Nowy Sącz

miasto w województwie małopolskim

Nowy Sączmiasto na prawach powiatu w Polsce, położone w województwie małopolskim, siedziba ziemskiego powiatu nowosądeckiego. Trzecie pod względem liczby mieszkańców i piąte pod względem powierzchni miasto[2] w województwie małopolskim i największe miasto Beskidu Sądeckiego, stolica Sądecczyzny. Jedno z najstarszych miast w Małopolsce – lokowane 8 listopada 1292 roku jako miasto królewskie na ziemi krakowskiej[3].

Nowy Sącz
miasto na prawach powiatu
Ilustracja
Widok Nowego Sącza
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Data założenia

XIII wiek

Prawa miejskie

8 listopada 1292

Prezydent

Ludomir Handzel

Powierzchnia

57,6 km²

Wysokość

272–475 m n.p.m.

Populacja (30.06.2022)
• liczba ludności
• gęstość


80 756[1]
1402,5 os./km²

Strefa numeracyjna

18

Kod pocztowy

33-300 do 33-308, 33-310, 33-320

Tablice rejestracyjne

KN

Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Nowy Sącz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Nowy Sącz”
Ziemia49°37′30″N 20°41′44″E/49,625000 20,695556
TERC (TERYT)

1262011

SIMC

0959435

Urząd miejski
Rynek 1
33-300 Nowy Sącz
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 30 czerwca 2022 r., miasto było zamieszkiwane przez 80 756 osób[4].

Geografia

edytuj

Położenie geograficzne

edytuj

Nowy Sącz położony jest w płaskim dnie Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej na zróżnicowanej wysokości od 272 n.p.m. (Wielopole) do ok. 475 m n.p.m. (wzgórze Majdan). Najstarsza część miasta leży na płaskim wyniesieniu pomiędzy korytami obu rzek, które posiada naturalne walory obronne, co zadecydowało o lokowaniu miasta przez króla Wacława II właśnie w tym miejscu. W dawnych czasach wzgórze miejskie było poprzecinane parowami (obecnie zasypanymi) pełniącymi role dodatkowych fos. Położenie w Kotlinie Sądeckiej powoduje pewną izolację Nowego Sącza od innych ośrodków osadniczych, jednak przebiegający tędy szlak komunikacyjny na południe Europy spowodował, że miasto znalazło w średniowieczu dogodne warunki do rozwoju i wymiany handlowej – głównie z Węgrami.

Nowy Sącz położony jest u podnóża masywów górskich: na południu znajduje się Beskid Sądecki, na zachodzie Beskid Wyspowy, na wschodzie wcina się wąskim klinem Beskid Niski, a od północy przylega Pogórze Rożnowskie. W niewielkiej odległości znajduje się Jezioro Rożnowskie.

Przed reformą administracyjną w 1998 r. stolica województwa nowosądeckiego. W latach 1973–1977 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Nowy Sącz. W latach 1969–1972 miasto było siedzibą gromady Nowy Sącz.

Zanieczyszczenie powietrza: Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Nowy Sącz został sklasyfikowany jako czternaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[5][6].

W liczbach

edytuj
  • Powierzchnia miasta: 57,6 km²
  • Najwyższy punkt: wzgórze Majdan – ok. 475 m n.p.m.
  • Najniższy punkt: Wielopole – 272 m n.p.m.
  • Obwód miasta: 42,3 km
  • Długość wszystkich ulic: 230 km
  • Długość rzek: 18 km

Klimat

edytuj
Klimatogrami dla Nowego Sącza
IIIIIIIVVVIVIIVIIIIXXXIXII
 
 
33
 
8
-18
 
 
28
 
10
-16
 
 
35
 
18
-10
 
 
53
 
23
-3
 
 
78
 
26
0
 
 
109
 
29
4
 
 
108
 
31
7
 
 
95
 
30
5
 
 
56
 
28
1
 
 
39
 
23
-2
 
 
41
 
16
-8
 
 
41
 
11
-15
Temperatury w °C
Opad całkowity w mm
Źródło: Weatherbase[7]


Osiedla

edytuj

Zgodnie ze Statutem Nowego Sącza w mieście wyznaczono 25 jednostek pomocniczych gminy zwanych osiedlami[8]:


Lp. Osiedle Powierzchnia
[km²]
Liczba mieszkańców
(31.12.2018)[9]
Gęstość zaludnienia
[os./km²]
1. Barskie 0,38 5867 15 439
2. Biegonice 6,23 1449 233
3. Centrum 0,43 1657 3853
4. Chruślice 1,03 691 671
5. Dąbrówka 4,05 1954 482
6. Falkowa 4,62 1440 312
7. Gołąbkowice 1,99 4146 2083
8. Gorzków 1,55 3704 2390
9. Helena 4,46 4477 1004
10. Kaduk 1,57 3163 2015
11. Kilińskiego 0,46 653 1420
12. Kochanowskiego 3,44 6284 1827
13. Millenium 0,24 4206 17 525
14. Nawojowska 2,61 4486 1719
15. Piątkowa 2,08 1763 848
16. Poręba Mała 5,13 2605 508
17. Przetakówka 2,47 4121 1668
18. Przydworcowe 0,30 3467 11 557
19. Stare Miasto 0,82 2239 2730
20. Szujskiego 0,60 4398 7330
21. Westerplatte 0,27 3271 12 115
22. Wojska Polskiego 0,99 6707 6775
23. Wólki 3,19 3554 1114
24. Zabełcze 3,55 1211 341
25. Zawada 5,05 4844 959

