniowieczu ziemie te zamieszkiwało pruskie plemię Sasinów[14].

Od XIV do XVII wieku

edytuj

Pierwsza wzmianka o nowej osadzie pochodzi z 1325 roku z kroniki Piotra z Dusburga[15], w której znajduje się zapis, iż komtur krzyżacki ziemi chełmińskiej Otto von Luttenberg założył miasto w zakolu rzeki Drwęcy o nazwie Nuwenmarkt (Nowy Targ). W 1353 roku osadzie nadano z rąk Winrycha von Kniprode prawo miejskie na prawie chełmińskie[14]. W XIV wieku zbudowano kościół, a Krzyżacy zbudowali dookoła miasta mury obronne. W lipcu 1410 roku niedługo po bitwie pod Grunwaldem miasto zostało opanowane przez wojska króla Władysława Jagiełły, jednak na mocy I pokoju toruńskiego z 1411 roku powróciło jeszcze na kilkanaście lat w skład państwa zakonu krzyżackiego. W 1440 roku miasto przystąpiło do antykrzyżackiego Związku Pruskiego. W 1454 roku mieszczanie wypędzili z miasta Krzyżaków. W 1468 roku zostało przyłączone do Królestwa Polskiego, w zamian za Nidzicę. Miasto poważnie ucierpiało podczas Potopu szwedzkiego.

Od XVIII wieku do II wojny światowej

edytuj

W 1772 miasto weszło w skład zaboru pruskiego. W latach 1807–1815 Nowe Miasto znajdowało się granicach Księstwa Warszawskiego. W 1865 roku miejscowi Polacy powołali Towarzystwo Rolnicze przekształcone w 1893 roku w Bank Ludowy. Od 1920 roku miasto znalazło się w granicach II Rzeczypospolitej i wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Toruniu. Do 1 kwietnia 1937 roku nosiło urzędową nazwę „Nowemiasto – Pomorze”.

Dwa dni później od wybuchu II wojny światowej, 3 września 1939 roku miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie. 9 września, 15 października i 7 grudnia Niemcy przeprowadzili egzekucje Polaków. Wieczorem 20 stycznia 1945 roku przedpola miasta zajmuje 2 armia uderzeniowa oraz 8 samodzielny korpus pancerny gwardii II Frontu Ukraińskiego. Następnego dnia, po krótkiej wymianie ognia, oddziały radzieckie wkroczyły do miasta od strony Pacółtowa i Tylic, odbijając je z rąk Niemców[16]. Miasto zostaje zniszczone w ok. 40% przez wojska sowieckie[17].

Po 1945 roku

edytuj

W latach 1945–1950 Nowe Miasto Lubawskie wchodziło w skład województwa pomorskiego ze stolicą w Bydgoszczy. 6 marca 1950 miasto i powiat zostają przyłączone do województwa olsztyńskiego. W 1975 roku zlikwidowano powiat. W latach 1975–1998 Nowe Miasto Lubawskie administracyjnie należało do województwa toruńskiego. Od 1 stycznia 1999 roku miasto stało się siedzibą odtworzonego powiatu.

1 stycznia 1992 roku do Nowego Miasta Lubawskiego zostaje przyłączone Marianowo (28,16 ha) ze wsi Kurzętnik[18].

Zabytki

edytuj
  • Gotycka Bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim. W 1330 roku ukończono budowę prezbiterium, a po 1350 roku wzniesiono nawy.
    • Płyta nagrobna wójta zamku w Bratianie Kunona von Liebensteina z około 1407 roku
    • nagrobek wojewody chełmińskiego Mikołaja Działyńskiego (zm. 1604) w stylu renesansowym
    • ołtarz główny w stylu renesansowym
  • Baszta Bramy Lubawskiej z II połowy XIV wieku w stylu gotyckim. Pierwotnie zwieńczenie obiegały wystające drewniane ganki, które zlikwidowano w XVIII wieku. W XV-XVI wieku przed bramą wybudowano barbakan. W XIX wieku zlikwidowano sterczyny na dachu baszty i rozebrano barbakan. Po 1920 roku przebito w baszcie przejście dla pieszych, w 1960 roku adaptowana na potrzeby PTTK, od 1984 roku użytkowana przez ZHP[19].
  • Brama Brodnicka (Kurzętnicka) z II poł. XIV wieku w stylu gotyckim. W XIX wieku archiwum miejskie. Przejście w niej przebito około 1920 roku.
  • fragmenty murów miejskich z XIV wieku
  • Dawny kościół ewangelicki z 1912 roku, obecnie kino
  • Ruiny klasztoru OO. Reformatów w Łąkach Bratiańskich (teren poklasztorny administracyjnie podlega miastu)
  • Domy z XIX wieku
  • Ratusz przy ul. Rynek 1
  • Zabytkowa kamienica przy ul. Rynek 2, w której mieściła się redakcja przedwojennej gazety „Drwęca”
  • Poczta przy ul. Działyńskich 1
  • Spichlerz przy ul. 3-go Maja 16
  • Dom przy ul. Bocznej 3

