Nowogrodziec

miasto w województwie dolnośląskim

Nowogrodziec (tuż po wojnie Nowimburk[3], niem. Naumburg am Queis[4]) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w województwie dolnośląskim, w powiecie bolesławieckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Nowogrodziec. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.

Nowogrodziec
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ceramiczny wazon na rynku w Nowogrodźcu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

bolesławiecki

Gmina

Nowogrodziec

Prawa miejskie

1233

Burmistrz

Joanna Świder

Powierzchnia

16,1 km²

Wysokość

190-220[1] m n.p.m.

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


4122[2]
256,0 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 75

Kod pocztowy

59-730

Tablice rejestracyjne

DBL

Położenie na mapie gminy Nowogrodziec
Mapa konturowa gminy Nowogrodziec, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowogrodziec”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Nowogrodziec”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Nowogrodziec”
Położenie na mapie powiatu bolesławieckiego
Mapa konturowa powiatu bolesławieckiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowogrodziec”
Ziemia51°12′04″N 15°23′08″E/51,201111 15,385556
TERC (TERYT)

0201044

SIMC

0936262

Urząd miejski
Rynek 1
59-730 Nowogrodziec
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 4122 mieszkańców[2] (621. miejsce w kraju).

Położenie

edytuj

Nowogrodziec położony jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie bolesławieckim nad Kwisą i Iwnicą[1]. Miasto liczące nieco ponad 4 tys. mieszkańców rozłożone jest w dolinie rzeki, na obszarze Borów Dolnośląskich oraz na skraju Niziny Śląskiej[1]. Miasto leży przy drodze wojewódzkiej nr 357 relacji OsiecznicaRadomierzyce oraz w odległości 4,5 km od drogi krajowej nr 94 (WrocławZgorzelec)[5]. Oprócz tego z Nowogrodźca wybiegają drogi lokalne do Gierałtowa, Lwówka Śląskiego, Brzeźnika i Zebrzydowej[1].

Przez miasto przebiega linia kolejowa Jelenia GóraŻagań. W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa.

Historia

edytuj
 
Zespół klasztorny magdalenek wraz z obwarowaniami, (XVIII-XIX w.)
 
Ratusz w Nowogrodźcu
 
Barokowa kolumna przed wejściem do kościoła pw. św. Pawła i Piotra

Pierwszymi osadnikami byli Bobrzanie, którzy wykorzystali dogodne położenie grodu na wysokim wzniesieniu[1]. Wzgórze, które opływają dwie rzeki Kwisa i Iwnica stanowiło dobry punkt kontrolny dla brodu, którym przeprawiali się kupcy zmierzający wzdłuż Kwisy w kierunku północnym. Stanowiło ono też świetny bastion obronny. Potwierdzeniem tego są znalezione stare monety i przedmioty rzymskie w mieście. Przez teren miasta i gminy przebiegał szlak "Via Regia" czyli "Królewska Droga". Był to szlak handlowy prowadzący z zachodu na wschód.

Nowogrodziec był związany w późniejszym okresie z dynastią Piastów Śląskich[1].

Prawa miejskie miastu nadał książę Henryk Brodaty[1]. Nowogrodziec był na przestrzeni wieków własnością książąt legnickich, głogowskich, świdnicko-jaworskich[1]. Wraz z powstaniem na początku XIII wieku klasztoru nowogrodzieckiego, nastąpił dynamiczny rozwój kościoła jak i miasta[1]. Mniszki z klasztoru dzięki swym staraniom doprowadziły do miasta wodę budując w 1500 wodociąg miejski[1]. Najubożsi mieszkańcy Nowogrodźca mogli korzystać ze źródlanej wody za darmo. Współpraca klasztoru z miastem nie zawsze układała się dobrze, gdyż dochodziło do różnych kłótni, głównie o prawo połowu ryb w Kwisie, prawo do sądownictwa czy przywilej warzenia piwa.