Toponimia

edytuj

Początkowo osada w miejscu dzisiejszego Nowego Sącza nosiła nazwę Kamienica. Nazwa miasta aktem lokacyjnym nadanym przez Wacława II, została przeniesiona z sąsiadującego Sandecz – Sącza (dzisiaj Starego Sącza).
Aby odróżnić od poprzedniego miasta, dodano przymiotnik „Nowy”, a miasto zaczęło nosić nazwę „Nova Sandecz”.

Historia[10]

edytuj
 
Rekonstrukcja dokumentu lokacyjnego Nowego Sącza wydanego przez Wacława II 8 listopada 1292
 
Powiat sądecki na mapie województwa krakowskiego w I Rzeczypospolitej

W XIII wieku na terenie dzisiejszego miasta powstała wieś Kamienica, która od 1280 r. była własnością biskupa krakowskiego. Za sprawą biskupa Pawła z Przemankowa Nowy Sącz został lokowany 8 listopada 1292 na mocy dokumentu wydanego przez króla czeskiego Wacława II. Było to jedyne miasto, które zostało założone na kontrolowanych przez niego ziemiach polskich[11]. Miejscowość zawdzięczała szybki rozwój licznym przywilejom oraz położeniu na szlaku handlowym na Węgry. W XIV w. – za panowania Kazimierza Wielkiego – wybudowany został zamek i mury obronne. W zamku sądeckim odbywały się liczne spotkania polskich władców z władcami innych narodów. W 1409 król Władysław Jagiełło oraz książę litewski Witold układali tutaj plany wojny z zakonem krzyżackim. W średniowieczu miasto kilkakrotnie nawiedzały powodzie, pożary oraz epidemie, co częściowo zahamowało jego rozwój. Od początku panowania Jagiellonów aż do rozbiorów miasto było siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[12].

W 1554 roku Nowy Sącz uzyskał prawo składu[13].

W XVI i XVII w. w okolicach Nowego Sącza rozwijali działalność bracia polscy (m.in. Jonasz i Wespazjan Schlichtyngowie). W mieście w latach 1556–1616 funkcjonowały szkoła i zbór ariański ukierunkowane na dyteizm.

13 grudnia 1655 mieszczanie sądeccy, pod dowództwem braci Wąsowiczów i przy wsparciu oddziałów Gabriela Wojniłłowicza, uwolnili miasto (jako jedno z pierwszych w Rzeczypospolitej) od najeźdźców szwedzkich. Tym samym rozpoczął się zryw narodu polskiego przeciwko najeźdźcy z północy. Odwrót Szwedów spod Jasnej Góry rozpoczął się 13 dni po tym fakcie. 3 stycznia 1656 Król Jan Kazimierz przebywający w Krośnie, datował list z podziękowaniem dla ludności Nowego Sącza za obronę Polski. W 1683 leżący nieopodal Stary Sącz odwiedził Jan III Sobieski, powracający do kraju po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem. Tam spotkał się ze swoją żoną – królową Marią Kazimierą.

W 1770, a więc jeszcze przed I rozbiorem Polski, Austria zaanektowała powiaty spiski, nowotarski i sądecki, w wyniku czego Nowy Sącz znalazł się w granicach Austrii w Galicji – urzędowa niemiecka nazwa miasta brzmiała Neu Sandez. W 1876 utworzono C.K. Warsztaty Kolejowe, a rok później oddano do użytku sądecki odcinek kolei tarnowsko-leluchowskiej. 3 lipca 1893 w Nowym Sączu powstał Związek Stronnictwa Chłopskiego (ZSCh) – pierwsza w Europie polityczna organizacja chłopska. Utworzona została przez Jana i Stanisława Potoczków.

W 1889 Nowy Sącz stał się gminą miejską. W 1912 jako w jednym z pierwszych miast w Polsce wybudowano w rekordowym tempie własną elektrownię. 11 marca po raz pierwszy zapaliły się lampy elektryczne.

 
Niemiecka żandarmeria polowa w Nowym Sączu na wiosnę 1915 r.

Podczas I wojny światowej, w latach 1914–1915, miasto przejściowo okupowali Rosjanie, następnie ponownie zajęte zostało przez wojska państw centralnych. Wyzwolone w 1918 powróciło do odrodzonej Rzeczypospolitej. 31 października 1918 w Nowym Sączu (3 dni po powołaniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej), po raz pierwszy w niepodległej Polsce, orkiestra oficjalnie odegrała Mazurka Dąbrowskiego, który później stał się hymnem państwowym.

21 czerwca 1934 na „starym cmentarzu” został pochowany minister spraw wewnętrznych gen. Bronisław Pieracki. W tym dniu Polskie Radio przeprowadziło pierwszą w historii bezpośrednią transmisję wydarzenia spoza Warszawy.