Kultura

edytuj

Większość inicjatyw kulturalnych realizowana jest poprzez Miejskie Centrum Kultury i Miejską Bibliotekę Publiczną oraz lokalne stowarzyszenia: Nowomiejskie Towarzystwo Kultury (afiliowane przy MCK) i Chór Harmonia. W początkach lipca organizowane są Dni Nowego Miasta Lubawskiego. Plenerowe koncerty organizują też w sezonie letnim browar Carlsberg i Polskie Radio Olsztyn.

Do cyklicznych imprez o charakterze ogólnopolskim należały w przeszłości:

  • Ogólnopolski Zlot Fanów Zespołu Queen (lipiec), którego organizatorem był Zbigniew Kamiński
  • Warsztaty teatralno-filmowo-muzyczne „Nowa Sztuka Nowe Miasto” organizowane przez gdański Teatr Znak (sierpień), którego reżyserem i założycielem był Janusz Gawrysiak

Na przedmieściu miasta zlokalizowane jest Miejsce Inicjatyw Pozytywnych Kacze Bagno, w którym organizowanych było wiele niekonwencjonalnych imprez kulturalnych. Założycielem i pomysłodawcą jest nowomieszczanin Michał Łapiński, wiceprezes Stowarzyszenia Edukacja pod Żaglami. W mieście kręcono film Strefa ciszy.

Media lokalne

edytuj

Gospodarka

edytuj

Miasto stanowi ośrodek usługowy dla regionu rolniczego z drobnym przemysłem. Mieszczą się tu zakłady przemysłu:

  • meblarskiego:
    • Fabryka Mebli Szynaka[22]
    • Mazurskie Meble Szynaka Interline[23]
    • Oiko Fabryka Mebli[24]
    • Amak[25]
  • materiałów budowlanych:
    • Finishparkiet
    • Jawor-Parkiet[26]
  • stoczniowy i morski:
  • domów holenderskich:
  • obróbka metalu
  • oraz inne:

W Nowym Mieście Lubawskim funkcjonuje 5,3 ha podstrefy Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej.

Oświata

edytuj
 
Szkoła Podstawowa nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich

W Nowym Mieście Lubawskim znajduje się:

  • Przedszkole Miejskie przy ul. Tysiąclecia 3
  • Trzy szkoły podstawowe:
    • SP nr 1 im. Jana Pawła II, ul. Jagiellońska 3
    • SP nr 2 im. Janusza Korczaka, ul. Tysiąclecia 33
    • SP nr 3 im. Filomatów Nowomiejskich, ul. Działyńskich 14

Na terenie miasta zlokalizowana jest jedna szkoła średnia: Zespół Szkół im. C.K. Norwida przy ul. 3 Maja 24 wraz z internatem. W mieście działa filia Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej.

Opieka zdrowotna

edytuj

W Nowym Mieście Lubawskim funkcjonuje Szpital Powiatowy im. Friedricha Lange na ul. Mickiewicza 10[36]. Szpital działa w formule podstawowej czterech oddziałów, tj. oddział dziecięcy, oddział chirurgiczny, oddział chorób wewnętrznych oraz oddział ginekologiczno-położniczy.

Demografia

edytuj

Dane z 30 czerwca 2013[37]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 11 230 100 5879 52,35 5351 47,65
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
980,21 513,46 466,75
Rok Ludność
XVI w. ca. 1000
1812 719
1825 1 067
1834 1 299
1849 1 517
1875 2 371
1880 2 742
1885 2 678
1890 2 723
1900 3 144
1910 4 144
1916 3 577
1921 3 721
1927 3 901
1939 4 964
1945 4 672
1955 5 046
1965 6 450
1971 7 032
1975 7 650
1992 10 300
1998 10 800
2004 11 104
2006 11 403
2008 11 077
2012 11 145
2016 11 085
2020 10 709
2021 10 554
  • Piramida wieku mieszkańców Nowego Miasta Lubawskiego w 2021 roku[38].

Struktura powierzchni

edytuj

Według danych z roku 2008[39] Nowe Miasto Lubawskie ma obszar 11,37 km², w tym:

  • użytki rolne: 62%
  • użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 1,67% powierzchni powiatu.

Komunikacja

edytuj
 
Nieczynny przystanek kolejowy Nowe Miasto Lubawskie Południe

Przez miasto przebiega:

Od 2022 roku miasto ma obwodnicę w ciągu drogi krajowej nr 15[40].

W mieście była stacja kolejowa Nowe Miasto Lubawskie.

 
Stadion MOSiR w Nowym Mieście Lubawskim

Sport nowomiejski znany był na arenie ogólnopolskiej poprzez KS Drwęca Nowe Miasto Lubawskie, który swymi korzeniami sięga roku 1919. Największe sukcesy w piłce nożnej klub odnosił w sezonie 2005/06 gdy grał w II lidze oraz w Pucharze Polski w sezonie 2004/2005 (dotarł do 1/16). Największe sukcesy lekkoatletyczne przypadają na lata 80. oraz początek 90. XX wieku. Lekkoatleci zdobyli łącznie 6 medali złotych, 11 srebrnych, 6 brązowych na imprezach rangi Mistrzostw Polski (w tym głównie Spartakiad Młodzieży oraz mistrzostw zrzeszeń sportowych). Obecnie KS Drwęca jest dwusekcyjny (piłka nożna – 5 grup, lekkoatletyka). Znani wychowankowie KS Drwęca to: Wiesław Lendzion, Grzegorz Domżalski, Hanna Wardowska, Jonatan Straus i Maciej Wolski.

W lipcu 2008 roku z inicjatywy jednego z byłych działaczy powstał NKS Drwęca 1 (później NKS Nowe Miasto Lubawskie z sekcją LA). Po 4 latach zawodnicy zostali przetransferowani do Olimpii Grudziądz, a NKS nie prowadzi dalszej działalności.

Istnieją także uczniowskie kluby sportowe:

  • MUKS Olimpia (przy Gimnazjum)
  • UKS Iskra (przy SP 1)
  • UKS Sokół (przy SP 2)
  • UKS Klub Taneczny AS (przy SP 2)
  • UKS (przy Zespole Szkół im. C.K. Norwida)

W sportach motorowych na szczeblu regionu, krajowym, jak i zagranicznym startują zawodnicy Automobilklubu Nowomiejskiego, który posiada własny autodrom.

Wyznania

edytuj
 
Bazylika św. Tomasza Apostoła

W Nowym Mieście Lubawskim dominującą rolę odgrywa Kościół katolicki. W mieście funkcjonuje jedna parafia rzymskokatolicka pw. św. Tomasza Apostoła (sanktuarium Matki Bożej Łąkowskiej). Tu znajduje się siedziba Dekanatu Nowe Miasto Lubawskie (ok. 13 tys. wiernych).

Od lat 60. XX w. w mieście działalność prowadzi społeczność Świadków Jehowy, która ma tu swój zbór (Sala Królestwa: Kurzętnik, ul. Żurawia 12)[41].

Nieistniejące

edytuj

Do wybuchu II wojny światowej nieliczna gmina żydowska miała swoją synagogę przy obecnej ulicy Kazimierza Wielkiego oraz nieistniejący cmentarz przy dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej. Do końca II wojny światowej w mieście miała swój kościół gmina ewangelicka. W latach 60. XX w. kościół, stojący na rynku, przebudowano na kino, które doczekało się gruntownego remontu zakończonego w 2021 roku. Od tej chwili kino zostało przekształcone w Kinoteatr Harmonia[42].

Baza noclegowa

edytuj
  • Hotel MOSiR
  • Hotel „Finish”
  • Hotelik „Il’Cavaliere”
  • pokoje gościnne „Szklana Róża – Sala weselna”
  • Hotel Tiffany
  • Hotelik Herbert
  • Stara Olejarnia
  • kwatery prywatne