Znaczenie miasta rosło w związku z obecnością na jego terenach złóż gliny. Znaczny rozwój miasta zapewniło także XV-wieczne prawo cechowe, które ustalało liczbę warsztatów jednego cechu w mieście. To tutaj przybyły z sąsiedniego Bolesławca Jonasz Anders założył swój warsztat. Nastąpiło to w 1547. Po tym okresie aż do XX wieku mieszkańcy utrzymywali się z produkcji wyrobów ceramicznych.

Nowogrodziec znajdował się najpierw pod panowaniem Polski, potem do śmierci księżnej Agnieszki w przyjaznym Polsce księstwie świdnicko-jaworskim.

Po wygaśnięciu piastowskiej linii książęcej, miasto weszło pod panowanie korony Czeskiej. Właścicielami Nowogrodźca były rody von Landeskrone, von Rechenberg, von Haugwitz i von Warnsdorf. Od XVIII wieku miasto znajdowało się we władaniu Prus[1].

W 1527 miasto nawiedziła epidemia dżuma, która zabiła większość mieszczan. Jedynymi ocalałymi z epidemii były trzy pary małżeńskie oraz mieszkańcy klasztoru. Nowi mieszkańcy miasta postanowili wybudować świątynię i nazwać ją Kościołem Ofiarowania. Kościół ten został ukończony dopiero w 1657, a do naszych czasów zachował się jedynie fragment fundamentów na cmentarzu komunalnym.

Nowogrodziec przez lata był też dewastowany przez działania wojenne. Miasto niszczone było przez Husytów w XV wieku, Szwedów w XVII wieku, także podczas wojen śląskich[1]. Mimo to miasto szybko podnosiło się ze zniszczeń i odbudowywało[1].

W 1817 powstał pierwszy telegraf, a wkrótce potem przez Zebrzydową poprowadzono Dolnośląsko-Brandenburską Kolej Żelazną. Miasto w XX wieku dynamicznie się rozwijało, co przejawiało się dużymi inwestycjami oraz znacznym poprawieniem standardu życiowego mieszkańców Nowogrodźca. Już w 1900 miasto otrzymało prąd elektryczny, a jako pierwsze zostały oświetlone główne arterie komunikacyjne miasta. Również w tym samym roku w mieście założono pierwsze linie telefoniczne. Równocześnie rozbudowywano się połączeń kolejowych. W 1903 ukończono linię z Lwówka Śląskiego przez Nowogrodziec do Żagania, a rok później, (1904), po dwóch latach budowy otwarto dworzec kolejowy[1].

Nowogrodziec przeszedł bez większych zniszczeń I wojnę światową, lecz olbrzymie zniszczenia przyniosła II wojna światowa. Większość zabytkowych domów i kamieniczek w centrum uległa zniszczeniu w wyniku zaciętych walk w lutym 1945.

31 grudnia 1959 roku do Nowogrodźca włączono Ołdrzychów[6].

 
Zabudowa powojenna

Po wojnie Nowogrodziec rozwijał się wolniej. Powstało kilka inwestycji, nowe zakłady przemysłowe, instytucje kultury i oświaty. Miasto najpierw należało do województwa wrocławskiego (najpierw z siedzibą w Legnicy a potem we Wrocławiu. Do 1975 leżał w powiecie bolesławieckim. Reforma administracyjna z 1975 umieściła Nowogrodziec w nowo powstałym województwie jeleniogórskim. Ponowna reforma administracyjna z 1998 ponownie umieściła miasto w powiecie bolesławieckim województwa dolnośląskiego.

W 2003 miasto Nowogrodziec obchodziło uroczyście 770-lecie nadania praw miejskich. Obecnie (styczeń 2023 r.) miasto liczy nieco ponad 4,1 tys. mieszkańców[2] i jest lokalnym ośrodkiem usługowym, przemysłowym, i administracyjnym.

Demografia

edytuj

Piramida wieku mieszkańców Nowogrodźca w 2014 roku[7].
 

Ludzie związani z Nowogrodźcem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowogrodźcem.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowogrodźcu.