6 września 1939 Nowy Sącz został zajęty przez wojska niemieckie. W latach okupacji niemieckiej przez Nowy Sącz prowadziły szlaki przerzutu żołnierzy na Węgry do organizowanych we Francji, a potem Wielkiej Brytanii Polskich Sił Zbrojnych. 20 stycznia 1945, po trzydniowych walkach, do miasta wkroczyły jednostki 38 Armii (gen. płk. Kiryła Moskalenki) 4 Frontu Ukraińskiego. Poległym podczas zdobywania miasta żołnierzom radzieckim wzniesiono Pomnik Wdzięczności na kwaterze żołnierzy Armii Czerwonej na cmentarzu komunalnym oraz Pomnik Braterstwa Broni w Alei Wolności[14]. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 6 września 1946 miasto Nowy Sącz zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za wydatny udział ludności w konspiracji w okresie okupacji[15].

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy dla byłych żołnierzy AK i podziemia niepodległościowego. Obóz pracy nr 143 powstał w Nowym Sączu[16].

W 1951 Nowy Sącz został uznany za miasto na prawach powiatu. W latach 1958–1975 miał miejsce tzw. „eksperyment sądecki”. W latach 1975–1998 był stolicą województwa nowosądeckiego. W wyniku reformy administracyjnej od 1 stycznia 1999 Nowy Sącz jest powiatem grodzkim, będąc jednocześnie siedzibą powiatu nowosądeckiego ziemskiego.

W 2017 z okazji 725. rocznicy lokacji miasta została wydana Nowa Encyklopedia Sądecka, której autorem jest Jerzy Leśniak. Encyklopedia na 1012 stronach zawiera biogramy osób związanych z Nowym Sączem, opisy obiektów historycznych i znaczących budynków użyteczności publicznej, szczegółowe opisy ważnych wydarzeń, jakie miały miejsce w Sądecczyźnie w ciągu ostatnich setek i dziesiątków lat. Integralną część stanowi bogata ikonografia dobrze zespolona z tekstem słownym[17].

Demografia

edytuj
Osobny artykuł: Ludność Nowego Sącza.
Liczba ludności Nowego Sącza na przestrzeni ostatnich 6 stuleci
Źródło: [18][19].

Największą populację Nowy Sącz odnotował w 2005 r. – według danych GUS 84 729 mieszkańców[20].

Wskaźnik dzietności w Nowym Sączu w 2016 na 1000 urodzeń żywych, wynosiła 11,7 według danych GUS z 2017 r[21].

Zabytki

edytuj
 
Rynek i ratusz
 
Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty
 
Ruiny Zamku Królewskiego
 
Dom Gotycki
 
Synagoga w Nowym Sączu
 
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa na terenie Kolonii Kolejowej
 
Dworzec kolejowy
 
Kamienica przy ulicy Jagiellońskiej Nr 5
  • Układ urbanistyczny Starego Miasta
  • Ratusz – eklektyczny budynek stanowiący serce miasta, siedziba władz Nowego Sącza. Obecny kształt uzyskał w latach 1895–1897 podczas odbudowy po pożarze w końcu XIX wieku. Stoi pośrodku rynku – centralnego placu miasta, który ma powierzchnię 19 200 m²
  • Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty – gotycki kościół wybudowany w XIV wieku, w XV i XVI wieku rozbudowany o wieże przy fasadzie. W 1448 roku podniesiony do godności kolegiaty przez Zbigniewa Oleśnickiego. Budowla pierwotnie w typie małopolskich hal dwunawowych, oryginalne sklepienia zachowały się w prezbiterium i w kaplicy przy południowej wieży (kryształowe), sklepienia nawy ob. modernistyczne
  • Zespół poklasztorny oo. Franciszkanów[22] – powstał w 1297 r. z upoważnienia Wacława II. Klasztor zlikwidowano wskutek tzw. kasaty józefińskiej, a pozostałości kościoła zostały wyburzone. Do dziś zachowała się z niego jedynie kaplica Przemienienia Pańskiego z lat 1654–1672, która od 1800 roku pełni funkcję zboru ewangelicko-augsburskiego
  • Kościół pw. św. Ducha i klasztor oo. Jezuitów – pierwotnie norbertański, ob. jezuicki; zachowało się gotyckie prezbiterium ze sklepieniami sieciowymi, nawa barokowa z XVII w.
  • Kościół pw. św. Rocha – drewniany, parafia istniała za czasów księdza Jana Długosza, przed 1513 r.
  • Kościół pw. św. Heleny – drewniany, rok budowy nieznany, ale wymieniany w archiwach kapituły katedry wawelskiej już w 1596 r.
  • Kościół św. Wawrzyńca – neogotycki kościół na osiedlu Biegonice wybudowany w latach 1906–1909 według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
  • Kościół pw. św. Kazimierza – neogotycki, zbudowany w latach 1908–1912 według projektu Teodora Talowskiego
  • Klasztor i Kościół Popijarski[23] – budowa z inicjatywy starosądeckich klarysek przed 1610 r.
  • „Biały Klasztor” – Klasztor Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
  • Kapliczka „Szwedzka” pw. św. Marka[23] z 1771 r.
  • Kapliczka pw. św. Jana Nepomucena z przełomu XIX i XX wieku (przyczółek mostu nad Kamienicą)
  • Kapliczka pw. św. Anny z XVII wieku (przy ul. Lwowskiej)
  • Synagoga – wybudowana w 1746 roku, odbudowana po pożarze z 1894 roku, w latach 1982–2015 mieściła galerię sztuki, ob. ponownie pełni funkcje kultowe
  • Chasydzka bożnica Bajs Nusn z przełomu XIX i XX wieku
  • Mury obronne miasta Nowego Sącza
  • Zamek Królewski w Nowym Sączu (XIV, XVII w.) – wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego w latach 1350–1360, później przebudowany w stylu renesansowym. Niszczony w czasie potopu szwedzkiego, konfederacji barskiej i II wojny światowej, ob. ruiny, z zachowanym fragmentem fortyfikacji miejskich
  • Dom Gotycki – wzniesiony ok. 1448 roku, pierwotnie użytkowany przez kanoników kolegiaty św. Małgorzaty, a obecnie mieści się w nim siedziba Muzeum Ziemi Sądeckiej
  • Renesansowa kamienica Lubomirskich – wybudowana w 1 poł. XVII w., dzisiaj mieści Sądecką Bibliotekę Publiczną
  • Sądecki Park Etnograficzny – jest skansenem regionalnym, który prezentuje kulturę ludową Sądecczyzny
  • Dworzec PKP – secesyjny, wybudowany w 1909 roku w celu zastąpienia starego, zbyt małego dworca
  • Stara Kolonia Kolejowa – jedno z najstarszych i największych osiedli robotniczych w kraju; zbudowane w latach 1891–1917 dla nowosądeckich kolejarzy według projektów sporządzonych w Wiedniu
  • Willa Marya
  • XIX-wieczny budynek Szkoły Podstawowej im. Władysława Jagiełły
  • XIX-wieczny budynek Gimnazjum im. Adama Mickiewicza (dawniej Szkoła Podstawowa)
  • Budynek Szkoły Podstawowej im. Obrońców Pokoju
  • Budynki secesyjne z pocz. XX w. projektu budowniczego miejskiego, Zenona Adama Remiego[24]:
    • Dawna szkoła, ul. Jagiellońska 62
    • Bank Mieszczański, Rynek 29
    • Dawny gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, ul. Jana Długosza 23
    • Kamienica własna przy pl. św. Kazimierza 2
    • Kamienica Wiktora Oleksego, ul. Konarskiego 8
    • Kamienica Edwarda Zielińskiego, ul. Kościuszki 18
  • Cmentarz Komunalny – na którym znajdują się m.in.: symboliczny pomnik powstańców (1831), Grób Nieznanego Żołnierza z 1920, Groby powstańców z 1863 r., monumentalny pomnik – obelisk z kwaterami grobów żołnierzy (polskich, austriackich i niemieckich z czasów I wojny światowej), pomnik legionistów z I wojny światowej, nagrobny pomnik gen. Józefa Kustronia, symboliczny grób „Oświęcimiaków” (kwatery ofiar terroru hitlerowskiego), pomnik i groby żołnierzy radzieckich z lat II wojny światowej, pomnik Bronisława Pierackiego (ministra i polityka II Rzeczypospolitej), symboliczny grób „Sybiraków” Ziemi Sądeckiej
  • Nowy cmentarz żydowskikirkut, w latach 1940–1945 był miejscem egzekucji, także masowych dokonywanych przez hitlerowców na ludności żydowskiej miasta i okolicy, również na Polakach
  • Stary Cmentarz („Cmentarz Zasłużonych”) – W cokole pomnika złożone są urny z prochami z miejsc straceń, obozów koncentracyjnych, z pól bitewnych. Przed pomnikiem Sądeckiej Piety znajduje się płyta Nieznanego Żołnierza II wojny światowej. Cmentarz symbolizuje: kaźń w więzieniu w Nowym Sączu, rozstrzelanych przy moście kolejowym nad Dunajcem, przy moście na Kamienicy, na Cmentarzu Żydowskim, rozstrzelanych dwóch partyzantów w Dąbrówce, rozstrzelanych w Biegonicach, w Rdziostowie, Młodowie, Starym Sączu, Wysokim, Chomranicach, Łomnicy
  • Pomnik Władysława Jagiełły z 1910
  • Pomniki martyrologii

Gospodarka

edytuj

Lista przedsiębiorstw w mieście zatrudniających ponad 500 osób:

Miasto jest gospodarzem Targów Budownictwa oraz Targów Stolarki Budowlanej. W roku 2011 odbyła się 15 edycja Sądeckich Targów „Dom i Otoczenie”, które skupiają branże: budownictwo, instalacje i wyposażenie wnętrz. Dodatkowo od kilku już lat z powodzeniem imprezie towarzyszy Wystawa Motoryzacyjna.

Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University i miasto Nowy Sącz są corocznym organizatorem Światowego Forum Ekonomicznego dla Młodzieży (równoległego do Forum Ekonomicznego w Krynicy-Zdroju).

Centra i galerie handlowe

edytuj
  • Centrum Handlowe EUROPA II Plaza
  • Centrum Handlowe Gołąbkowice
  • Centrum Handlowe Arkadia
  • Galeria Szubryt
  • Galeria Sandecja
  • Galeria Trzy Korony

Transport

edytuj

Miasto stanowi węzeł komunikacyjny, gdzie krzyżują się drogi krajowe 28, 75 i 87 oraz linie kolejowe nr 96 i 104.

Transport drogowy

edytuj

Przez Nowy Sącz przechodzą drogi krajowe nr:

Drogi przechodzące przez Nowy Sącz
Droga Trasa Ulica
28 ZatorWadowice – Nowy Sącz – KrosnoPrzemyślMedyka – granica państwa ul. Krakowska, ul. Legionów, ul. Bulwar Narwiku, ul. Kilińskiego, al. Prażmowskiego, ul. Lwowska
75 Kraków – Nowy Sącz – Muszynka – granica państwa ul. Tarnowska, ul. Witosa, ul. Pieczkowskiego, ul. Nowochruślicka, al. Prażmowskiego, al. Piłsudskiego, ul. Nawojowska
87 Nowy Sącz – Piwniczna-Zdrój – granica państwa ul. Królowej Jadwigi, ul. Limanowskiego, ul. Zygmuntowska, ul. św. Kunegundy, ul. Węgierska

W bezpośrednim sąsiedztwie granic miasta kończą swój przebieg drogi wojewódzkie prowadzące ruch w kierunku Nowego Sącza:

Komunikacja miejska

edytuj
 
Solbus SM12 na al. Sucharskiego

Komunikację miejską stanowią autobusy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego.

Początki organizowania komunikacji na terenie miasta sięgają Uchwały Miejskiej Rady Narodowej z 17 lipca 1947 roku, w której Miejski Zakład Komunikacyjny przystąpił do MRN. W 1948 pojawił się pierwsza linia autobusowa kursująca na trasie Rynek – Dworzec PKP.

Po licznych przemianach, ostatecznie w 1995 roku MZK przekształciło się w Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, którego jedynym właścicielem jest miasto Nowy Sącz.

Obecnie MPK obsługuje linie o numerach: od 1 do 52 oraz 101 (nocna), będące zarówno trasami na terenie miasta, jak również pobliskich miejscowości.

 
Dworzec Główny w Nowym Sączu. Został wzniesiony w latach 1908–1909 w stylu secesyjnym
 
Pomnik „Sądecki kolejarz” przed dworcem kolejowym Nowy Sącz, marzec 2015.

Przez Nowy Sącz przechodzą 2 szlaki kolejowe:

W mieście znajduje się stacja kolejowa Nowy Sącz oraz przystanki osobowe:

Aktualnie bezpośrednie połączenia kolejowe z Nowego Sącza oferowane są w kierunkach: Warszawa, Kraków, Krynica, Rytro, Tarnów.

Lotnictwo

edytuj
 
Lotnisko Nowy Sącz-Łososina Dolna

Oświata

edytuj
 
Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University

Na terenie Nowego Sącza działają: 23 szkoły podstawowe, 25 szkół ponadgimnazjalnych dla młodzieży, 6 szkół ponadgimnazjalnych dla dorosłych oraz 16 szkół policealnych[27].

Swoją siedzibę mają tu również uczelnie:

oraz ośrodek zamiejscowy uczelni:

W 2007 r. Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University została pierwszym partnerem firmy Google w Europie Środkowej. Współpraca polega m.in. na rozwijaniu nowych systemów komunikacji w WSB-NLU.

Na terenie miasta znajduje się jedna z dwóch w Polsce szkół należących do jezuitów – Jezuickie Centrum Edukacji, w którym znajduje się liceum akademickie.

Kultura

edytuj
 
Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”
 
Pomnik Jana Pawła II w Nowym Sączu. Umiejscowiony jest na rynku, obok ratusza
 
Zegar kwiatowy w Nowym Sączu. Znajduje się u podnóża ruin zamku. Tarcza zegara ma 5 metrów średnicy. Sam mechanizm zegarowy kosztował ok. 10 tys. zł

Nowy Sącz jest ośrodkiem kulturalnym ziemi sądeckiej i w Małopolsce.

Instytucje kulturalne

edytuj

W Nowym Sączu znajduje się szereg instytucji i placówek, mających istotny wpływ na życie kulturalne regionu.

Muzea i galerie sztuki:

Biblioteki:

  • Biblioteka Publiczna im. J. Szujskiego
  • Biblioteka WSB-NLU
  • Biblioteka PWSZ Nowy Sącz
  • Biblioteka Pedagogiczna
  • Biblioteka Lekarska Szpitala Specjalistycznego im. J. Śniadeckiego[29]
  • Biblioteka Specjalistyczna przy Muzeum Ziemi Sądeckiej

Kina:

  • Kino Sokół
  • Kino 5D Extreme
  • Kino Helios

Wybrane zespoły teatralne i kabarety:

Wybrane kluby literackie i stowarzyszenia:

  • Klub Literacki „Sądecczyzna” przy Katolickim Stowarzyszeniu „Civitas Christiana”
  • Stowarzyszenie Animatorów Kultury
  • Stowarzyszenie Przyjaciół Sztuk Pięknych
  • Stowarzyszenie Pastelistów Polskich
  • Radioklub SP9RNS – My Krótkofalowcy!
  • Stowarzyszenie Na Rzecz Badań i Dokumentacji Kultury „A posteriori”

W Nowym Sączu działają m.in. zespoły muzyczne, orkiestry, chóry, zespoły folklorystyczne, zespoły taneczne.

Sądecki Park Etnograficzny

edytuj
 
Miasteczko galicyjskie – rekonstrukcja spalonego ratusza w Starym Sączu
Osobny artykuł: Sądecki Park Etnograficzny.

Sądecki Park Etnograficzny jest jednym z oddziałów Muzeum Ziemi Sądeckiej. Jest to skansen regionalny o powierzchni ok. 20 hektarów, posiadający 68 obiektów tradycyjnego budownictwa wiejskiego i mieszczańskiego (prezentujących kulturę ludową historycznej Sądecczyzny) oraz amfiteatr leśny.
Na terenie parku znajdują się m.in.: zagrody chłopskie, dwór szlachecki, folwark dworski, kościół rzymskokatolicki, cerkiew greckokatolicka, zbór protestancki.

Prasa:

Radio:

Telewizja:

Portale informacyjne

Administracja

edytuj
 
Budynek nowosądeckiego ratusza (1895 r.)

Władze miasta

edytuj

Od 2018 roku prezydentem miasta jest Ludomir Handzel.

Służby mundurowe i instytucje publiczne

edytuj
 
Szpital Specjalistyczny im. Jędrzeja Śniadeckiego

Nowy Sącz jest siedzibą sądu okręgowego oraz prokuratury okręgowej. W mieście znajduje się także Urząd Celny

Państwowa Straż Pożarna

edytuj

W Nowym Sączu mieści się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej, w której strukturach działają dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP

  • Jednostka Ratowniczo-gaśnicza nr 1 Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu (ul. W. Witosa 69)
  • Jednostka Ratowniczo-gaśnicza nr 2 Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu (ul. Węgierska 188)

Prócz tego w strukturach komendy działa Jednostka Ratowniczo-gaśnicza w Krynicy-Zdroju.

Przy JRG 2 swoją siedzibę ma Małopolska Grupa Poszukiwawczo-ratownicza (MGPR).

Ochotnicza straż pożarna

edytuj

Działania pożarnicze wspomagają także OSP Biegonice i OSP GRS Nowy Sącz[33]

Służby porządkowe

edytuj

Bezpieczeństwa publicznego i prawa strzeże Komenda Miejska Policji w Nowym Sączu. Działania te wspomaga straż miejska, a także znajdujący się tutaj Karpacki Oddział Straży Granicznej.

Na terenie miasta znajduje się zakład karny.

Miasto ma 3 szpitale Szpital Specjalistyczny im. Jędrzeja Śniadeckiego, Szpital Ginekologiczno – Położniczy MEDIKOR oraz Centrum Kardiologii Inwazyjnej, Elektroterapii i Angiologii INTERCARD Sp. z o.o.[34]

Pogotowie ratunkowe

edytuj

Dyspozytornia pogotowia ratunkowego znajduje się w Tarnowie, Sądeckie Pogotowie Ratunkowe poza karetkami w Siedzibie w Nowym Sączu posiada podstacje pogotowia ratunkowego w miejscowościach:

Religia

edytuj
 
Kościół pw. św. Kazimierza
 
Kościół św. Wawrzyńca
 
Kościół św. Rocha

Na terenie Nowego Sącza działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

odsetek wiernych kościoła katolickiego według danych diecezji tarnowskiej to 98%[35].

 
Kościół ewangelicko-augsburski Przemienienia Pańskiego

Zbory te korzystają z jednej Sali Królestwa (ul. Węgierska 213)[44][45][46][47]. Pierwszy zbór w mieście powstał pod koniec lat 20. XX wieku.

Historyczne obiekty sakralne

edytuj
 
Stadion MKS Sandecja w Nowym Sączu

Najważniejsze wydarzenia sportowe

edytuj

Nowy Sącz w XX w. wielokrotnie gościł najlepszych kolarzy. W roku 1960 w mieście była meta IV etapu Tour de Pologne z Rzeszowa oraz start V etapu do Zakopanego. 6 lat później Nowy Sącz ponownie był jednym z miast gospodarzy. Podczas Tour de Pologne 1966 kończył się tutaj IV etap z Rzeszowa, oraz zaczynała się jazda indywidualna na czas do Krynicy, którą wygrał pochodzący z Sądecczyzny Jan Magiera. Po raz trzeci kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas Tour de Pologne 1974. Na VIII etapie z Oświęcimia najszybszy okazał się medalista olimpijski i mistrz świata Stanisław Szozda. Dzień później odbył się tutaj start do IX etapu z metą w Mielcu. W roku 1979 Nowy Sącz gościł Wyścig Pokoju. Najpierw odbyła się tutaj czasówka indywidualna ze startem w Naściszowej, a następnie tego samego dnia start etapu z metą w Rzeszowie. Podczas Tour de Pologne 1983 w Nowym Sączu była meta VI etapu z Wisły. Po raz ostatni miasto w podwójnej roli organizatora startu i mety etapu wystąpiło w Tour de Pologne 1993. Wówczas kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas V etapu z Rzeszowa oraz startowali do VI etapu z metą w Zakopanem. Po raz ostatni miasto było gospodarzem Tour de Pologne w roku 1995. Odbył się tutaj wtedy start do VII etapu z metą w Zakopanem. W 2015 r., po dwudziestu latach przerwy, w Nowym Sączu kończył się IV etap Tour de Pologne (ze startem w Jaworznie), zaś dzień później zaczynał V etap z metą w Zakopanem. Trudny IV etap zakończył się spektakularnym zwycięstwem Macieja Bodnara.

Większe kluby sportowe

edytuj
  • MKS Sandecjapiłka nożna (przez jeden sezon 2017/2018 zespół występował w Ekstraklasie), siatkówka, brydż
  • MKS Olimpia-Beskid Nowy Sącz – piłka ręczna
  • Dunajec Nowy Sącz – piłka nożna, kajakarstwo górskie, tenis stołowy
  • Start Nowy Sącz – kajakarstwo górskie, piłka nożna[54] (zawodniczka Klaudia Zwolińska zdobyła srebrny medal Igrzysk Olimpijskich w Paryżu)
  • KS Narciarnia – narciarstwo alpejskie
  • SKPS Dunajec – piłka siatkowa
  • LKS Zawada – piłka nożna
  • KS Biegoniczanka – piłka nożna
  • KS Helena – piłka nożna
  • KS Jedność Nowy Sącz – piłka nożna, narciarstwo biegowe
  • KS Galicja Nowy Sącz – piłka nożna
  • UKS Dwójka Nowy Sącz – piłka ręczna
  • RC Biało-Czarni – rugby
  • Nowosądecki Klub Sportowy Karate Kyokushin
  • KS Chruślice – piłka nożna, kolarstwo górskie
  • KS Golden Team SKB Nowy Sącz – Boks
  • KS Fight House Nowy Sącz – K1, kickboxingu, boks, BJJ, sporty walki
  • KS Halny Nowy Sącz – kick-boxing, boks tajski, K-1, sporty walki[55]
  • KS Zabełcze Nowy Sącz – piłka nożna
  • Nowosądecki Klub Sportowy Taekwondo ITF
  • UKS Żak – koszykówka
  • UKS Tajfun Nowy Sącz – Klub Saneczkarski
  • KTT AXIS – Klub Tańca Towarzyskiego
  • Klub Karate Tradycyjnego Nowy Sącz
  • Backyard Wrestling Nowy Sącz- lokalna federacja wrestlingu
  • Klub Sportowy „Dexters Team” www.dextersteam.pl
  • Chill Carp Team - klub wędkarski

Obiekty sportowe

edytuj
  • Stadion Ojca Władysława Augustynka – piłka nożna
  • Hala Widowiskowo-Sportowa – przystosowana do uprawiania dyscyplin sportowych: piłka ręczna, futsal, koszykówka, siatkówka, badminton, tenis ziemny i stołowy, unihokej
  • Basen MOSiR
  • Basen przy Instytucie Sportowym PWSZ
  • Basen sezonowy (odkryty)
  • Boiska piłkarskie: Dunajec, Start, Helena, Jedność (Piątkowa), Biegoniczanka (Osiedle Biegonice), Zabełcze, Zawada
  • Stadion im. Romana Stramki (pot. międzyszkolny) – bieżnia okólna 330 m, urządzenia lekkoatletyczne, boiska do koszykówki, piłki ręcznej i nożnej
  • Sala gimnastyczna – Sądeckie Towarzystwo Siatkarskie „Sandecja”
  • Strzelnica – Rejonowy Ośrodek Szkolenia LOK
  • Tory modelarskie – tor asfaltowy do modelarstwa samochodowego z podium
  • Lodowisko – otwierane zimą przy hali basenu
  • Skatepark – niezadaszony, drewniane przeszkody
  • Boisko przy Jezuickim Centrum Edukacji
  • Hala Sportowa przy ul. Na Rurach: piłka ręczna, futsal, koszykówka, siatkówka

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta partnerskie[56]:

Miasta zaprzyjaźnione[58]:

Ludzie urodzeni w mieście

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Nowym Sączu.

Ludzie związani z miastem

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Nowym Sączem.
Honorowi obywatele
Z tym tematem związana jest kategoria: Honorowi obywatele Nowego Sącza.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. GUS Baza Demografia ludność w 2022 r..
  2. Lista miast w Polsce [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-09-08], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 303.
  4. Nowy Sącz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-08-19] (pol.).
  5. Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  6. Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce. „Dziennik Polski”, 2015-01-05. Warszawa. 
  7. Weatherbase: Historical Weather for Nowy Sacz, Poland. [dostęp 2018-09-09]. (ang.).
  8. Nowy Sącz: Oficjalna strona miasta. Statut.
  9. Zarządzenie Nr 369/2019 Prezydenta Miasta Nowego Sącza z dnia 19 czerwca 2019 roku. bip.malopolska.pl. [dostęp 2019-09-27].
  10. Krótka historia Nowego Sącza.
  11. Dzieje miasta Nowego Sącza, red. F. Kiryk, t. 1–2, Kraków 1993.
  12. M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  13. Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.
  14. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 461.
  15. M.P. z 1947 r. nr 29, poz. 275.
  16. Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).
  17. Tadeusz Aleksander, Jerzy Leśniak, Nowa encyklopedia sądecka, Drukarnia GOLDRUK, Nowy Sącz 2017, ss. 1012., „Rocznik Andragogiczny”, 25, 2018, s. 319–327, DOI10.12775/RA.2018.18, ISSN 2391-7571 [dostęp 2023-12-16] (pol.).
  18. Ludność Nowego Sącza.
  19. Historia miasta. [dostęp 2009-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-04)].
  20. GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 2005.
  21. Dane z https://krakow.stat.gov.pl/download/gfx/krakow/pl/defaultaktualnosci/760/6/10/1/2017_informator_nowysacz.pdf
  22. Kościół OO. Franciszkanów pod wezwaniem Narodzenia Najśw. Maryi Panny. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
  23. a b Kościół OO. Pijarów pod wezwaniem św. Józefa Kalasantego. – Kapliczka św. Marka. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
  24. W kręgu Art Nouveau w Europie [dostęp 2013-03-31].
  25. Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2009-02-15].
  26. Lądowisko helikopterów, Bulwar Narwiku, Nowy Sącz 33-300 – Lądowisko helikopterów. mapa.targeo.pl. [dostęp 2015-06-30].
  27. Oświata. nowysacz.pl. [dostęp 2019-06-17].
  28. Zamiejscowy Wydział Nauk Społecznych w Nowym Sączu – Wschód-Zachód Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka – Łódź [online], lodz.dlastudenta.pl [dostęp 2019-04-09].
  29. Biblioteka Lekarska Szpitala Specjalistycznego im. J. Sniadeckiego w Chełmiec, Kazimierza Wielkiego 9 – Biblioteki, czytelnie w Chełmiec – Opendi Chełmiec [online], opendi.pl [dostęp 2019-04-09].
  30. teatrnowy [online], Teatr Nowy w Nowym Sączu [dostęp 2016-03-09].
  31. Fun Radio (Polska).
  32. Sądecka Telewizja Internetowa. tv-ns.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-08)].
  33. Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2017-11-25].
  34. Kontakt z nami [online], intercard.net.pl [dostęp 2018-02-12] (pol.).
  35. https://diecezja.tarnow.pl/index.php/kuria/komunikaty/50-artykul/statyczne/108-ogolne-dane
  36. Nowy Sącz [online], piusx.org.pl [dostęp 2023-06-14].
  37. Nowy Sącz [online], cerkiew.org [dostęp 2024-03-24].
  38. Mariawicka msza i muzyka u radomskich luteran [online], ekumenizm.pl [dostęp 2024-03-24].
  39. Kościoły w Polsce i na świecie [online], jedynka.polskieradio.pl [dostęp 2024-03-24].
  40. Kalendarz Prawosławny 2022, Warszawa: Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, 2021, s. 224, ISSN 1425-2171.
  41. Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2024-03-24].
  42. Nowy Sącz [online], luteranie.pl [dostęp 2024-03-24].
  43. Zbór „Bożej Chwały” w Nowym Sączu [online], kzns.com.pl [dostęp 2024-03-24].
  44. a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-15].
  45. Świadkowie Jehowy wznawiają spotkania na żywo [online], miastons.pl, 5 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
  46. Pandemia, wojna – co dalej? Przed nami wykład „Gdzie możesz znaleźć prawdziwą nadzieję?” [online], miastons.pl, 5 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07].
  47. Świadkowie Jehowy w Nowym Sączu wznawiają publiczną działalność [online], miastons.pl, 22 czerwca 2022.
  48. Po 75 latach Tora znów jest w sądeckiej synagodze [online], twojsacz.pl [dostęp 2024-03-24].
  49. Synagoga Grodzka w Nowym Sączu (ul. Berka Joselewicza 12) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24].
  50. Dom Modlitwy Natana w Nowym Sączu (ul. Jagiellońska 12) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24].
  51. Synagoga w Nowym Sączu (ul. Lwowska 21) [online] [dostęp 2024-03-24].
  52. Chasydzki dom modlitwy w Nowym Sączu (ul. Jagiellońska 50) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24].
  53. Kościoły nieistniejące obecnie, [w:] Jan Sygański, Historya Nowego Sącza, Lwów 1901–1902.
  54. Prezentacja klubów – Start Nowy Sącz (2) | Prezentacja klubów – Start Nowy Sącz (2) | Sądeczanin.info [online], sadeczanin.info [dostęp 2020-01-29] (pol.).
  55. KS Halny Nowy Sącz. halny.kibo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-15)].
  56. Miasta Partnerskie Nowego Sącza. [dostęp 2011-02-17].
  57. Jiaonan – drugi, chiński bliźniak Nowego Sącza. [dostęp 2012-06-21].
  58. Nowy Sącz: Oficjalna strona miasta – Miasta zaprzyjaźnione [online], nowysacz.pl [dostęp 2021-08-19] (pol.).
  59. Kronika. Nowy Sącz. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 199 z 29 kwietnia 1917. 

Linki zewnętrzne

edytuj