Szlaki turystyczne

edytuj

Miasta partnerskie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. GUS.
  2. Nowe Miasto Lubawskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-17], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021r.
  4. Nowe Miasto, Lubawskie czy nad Drwęcą?. umnowemiasto.pl, 2023-12-04. (pol.).
  5. Nowe Miasto Lubawskie (warmińsko-mazurskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-17] (pol.).
  6. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  7. Antoni Czacharowski. Kupiectwo toruńskie w latach młodości Mikołaja Kopernika. „Rocznik Toruński”. 7, s. 29, 30, 1972. Toruń: Państwowe Wydawnictwo Naukowe Oddział w Poznaniu. ISSN 0557-2177. [dostęp 2022-09-20]. Cytat: […] pograniczne miasta ziemi chełmińskiej: […] Nowe Miasto Lubawskie i Lubawa pragnęły utrzymać swą dawną uprzywilejowaną pozycję gospodarczą w stosunku do sąsiednich ziem. (pol.). 
  8. Roman Czaja: Miasta pruskie a zakon krzyżacki. Studia nad stosunkami między miastem a władzą terytorialną w późnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1999, s. 99. ISBN 83-231-1050-6. Cytat: […] w zjeździe uczestniczyło 12 miast, głównie z ziemi chełmińskiej ([…] Nowe Miasto Lubawskie) […]. (pol.).
  9. Teresa Mroczko: Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 255. ISBN 83-01-01017-7. Cytat: Nowe Miasto Lubawskie położone jest w tej części ziemi lubawskiej, która w XIV w. należała do zakonu. (pol.).
  10. Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Podziały administracyjne i kościelne w XIII–XVI wieku. Zenon Hubert Nowak (red.), Roman Czaja (red.). Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2000, s. 49. ISBN 83-87639-26-5. Cytat: W latach dwudziestych XIV w. nasiliła się akcja kolonizacyjna w ziemi lubawskiej, gdzie Krzyżacy lokowali Nowe Miasto Lubawskie (ok. 1325 r.) […]. (pol.).
  11. Przewodnik po Polsce. Kazimierz Marcinek (red.). Wyd. 4. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1976, s. 672. OCLC 830222091. Cytat: N. Miasto Lubawskie […]. Położ. na ziemi plemienia Sasinów. (pol.).
  12. Stanisław Rospond: Słownik etymologiczny miast i gmin PRL. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1984, s. 191. ISBN 83-04-01090-9. Cytat: […] cały górny bieg Drwęcy wraz z całą ziemią lubawską – to pierwotnie dziedzina pruska plemienia Sasinów […]. (pol.).
  13. Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 (pol.).
  14. a b Historia [online], www.umnowemiasto.pl (pol.).
  15. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54–55.
  16. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 757.
  17. Historia miejscowości – Nowe Miasto Lubawskie [online], sztetl.org.pl (pol.).
  18. Dz.U. z 1991 r. nr 115, poz. 497.
  19. http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i5/i2/i7/i7/r5277/BaranskiM_BasztaBramy.pdf.
  20. Ocalić od zapomnienia, czyli „Dom Aneczki” w remoncie [online], gazetaolsztynska.pl, 11 maja 2020 (pol.).
  21. Nowemiasto.dlawas.info – portal informacyjno-rozrywkowy [online], DlaWas.info (pol.).
  22. KRS: 0000269544 [online], krs-online.com.pl [dostęp 2023-04-19].
  23. KRS: 0000286961 [online], krs-online.com.pl.
  24. OIKO FABRYKA MEBLI MARIAN GIERSZYŃSKI, Nowe Miasto Lubawskie [online], OWG [dostęp 2023-04-19].
  25. Amak – Amak, Lubawa, domy, bloki, budownictwo, pracownia projektowa [online] [dostęp 2023-06-25] (pol.).
  26. O firmie [online], jawor-parkiet.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  27. Prezydent Andrzej Duda w stoczni nad Drwęcą [online], gazetaolsztynska.pl, 30 maja 2020 [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  28. HABER YACHTS sp. z o.o [online], GospodarkaMorska.pl [dostęp 2023-04-19] (pol.).
  29. Osprzęt dla statków, okucia, armatura i sterowanie zdalne okrętowe – | Simex – przemysł morski [online], www.pphusimex.pl [dostęp 2023-06-25].
  30. TOM&LUK [online], Rejestr.io [dostęp 2023-04-19].
  31. Monterbud Sp z oo [online], www.facebook.com [dostęp 2023-06-25] (pol.).
  32. DAWO OPAKOWANIA DARIUSZ WOLSKI, Nowe Miasto Lubawskie [online], OWG [dostęp 2023-04-19].
  33. P.P.H FOLSTRECZ PIOTR BUŁKOWSKI, Nowe Miasto Lubawskie [online], OWG [dostęp 2023-04-19].
  34. BROWAR NOWOMIEJSKI [online], Rejestr.io [dostęp 2023-04-19].
  35. SZLIFMAR sp. z o.o., NOWE MIASTO LUBAWSKIE [online], OWG [dostęp 2023-04-19].
  36. Szpital Powiatowy w Nowym Mieście Lubawskim na szpitalnml.pl.
  37. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30.VI.2013 r. [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2013-10-30].
  38. Nowe Miasto Lubawskie (warmińsko-mazurskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-17] (pol.).
  39. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  40. Obwodnica Nowego Miasta Lubawskiego oddana do ruchu – Ministerstwo Infrastruktury – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Infrastruktury [dostęp 2023-01-14] (pol.).
  41. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-02-05].
  42. Prace w kinie zmierzają ku końcowi, otwarcie we wrześniu [online], gazetaolsztynska.pl [dostęp 2023-01-17].
  43. O mieście. nowemiastolub.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-08)].

Linki zewnętrzne

edytuj