Zabytki

edytuj
 
Kościół św. Mikołaja
 
Słup milowy króla Augusta II z 1725 r.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[8]:

  • miasto (ośrodek historyczny)
  • zespół klasztorny magdalenek, XVIII-XIX w.:
  • mury obronne, pozostałości z ok. 1500 r.
  • ratusz z 1795 roku, przebudowany w 1880 r.
  • plebania, obecnie dom mieszkalny, ul. Kościelna (dec. Klasztorna) 1, z 1790 r.
  • szkoła, obecnie plebania, ul. Kościelna 1, z 1766 r.
  • kamieniczki przy okolicznych uliczkach rynku:
    • dom, ul. Kościelna 3, z XVIII w.
    • dom, Kościelna 15, z drugiej poł. XIX w.
    • dom mieszkalno-gospodarczy na Ołdrzychowie, ul. Ołdrzychowska 26, z pierwszej poł. XIX w.,
    • dom, ul. Szpitalna 10, z 1850 r.

inne zabytki:

  • barokowa kamienna figura św. Jana Nepomucena
  • wieża widokowa wybudowana w latach 1879-1890,
  • kościół ewangelicki
  • kościół św. Mikołaja
  • plebania z 1726 roku
  • kamienny drogowskaz z początku XIX wieku
  • słup milowy Poczty Saskiej z 1725 r. z monogramem króla Polski Augusta II Mocnego (ARłac. , pol. Król August)
  • cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w walkach z Niemcami w 1945 r. (222 groby)

Transport

edytuj
 
Stacja kolejowa Nowogrodziec

Przez Nowogrodziec przebiega droga wojewódzka nr 357 oraz drogi powiatowe w kierunku Bolesławca i Lwówka Ślaskiego[1].

Linie kolejowe

edytuj

W miasteczku zlokalizowana jest stacja kolejowa na linia kolejowej nr 283[1].

Komunikacja publiczna

edytuj
  • PKS w Bolesławcu Sp. z o.o.[10]
  • PKS w Lubaniu Sp. z o.o. (obecnie pod nazwą PKS Voyager)[11]

Prywatni przewoźnicy

edytuj

Gospodarka

edytuj

Nowogrodziec jest lokalnym ośrodkiem usługowo-handlowym, i przemysłowym. W mieście nie ma wielu zakładów przemysłowych. Mimo to istnieje kilka większych podmiotów gospodarczych:

  • Kopalnie Surowców Mineralnych "Surmin-Kaolin" S.A. – producent kaolinu dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego
  • Klinkiernia "Ołdrzychów" Sp. z o.o. – producent cegły klinkierowej
  • Noelken sp. z o.o. – producent półproduktów do produkcji kosmetyków
  • Przedsiębiorstwo Konserwacji Urządzeń Wodnych i Melioracyjnych "Meliobud" sp. z o.o. – wykonuje usługi wodne i melioracyjne

W pobliskiej wsi Wykroty utworzono podstrefę Nowogrodziec Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości S.A. w której działa kilka podmiotów:

  • Ziołopex – producent przypraw i dodatków piekarsko-ciastkarskich, konfekcjonowanie bakalii
  • Cerrys sp. z o.o. – producent farb i lakierów
  • CM3 – producent metalowych kontenerów
  • BDN Polska
  • Weber Hydraulika – producent elementów metalowych i hydraulicznych
  • HMS Polska – producent maszyn do obróbki galwanicznej płyt drukowanych
  • Lovink Polska – usługi w zakresie emaliowania produktów używanych w gospodarstwie domowym

Oprócz tego w mieście istnieje szereg sklepów, punktów usługowych, kilka hurtowni, działają serwisy samochodowe. Istnieje poczta, ośrodek zdrowia, posterunek policji, stacja benzynowa.

Walory przyrodnicze

edytuj
 
Park w centrum miasta

Nowogrodziec jest terenem atrakcyjnym pod względem przyrodniczym. Na terenie gminy Nowogrodziec znajduje się 17 pomników przyrody[potrzebny przypis], które umiejscowione są na terenach czterech zabytkowych parków w Wykrotach, Zebrzydowej, Gościszowie i Gierałtowie. Najbardziej znanym pomnikiem przyrody[potrzebny przypis] jest "bluszcz kolejarzy" który oplata jedną ze ścian stacji PKP w Zebrzydowej.

Edukacja

edytuj

W Nowogrodźcu istnieje możliwość zdobycia wykształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym oraz gimnazjalnym. W mieście istnieje Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego, Gimnazjum Miejskie w Nowogrodźcu oraz Przedszkole Samorządowe. Ogółem do tych szkół uczęszcza ponad 1100 uczniów[potrzebny przypis]. Nowogrodzieckie szkoły podstawowe i gimnazja realizują tzw. programy wychowawcze które maja na celu rozwijanie osobowości ucznia, jego poczucia silnej tożsamości. Oprócz tego w wielu szkołach prowadzone są liczne zajęcia pozalekcyjne, głównie sportowe ale także zajęcia z języka polskiego, matematyki czy plastyki. Ciekawe są zajęcia z informatyki czy prowadzone chóry dziecięce i młodzieżowe[potrzebny przypis].

Kultura

edytuj

Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego w Nowogrodźcu jest Gminne Centrum Kultury i Sportu. Prowadzi ono zajęcia w kilku sekcjach i stowarzyszeniach. Są to[potrzebny przypis]: sekcja języków obcych, sekcja karate, aerobik, tenis stołowy, klub młodzieżowy, chór, sekcja taneczna, koło harcerskie, sekcja gier zespołowych. GCKiS prowadzi i utrzymuje także Bibliotekę Publiczna Miasta i Gminy w Nowogrodźcu. Instytucja ta jest także organizatorem wielu imprez sportowo-kulturalnych wśród których najważniejsze[potrzebny przypis] to NOWOgrodziec NA FOLKOWO, Gminny Konkurs na Pisankę-Kraszankę, Kwietniowe spotkania na planszy, Dni Gminy Nowogrodziec, Dożynki Gminne, Bal Mikołajkowy, Bieg Uliczny Nowogrodzka Dziesiątka oraz Pečenica czyli Święto Pieczonego Prosiaka.

Sport i rekreacja

edytuj

W Nowogrodźcu istnieje stadion miejski którym zarządza Gminne Centrum Kultury i Sportu. Centrum to organizuje także wiele imprez sportowych w mieście i gminie m.in[potrzebny przypis]. deblowy turniej tenisa stołowego, halowy turniej piłki nożnej o puchar Burmistrza Nowogrodźca, turniej szachowy, miniturniej koszykówki Kosz, turniej rzutek sportowych, halowa liga unihokeja. W Nowogrodźcu istnieje Miejski Klub Sportowy Chrobry Nowogrodziec, który został założony w 1948 roku.

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta partnerskie[14]:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l m n o p Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 2: Pogórze Izerskie. Cz. 2: M-Ż. Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, s. 109-120. ISBN 83-85773-61-4.
  2. a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  3. Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
  4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  5. wyznaczanie-trasy.pl [online], wyznaczanie-trasy.pl [dostęp 2018-01-04] (pol.).
  6. Dz.U. z 1959 r. nr 66, poz. 408
  7. Nowogrodziec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  8. Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 4,5. [dostęp 2012-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
  9. Runęły mury klasztoru
  10. Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej Sp. z o.o.. www.pks.boleslawiec.pl. [dostęp 2015-08-25].
  11. Tomasz Kupczyk: Brak dostępu / Forbidden. www.pksvoyager.pl. [dostęp 2015-08-25].
  12. LOGICOM [1]: Auto-Linie Bolesławiec Rozkłady Jazdy. auto-linie.pl. [dostęp 2015-08-25].
  13. 611608 - Strona główna. www.busiki.com.pl. [dostęp 2015-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-05)].
  14. Oficjalny serwis gminy i miasta Nowogrodziec [online], 28 lutego 2020 [dostęp 2007-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2007-05-28].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj