Nowy Sącz
Nowy Sącz – miasto na prawach powiatu w Polsce, położone w województwie małopolskim, siedziba ziemskiego powiatu nowosądeckiego. Trzecie pod względem liczby mieszkańców i piąte pod względem powierzchni miasto[2] w województwie małopolskim i największe miasto Beskidu Sądeckiego, stolica Sądecczyzny. Jedno z najstarszych miast w Małopolsce – lokowane 8 listopada 1292 roku jako miasto królewskie na ziemi krakowskiej[3].
miasto na prawach powiatu | |||||
Widok Nowego Sącza | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Data założenia |
XIII wiek | ||||
Prawa miejskie |
8 listopada 1292 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
57,6 km² | ||||
Wysokość |
272–475 m n.p.m. | ||||
Populacja (30.06.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
18 | ||||
Kod pocztowy |
33-300 do 33-308, 33-310, 33-320 | ||||
Tablice rejestracyjne |
KN | ||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
49°37′30″N 20°41′44″E/49,625000 20,695556 | |||||
TERC (TERYT) |
1262011 | ||||
SIMC |
0959435 | ||||
Urząd miejski Rynek 133-300 Nowy Sącz | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Według danych GUS z 30 czerwca 2022 r., miasto było zamieszkiwane przez 80 756 osób[4].
Geografia
edytujPołożenie geograficzne
edytujNowy Sącz położony jest w płaskim dnie Kotliny Sądeckiej, w widłach rzek Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej na zróżnicowanej wysokości od 272 n.p.m. (Wielopole) do ok. 475 m n.p.m. (wzgórze Majdan). Najstarsza część miasta leży na płaskim wyniesieniu pomiędzy korytami obu rzek, które posiada naturalne walory obronne, co zadecydowało o lokowaniu miasta przez króla Wacława II właśnie w tym miejscu. W dawnych czasach wzgórze miejskie było poprzecinane parowami (obecnie zasypanymi) pełniącymi role dodatkowych fos. Położenie w Kotlinie Sądeckiej powoduje pewną izolację Nowego Sącza od innych ośrodków osadniczych, jednak przebiegający tędy szlak komunikacyjny na południe Europy spowodował, że miasto znalazło w średniowieczu dogodne warunki do rozwoju i wymiany handlowej – głównie z Węgrami.
Nowy Sącz położony jest u podnóża masywów górskich: na południu znajduje się Beskid Sądecki, na zachodzie Beskid Wyspowy, na wschodzie wcina się wąskim klinem Beskid Niski, a od północy przylega Pogórze Rożnowskie. W niewielkiej odległości znajduje się Jezioro Rożnowskie.
Przed reformą administracyjną w 1998 r. stolica województwa nowosądeckiego. W latach 1973–1977 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Nowy Sącz. W latach 1969–1972 miasto było siedzibą gromady Nowy Sącz.
Zanieczyszczenie powietrza: Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Nowy Sącz został sklasyfikowany jako czternaste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[5][6].
W liczbach
edytuj- Powierzchnia miasta: 57,6 km²
- Najwyższy punkt: wzgórze Majdan – ok. 475 m n.p.m.
- Najniższy punkt: Wielopole – 272 m n.p.m.
- Obwód miasta: 42,3 km
- Długość wszystkich ulic: 230 km
- Długość rzek: 18 km
Klimat
edytujKlimatogrami dla Nowego Sącza | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
33
8
-18
|
28
10
-16
|
35
18
-10
|
53
23
-3
|
78
26
0
|
109
29
4
|
108
31
7
|
95
30
5
|
56
28
1
|
39
23
-2
|
41
16
-8
|
41
11
-15
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatury w °C Opad całkowity w mm Źródło: Weatherbase[7] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Osiedla
edytujZgodnie ze Statutem Nowego Sącza w mieście wyznaczono 25 jednostek pomocniczych gminy zwanych osiedlami[8]:
Lp. | Osiedle | Powierzchnia [km²] |
Liczba mieszkańców (31.12.2018)[9] |
Gęstość zaludnienia [os./km²] |
---|---|---|---|---|
1. | Barskie | 0,38 | 5867 | 15 439 |
2. | Biegonice | 6,23 | 1449 | 233 |
3. | Centrum | 0,43 | 1657 | 3853 |
4. | Chruślice | 1,03 | 691 | 671 |
5. | Dąbrówka | 4,05 | 1954 | 482 |
6. | Falkowa | 4,62 | 1440 | 312 |
7. | Gołąbkowice | 1,99 | 4146 | 2083 |
8. | Gorzków | 1,55 | 3704 | 2390 |
9. | Helena | 4,46 | 4477 | 1004 |
10. | Kaduk | 1,57 | 3163 | 2015 |
11. | Kilińskiego | 0,46 | 653 | 1420 |
12. | Kochanowskiego | 3,44 | 6284 | 1827 |
13. | Millenium | 0,24 | 4206 | 17 525 |
14. | Nawojowska | 2,61 | 4486 | 1719 |
15. | Piątkowa | 2,08 | 1763 | 848 |
16. | Poręba Mała | 5,13 | 2605 | 508 |
17. | Przetakówka | 2,47 | 4121 | 1668 |
18. | Przydworcowe | 0,30 | 3467 | 11 557 |
19. | Stare Miasto | 0,82 | 2239 | 2730 |
20. | Szujskiego | 0,60 | 4398 | 7330 |
21. | Westerplatte | 0,27 | 3271 | 12 115 |
22. | Wojska Polskiego | 0,99 | 6707 | 6775 |
23. | Wólki | 3,19 | 3554 | 1114 |
24. | Zabełcze | 3,55 | 1211 | 341 |
25. | Zawada | 5,05 | 4844 | 959 |
Toponimia
edytujPoczątkowo osada w miejscu dzisiejszego Nowego Sącza nosiła nazwę Kamienica.
Nazwa miasta aktem lokacyjnym nadanym przez Wacława II, została przeniesiona z sąsiadującego Sandecz – Sącza (dzisiaj Starego Sącza).
Aby odróżnić od poprzedniego miasta, dodano przymiotnik „Nowy”, a miasto zaczęło nosić nazwę „Nova Sandecz”.
W XIII wieku na terenie dzisiejszego miasta powstała wieś Kamienica, która od 1280 r. była własnością biskupa krakowskiego. Za sprawą biskupa Pawła z Przemankowa Nowy Sącz został lokowany 8 listopada 1292 na mocy dokumentu wydanego przez króla czeskiego Wacława II. Było to jedyne miasto, które zostało założone na kontrolowanych przez niego ziemiach polskich[11]. Miejscowość zawdzięczała szybki rozwój licznym przywilejom oraz położeniu na szlaku handlowym na Węgry. W XIV w. – za panowania Kazimierza Wielkiego – wybudowany został zamek i mury obronne. W zamku sądeckim odbywały się liczne spotkania polskich władców z władcami innych narodów. W 1409 król Władysław Jagiełło oraz książę litewski Witold układali tutaj plany wojny z zakonem krzyżackim. W średniowieczu miasto kilkakrotnie nawiedzały powodzie, pożary oraz epidemie, co częściowo zahamowało jego rozwój. Od początku panowania Jagiellonów aż do rozbiorów miasto było siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego[12].
W 1554 roku Nowy Sącz uzyskał prawo składu[13].
W XVI i XVII w. w okolicach Nowego Sącza rozwijali działalność bracia polscy (m.in. Jonasz i Wespazjan Schlichtyngowie). W mieście w latach 1556–1616 funkcjonowały szkoła i zbór ariański ukierunkowane na dyteizm.
13 grudnia 1655 mieszczanie sądeccy, pod dowództwem braci Wąsowiczów i przy wsparciu oddziałów Gabriela Wojniłłowicza, uwolnili miasto (jako jedno z pierwszych w Rzeczypospolitej) od najeźdźców szwedzkich. Tym samym rozpoczął się zryw narodu polskiego przeciwko najeźdźcy z północy. Odwrót Szwedów spod Jasnej Góry rozpoczął się 13 dni po tym fakcie. 3 stycznia 1656 Król Jan Kazimierz przebywający w Krośnie, datował list z podziękowaniem dla ludności Nowego Sącza za obronę Polski. W 1683 leżący nieopodal Stary Sącz odwiedził Jan III Sobieski, powracający do kraju po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem. Tam spotkał się ze swoją żoną – królową Marią Kazimierą.
W 1770, a więc jeszcze przed I rozbiorem Polski, Austria zaanektowała powiaty spiski, nowotarski i sądecki, w wyniku czego Nowy Sącz znalazł się w granicach Austrii w Galicji – urzędowa niemiecka nazwa miasta brzmiała Neu Sandez. W 1876 utworzono C.K. Warsztaty Kolejowe, a rok później oddano do użytku sądecki odcinek kolei tarnowsko-leluchowskiej. 3 lipca 1893 w Nowym Sączu powstał Związek Stronnictwa Chłopskiego (ZSCh) – pierwsza w Europie polityczna organizacja chłopska. Utworzona została przez Jana i Stanisława Potoczków.
W 1889 Nowy Sącz stał się gminą miejską. W 1912 jako w jednym z pierwszych miast w Polsce wybudowano w rekordowym tempie własną elektrownię. 11 marca po raz pierwszy zapaliły się lampy elektryczne.
Podczas I wojny światowej, w latach 1914–1915, miasto przejściowo okupowali Rosjanie, następnie ponownie zajęte zostało przez wojska państw centralnych. Wyzwolone w 1918 powróciło do odrodzonej Rzeczypospolitej. 31 października 1918 w Nowym Sączu (3 dni po powołaniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej), po raz pierwszy w niepodległej Polsce, orkiestra oficjalnie odegrała Mazurka Dąbrowskiego, który później stał się hymnem państwowym.
21 czerwca 1934 na „starym cmentarzu” został pochowany minister spraw wewnętrznych gen. Bronisław Pieracki. W tym dniu Polskie Radio przeprowadziło pierwszą w historii bezpośrednią transmisję wydarzenia spoza Warszawy.
6 września 1939 Nowy Sącz został zajęty przez wojska niemieckie. W latach okupacji niemieckiej przez Nowy Sącz prowadziły szlaki przerzutu żołnierzy na Węgry do organizowanych we Francji, a potem Wielkiej Brytanii Polskich Sił Zbrojnych. 20 stycznia 1945, po trzydniowych walkach, do miasta wkroczyły jednostki 38 Armii (gen. płk. Kiryła Moskalenki) 4 Frontu Ukraińskiego. Poległym podczas zdobywania miasta żołnierzom radzieckim wzniesiono Pomnik Wdzięczności na kwaterze żołnierzy Armii Czerwonej na cmentarzu komunalnym oraz Pomnik Braterstwa Broni w Alei Wolności[14]. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 6 września 1946 miasto Nowy Sącz zostało odznaczone Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy za wydatny udział ludności w konspiracji w okresie okupacji[15].
6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy dla byłych żołnierzy AK i podziemia niepodległościowego. Obóz pracy nr 143 powstał w Nowym Sączu[16].
W 1951 Nowy Sącz został uznany za miasto na prawach powiatu. W latach 1958–1975 miał miejsce tzw. „eksperyment sądecki”. W latach 1975–1998 był stolicą województwa nowosądeckiego. W wyniku reformy administracyjnej od 1 stycznia 1999 Nowy Sącz jest powiatem grodzkim, będąc jednocześnie siedzibą powiatu nowosądeckiego ziemskiego.
W 2017 z okazji 725. rocznicy lokacji miasta została wydana Nowa Encyklopedia Sądecka, której autorem jest Jerzy Leśniak. Encyklopedia na 1012 stronach zawiera biogramy osób związanych z Nowym Sączem, opisy obiektów historycznych i znaczących budynków użyteczności publicznej, szczegółowe opisy ważnych wydarzeń, jakie miały miejsce w Sądecczyźnie w ciągu ostatnich setek i dziesiątków lat. Integralną część stanowi bogata ikonografia dobrze zespolona z tekstem słownym[17].
Demografia
edytujNajwiększą populację Nowy Sącz odnotował w 2005 r. – według danych GUS 84 729 mieszkańców[20].
Wskaźnik dzietności w Nowym Sączu w 2016 na 1000 urodzeń żywych, wynosiła 11,7 według danych GUS z 2017 r[21].
Zabytki
edytuj- Układ urbanistyczny Starego Miasta
- Ratusz – eklektyczny budynek stanowiący serce miasta, siedziba władz Nowego Sącza. Obecny kształt uzyskał w latach 1895–1897 podczas odbudowy po pożarze w końcu XIX wieku. Stoi pośrodku rynku – centralnego placu miasta, który ma powierzchnię 19 200 m²
- Bazylika kolegiacka św. Małgorzaty – gotycki kościół wybudowany w XIV wieku, w XV i XVI wieku rozbudowany o wieże przy fasadzie. W 1448 roku podniesiony do godności kolegiaty przez Zbigniewa Oleśnickiego. Budowla pierwotnie w typie małopolskich hal dwunawowych, oryginalne sklepienia zachowały się w prezbiterium i w kaplicy przy południowej wieży (kryształowe), sklepienia nawy ob. modernistyczne
- Zespół poklasztorny oo. Franciszkanów[22] – powstał w 1297 r. z upoważnienia Wacława II. Klasztor zlikwidowano wskutek tzw. kasaty józefińskiej, a pozostałości kościoła zostały wyburzone. Do dziś zachowała się z niego jedynie kaplica Przemienienia Pańskiego z lat 1654–1672, która od 1800 roku pełni funkcję zboru ewangelicko-augsburskiego
- Kościół pw. św. Ducha i klasztor oo. Jezuitów – pierwotnie norbertański, ob. jezuicki; zachowało się gotyckie prezbiterium ze sklepieniami sieciowymi, nawa barokowa z XVII w.
- Kościół pw. św. Rocha – drewniany, parafia istniała za czasów księdza Jana Długosza, przed 1513 r.
- Kościół pw. św. Heleny – drewniany, rok budowy nieznany, ale wymieniany w archiwach kapituły katedry wawelskiej już w 1596 r.
- Kościół św. Wawrzyńca – neogotycki kościół na osiedlu Biegonice wybudowany w latach 1906–1909 według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego
- Kościół pw. św. Kazimierza – neogotycki, zbudowany w latach 1908–1912 według projektu Teodora Talowskiego
- Klasztor i Kościół Popijarski[23] – budowa z inicjatywy starosądeckich klarysek przed 1610 r.
- „Biały Klasztor” – Klasztor Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny
- Kapliczka „Szwedzka” pw. św. Marka[23] z 1771 r.
- Kapliczka pw. św. Jana Nepomucena z przełomu XIX i XX wieku (przyczółek mostu nad Kamienicą)
- Kapliczka pw. św. Anny z XVII wieku (przy ul. Lwowskiej)
- Synagoga – wybudowana w 1746 roku, odbudowana po pożarze z 1894 roku, w latach 1982–2015 mieściła galerię sztuki, ob. ponownie pełni funkcje kultowe
- Chasydzka bożnica Bajs Nusn z przełomu XIX i XX wieku
- Mury obronne miasta Nowego Sącza
- Zamek Królewski w Nowym Sączu (XIV, XVII w.) – wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego w latach 1350–1360, później przebudowany w stylu renesansowym. Niszczony w czasie potopu szwedzkiego, konfederacji barskiej i II wojny światowej, ob. ruiny, z zachowanym fragmentem fortyfikacji miejskich
- Dom Gotycki – wzniesiony ok. 1448 roku, pierwotnie użytkowany przez kanoników kolegiaty św. Małgorzaty, a obecnie mieści się w nim siedziba Muzeum Ziemi Sądeckiej
- Renesansowa kamienica Lubomirskich – wybudowana w 1 poł. XVII w., dzisiaj mieści Sądecką Bibliotekę Publiczną
- Sądecki Park Etnograficzny – jest skansenem regionalnym, który prezentuje kulturę ludową Sądecczyzny
- Dworzec PKP – secesyjny, wybudowany w 1909 roku w celu zastąpienia starego, zbyt małego dworca
- Stara Kolonia Kolejowa – jedno z najstarszych i największych osiedli robotniczych w kraju; zbudowane w latach 1891–1917 dla nowosądeckich kolejarzy według projektów sporządzonych w Wiedniu
- Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – romańsko-gotycki, wybudowany z okazji 50-lecia panowania cesarza Franciszka Józefa w latach 1897–1898 według projektu Teodora Talowskiego
- Dom Robotniczy – neogotycki w stylu architektonicznym ośrodek kulturalny nowosądeckich kolejarzy z 1907 r.; w przeszłości mieściły się w nim m.in. teatr amatorski, czytelnia, zespoły muzyczne i kino, a także siedziba PPS
- Willa Marya
- XIX-wieczny budynek Szkoły Podstawowej im. Władysława Jagiełły
- XIX-wieczny budynek Gimnazjum im. Adama Mickiewicza (dawniej Szkoła Podstawowa)
- Budynek Szkoły Podstawowej im. Obrońców Pokoju
- Budynki secesyjne z pocz. XX w. projektu budowniczego miejskiego, Zenona Adama Remiego[24]:
- Dawna szkoła, ul. Jagiellońska 62
- Bank Mieszczański, Rynek 29
- Dawny gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, ul. Jana Długosza 23
- Kamienica własna przy pl. św. Kazimierza 2
- Kamienica Wiktora Oleksego, ul. Konarskiego 8
- Kamienica Edwarda Zielińskiego, ul. Kościuszki 18
- Cmentarz Komunalny – na którym znajdują się m.in.: symboliczny pomnik powstańców (1831), Grób Nieznanego Żołnierza z 1920, Groby powstańców z 1863 r., monumentalny pomnik – obelisk z kwaterami grobów żołnierzy (polskich, austriackich i niemieckich z czasów I wojny światowej), pomnik legionistów z I wojny światowej, nagrobny pomnik gen. Józefa Kustronia, symboliczny grób „Oświęcimiaków” (kwatery ofiar terroru hitlerowskiego), pomnik i groby żołnierzy radzieckich z lat II wojny światowej, pomnik Bronisława Pierackiego (ministra i polityka II Rzeczypospolitej), symboliczny grób „Sybiraków” Ziemi Sądeckiej
- Nowy cmentarz żydowski – kirkut, w latach 1940–1945 był miejscem egzekucji, także masowych dokonywanych przez hitlerowców na ludności żydowskiej miasta i okolicy, również na Polakach
- Stary Cmentarz („Cmentarz Zasłużonych”) – W cokole pomnika złożone są urny z prochami z miejsc straceń, obozów koncentracyjnych, z pól bitewnych. Przed pomnikiem Sądeckiej Piety znajduje się płyta Nieznanego Żołnierza II wojny światowej. Cmentarz symbolizuje: kaźń w więzieniu w Nowym Sączu, rozstrzelanych przy moście kolejowym nad Dunajcem, przy moście na Kamienicy, na Cmentarzu Żydowskim, rozstrzelanych dwóch partyzantów w Dąbrówce, rozstrzelanych w Biegonicach, w Rdziostowie, Młodowie, Starym Sączu, Wysokim, Chomranicach, Łomnicy
- Pomnik Władysława Jagiełły z 1910
- Pomniki martyrologii
Gospodarka
edytujLista przedsiębiorstw w mieście zatrudniających ponad 500 osób:
- w branży budownictwa: Fakro
- w branży kolejowej: Newag
- w branży spożywczej: Konspol
- w branży górniczej: Nowosądecka Fabryka Urządzeń Górniczych „Nowomag” S.A. – członek Grupy Famur
- w branży przemysłowej: Wiśniowski (z siedzibą w Wielogłowach)
- w branży produktów węglowych i technicznych: COBEX Polska sp. z o.o.
Miasto jest gospodarzem Targów Budownictwa oraz Targów Stolarki Budowlanej. W roku 2011 odbyła się 15 edycja Sądeckich Targów „Dom i Otoczenie”, które skupiają branże: budownictwo, instalacje i wyposażenie wnętrz. Dodatkowo od kilku już lat z powodzeniem imprezie towarzyszy Wystawa Motoryzacyjna.
Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University i miasto Nowy Sącz są corocznym organizatorem Światowego Forum Ekonomicznego dla Młodzieży (równoległego do Forum Ekonomicznego w Krynicy-Zdroju).
Centra i galerie handlowe
edytuj- Centrum Handlowe EUROPA II Plaza
- Centrum Handlowe Gołąbkowice
- Centrum Handlowe Arkadia
- Galeria Szubryt
- Galeria Sandecja
- Galeria Trzy Korony
Transport
edytujMiasto stanowi węzeł komunikacyjny, gdzie krzyżują się drogi krajowe 28, 75 i 87 oraz linie kolejowe nr 96 i 104.
Transport drogowy
edytujPrzez Nowy Sącz przechodzą drogi krajowe nr:
Droga | Trasa | Ulica |
---|---|---|
28 | Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Krosno – Przemyśl – Medyka – granica państwa | ul. Krakowska, ul. Legionów, ul. Bulwar Narwiku, ul. Kilińskiego, al. Prażmowskiego, ul. Lwowska |
75 | Kraków – Nowy Sącz – Muszynka – granica państwa | ul. Tarnowska, ul. Witosa, ul. Pieczkowskiego, ul. Nowochruślicka, al. Prażmowskiego, al. Piłsudskiego, ul. Nawojowska |
87 | Nowy Sącz – Piwniczna-Zdrój – granica państwa | ul. Królowej Jadwigi, ul. Limanowskiego, ul. Zygmuntowska, ul. św. Kunegundy, ul. Węgierska |
W bezpośrednim sąsiedztwie granic miasta kończą swój przebieg drogi wojewódzkie prowadzące ruch w kierunku Nowego Sącza:
- 969 Nowy Targ – Krościenko nad Dunajcem – Łącko – Podegrodzie – Stary Sącz (skrzyżowanie z DK87)
- 975 Dąbrowa Tarnowska – Żabno – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa (skrzyżowanie z DK75)
Komunikacja miejska
edytujKomunikację miejską stanowią autobusy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego.
Początki organizowania komunikacji na terenie miasta sięgają Uchwały Miejskiej Rady Narodowej z 17 lipca 1947 roku, w której Miejski Zakład Komunikacyjny przystąpił do MRN. W 1948 pojawił się pierwsza linia autobusowa kursująca na trasie Rynek – Dworzec PKP.
Po licznych przemianach, ostatecznie w 1995 roku MZK przekształciło się w Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, którego jedynym właścicielem jest miasto Nowy Sącz.
Obecnie MPK obsługuje linie o numerach: od 1 do 52 oraz 101 (nocna), będące zarówno trasami na terenie miasta, jak również pobliskich miejscowości.
Kolej
edytujPrzez Nowy Sącz przechodzą 2 szlaki kolejowe:
- 96 linia kolejowa nr 96 Tarnów – Leluchów (długość 145,5 km; uruchomiona 18 sierpnia 1878, 2-torowa na odcinku Stróże – Nowy Sącz, zelektryfikowana w latach 1984–1987)[25]
- 104 linia kolejowa nr 104 Chabówka – Nowy Sącz (długość 76,5 km; uruchomiona 16 grudnia 1884, 1-torowa, 10 km odcinek do stacji Marcinkowice zelektryfikowano w 1986, obecnie w trakcie modernizacji w ramach projektu Podłęże-Piekiełko).
W mieście znajduje się stacja kolejowa Nowy Sącz oraz przystanki osobowe:
- Nowy Sącz Jamnica
- Nowy Sącz Gorzków
- Nowy Sącz Dąbrówka
- Nowy Sącz Biegonice
- Nowy Sącz Chełmiec
- Nowy Sącz Miasto
Aktualnie bezpośrednie połączenia kolejowe z Nowego Sącza oferowane są w kierunkach: Warszawa, Kraków, Krynica, Rytro, Tarnów.
Lotnictwo
edytuj- W miejscowości Łososina Dolna niedaleko miasta znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Podhalańskiego.
- W miejscowości Nowy Sącz naprzeciwko Szpitala Specjalistycznego im. Jędrzeja Śniadeckiego znajduje się lądowisko sanitarne dla helikopterów[26].
Oświata
edytujNa terenie Nowego Sącza działają: 23 szkoły podstawowe, 25 szkół ponadgimnazjalnych dla młodzieży, 6 szkół ponadgimnazjalnych dla dorosłych oraz 16 szkół policealnych[27].
Swoją siedzibę mają tu również uczelnie:
oraz ośrodek zamiejscowy uczelni:
- Wydział Nauk Społecznych Wschód-Zachód Szkoły Wyższej w Łodzi[28].
W 2007 r. Wyższa Szkoła Biznesu – National-Louis University została pierwszym partnerem firmy Google w Europie Środkowej. Współpraca polega m.in. na rozwijaniu nowych systemów komunikacji w WSB-NLU.
Na terenie miasta znajduje się jedna z dwóch w Polsce szkół należących do jezuitów – Jezuickie Centrum Edukacji, w którym znajduje się liceum akademickie.
Kultura
edytujNowy Sącz jest ośrodkiem kulturalnym ziemi sądeckiej i w Małopolsce.
Instytucje kulturalne
edytujW Nowym Sączu znajduje się szereg instytucji i placówek, mających istotny wpływ na życie kulturalne regionu.
Muzea i galerie sztuki:
- Muzeum Ziemi Sądeckiej:
- Dom Gotycki
- Galeria Dawna Synagoga
- Galeria Marii Ritter
- Sądecki Park Etnograficzny
- Nowosądecka Mała Galeria
- Galeria „Sokół”
- Galeria Sztuki Współczesnej BWA Sokół
- Galeria Sądeckiej Biblioteki Publicznej „Piwnica”
- Galeria Klubu Twórczego TPSP
- Galeria Miejskiego Ośrodka Kultury
Biblioteki:
- Biblioteka Publiczna im. J. Szujskiego
- Biblioteka WSB-NLU
- Biblioteka PWSZ Nowy Sącz
- Biblioteka Pedagogiczna
- Biblioteka Lekarska Szpitala Specjalistycznego im. J. Śniadeckiego[29]
- Biblioteka Specjalistyczna przy Muzeum Ziemi Sądeckiej
Kina:
- Kino Sokół
- Kino 5D Extreme
- Kino Helios
Wybrane zespoły teatralne i kabarety:
- Teatr Robotniczy im. Bolesława Barbackiego
- Teatr NSA
- Teatr Dziecięcy „Cudoki Szuroki”
- Kabaret „Ergo” na czele z Leszkiem Bolanowskim
- Teatr dziecięcy i młodzieżowy „Iskiereczka” przy Gimnazjum im. Adama Mickiewicza
- Teatr Nowy w Nowym Sączu[30]
Wybrane kluby literackie i stowarzyszenia:
- Klub Literacki „Sądecczyzna” przy Katolickim Stowarzyszeniu „Civitas Christiana”
- Stowarzyszenie Animatorów Kultury
- Stowarzyszenie Przyjaciół Sztuk Pięknych
- Stowarzyszenie Pastelistów Polskich
- Radioklub SP9RNS – My Krótkofalowcy!
- Stowarzyszenie Na Rzecz Badań i Dokumentacji Kultury „A posteriori”
W Nowym Sączu działają m.in. zespoły muzyczne, orkiestry, chóry, zespoły folklorystyczne, zespoły taneczne.
Sądecki Park Etnograficzny
edytujSądecki Park Etnograficzny jest jednym z oddziałów Muzeum Ziemi Sądeckiej. Jest to skansen regionalny o powierzchni ok. 20 hektarów, posiadający 68 obiektów tradycyjnego budownictwa wiejskiego i mieszczańskiego (prezentujących kulturę ludową historycznej Sądecczyzny) oraz amfiteatr leśny.
Na terenie parku znajdują się m.in.: zagrody chłopskie, dwór szlachecki, folwark dworski, kościół rzymskokatolicki, cerkiew greckokatolicka, zbór protestancki.
Media
edytujPrasa:
- Dziennik Polski oddział w Nowym Sączu
- Dobry Tygodnik Sądecki – tygodnik regionalny
- Gazeta Krakowska oddział w Nowym Sączu Gazeta Nowosądecka
- Nasz Beskid – niezależny miesięcznik regionalny
- Promyczek Dobra – miesięcznik katolicki
- Głos Sądecki – bezpłatny miesięcznik
Radio:
- RMF Maxxx Nowy Sącz
- Fun Radio (Polska)[31]
- Radio Echo Złote Przeboje
- Polskie Radio Kraków – studio Nowy Sącz
- RDN Małopolska Nowy Sącz
- Radio Eska Małopolska
Telewizja:
- Regionalna Telewizja Kablowa
- TVP3 Kraków redakcja w Nowym Sączu
- Sądecka Telewizja Internetowa[32]
- Nasza Telewizja Sądecka
Portale informacyjne
Administracja
edytujWładze miasta
edytujOd 2018 roku prezydentem miasta jest Ludomir Handzel.
Służby mundurowe i instytucje publiczne
edytujNowy Sącz jest siedzibą sądu okręgowego oraz prokuratury okręgowej. W mieście znajduje się także Urząd Celny
Państwowa Straż Pożarna
edytujW Nowym Sączu mieści się Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej, w której strukturach działają dwie jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP
- Jednostka Ratowniczo-gaśnicza nr 1 Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu (ul. W. Witosa 69)
- Jednostka Ratowniczo-gaśnicza nr 2 Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu (ul. Węgierska 188)
Prócz tego w strukturach komendy działa Jednostka Ratowniczo-gaśnicza w Krynicy-Zdroju.
Przy JRG 2 swoją siedzibę ma Małopolska Grupa Poszukiwawczo-ratownicza (MGPR).
Ochotnicza straż pożarna
edytujDziałania pożarnicze wspomagają także OSP Biegonice i OSP GRS Nowy Sącz[33]
Służby porządkowe
edytujBezpieczeństwa publicznego i prawa strzeże Komenda Miejska Policji w Nowym Sączu. Działania te wspomaga straż miejska, a także znajdujący się tutaj Karpacki Oddział Straży Granicznej.
Na terenie miasta znajduje się zakład karny.
Miasto ma 3 szpitale Szpital Specjalistyczny im. Jędrzeja Śniadeckiego, Szpital Ginekologiczno – Położniczy MEDIKOR oraz Centrum Kardiologii Inwazyjnej, Elektroterapii i Angiologii INTERCARD Sp. z o.o.[34]
Pogotowie ratunkowe
edytujDyspozytornia pogotowia ratunkowego znajduje się w Tarnowie, Sądeckie Pogotowie Ratunkowe poza karetkami w Siedzibie w Nowym Sączu posiada podstacje pogotowia ratunkowego w miejscowościach:
Religia
edytujNa terenie Nowego Sącza działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
odsetek wiernych kościoła katolickiego według danych diecezji tarnowskiej to 98%[35].
- Kościół rzymskokatolicki, diecezja tarnowska, 10 parafii w 4 dekanatach: dekanat Nowy Sącz Centrum, dekanat Nowy Sącz Wschód, dekanat Nowy Sącz Zachód, dekanat Stary Sącz:
- parafia Ducha Świętego (kościół św. Ducha (Jezuitów))
- parafia św. Heleny (kościół Świętego Krzyża, kościół filialny Świętej Heleny)
- parafia św. Jana Chrzciciela (kościół św. Jana Chrzciciela)
- parafia św. Kazimierza (kościół św. Kazimierza, kościół cmentarny Najświętszej Maryi Panny)
- parafia św. Małgorzaty (bazylika kolegiacka św. Małgorzaty)
- parafia Matki Bożej Bolesnej (kościół Matki Bożej Bolesnej)
- parafia Matki Bożej Niepokalanej (kościół MB Niepokalanej)
- parafia Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej (kościół NMP Częstochowskiej)
- parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa (kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa (kolejowy))
- parafia św. Rocha (kościół św. Rocha)
- parafia św. Wawrzyńca Męczennika (kościół św. Wawrzyńca)
- Kościół rzymskokatolicki, Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, 1 parafia w dekanacie Straży Granicznej:
- Kościół rzymskokatolicki, Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X:
- Centrum św. Kingi[36]
- Kościół greckokatolicki, Metropolia przemysko-warszawska, Archieparchia przemysko-warszawska, Dekanat krakowsko-krynicki:
- Kościół Starokatolicki Mariawitów, diecezja warszawsko-płocka, parafia Przemienienia Pańskiego w Wierzbicy:
- punkt duszpasterski w Nowym Sączu, nabożeństwa odbywają się raz w roku w kościele ewangelicko-augsburskim przy ulicy Pijarskiej 21[38][39].
- Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Diecezja przemysko-gorlicka, Dekanat Krynica:
- punkt duszpasterski Świętych Cyryla i Metodego; nabożeństwa odbywają się w kościele ewangelicko-augsburskim przy ulicy Pijarskiej 21[40]
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- Kościół Zielonoświątkowy w RP:
- zbór Chwały Bożej w Nowym Sączu (nabożeństwa odbywają się w sali w Hotelu Panorama)[43]
Zbory te korzystają z jednej Sali Królestwa (ul. Węgierska 213)[44][45][46][47]. Pierwszy zbór w mieście powstał pod koniec lat 20. XX wieku.
Historyczne obiekty sakralne
edytuj- Synagogi:
- Stara Synagoga w Nowym Sączu
- Najstarsza Synagoga w Nowym Sączu
- Synagoga przy ul. Lwowskiej 21[51]
- Chasydzki dom modlitwy[52]
- Kościoły:
- Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny
- Kościół św. Wojciecha; Kościół św. Ducha; Kościół św. Mikołaja; Kościół św. Krzyża; Kościół św. Walentego[53]
Sport
edytujNajważniejsze wydarzenia sportowe
edytujNowy Sącz w XX w. wielokrotnie gościł najlepszych kolarzy. W roku 1960 w mieście była meta IV etapu Tour de Pologne z Rzeszowa oraz start V etapu do Zakopanego. 6 lat później Nowy Sącz ponownie był jednym z miast gospodarzy. Podczas Tour de Pologne 1966 kończył się tutaj IV etap z Rzeszowa, oraz zaczynała się jazda indywidualna na czas do Krynicy, którą wygrał pochodzący z Sądecczyzny Jan Magiera. Po raz trzeci kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas Tour de Pologne 1974. Na VIII etapie z Oświęcimia najszybszy okazał się medalista olimpijski i mistrz świata Stanisław Szozda. Dzień później odbył się tutaj start do IX etapu z metą w Mielcu. W roku 1979 Nowy Sącz gościł Wyścig Pokoju. Najpierw odbyła się tutaj czasówka indywidualna ze startem w Naściszowej, a następnie tego samego dnia start etapu z metą w Rzeszowie. Podczas Tour de Pologne 1983 w Nowym Sączu była meta VI etapu z Wisły. Po raz ostatni miasto w podwójnej roli organizatora startu i mety etapu wystąpiło w Tour de Pologne 1993. Wówczas kolarze finiszowali w Nowym Sączu podczas V etapu z Rzeszowa oraz startowali do VI etapu z metą w Zakopanem. Po raz ostatni miasto było gospodarzem Tour de Pologne w roku 1995. Odbył się tutaj wtedy start do VII etapu z metą w Zakopanem. W 2015 r., po dwudziestu latach przerwy, w Nowym Sączu kończył się IV etap Tour de Pologne (ze startem w Jaworznie), zaś dzień później zaczynał V etap z metą w Zakopanem. Trudny IV etap zakończył się spektakularnym zwycięstwem Macieja Bodnara.
Większe kluby sportowe
edytuj- MKS Sandecja – piłka nożna (przez jeden sezon 2017/2018 zespół występował w Ekstraklasie), siatkówka, brydż
- MKS Olimpia-Beskid Nowy Sącz – piłka ręczna
- Dunajec Nowy Sącz – piłka nożna, kajakarstwo górskie, tenis stołowy
- Start Nowy Sącz – kajakarstwo górskie, piłka nożna[54] (zawodniczka Klaudia Zwolińska zdobyła srebrny medal Igrzysk Olimpijskich w Paryżu)
- KS Narciarnia – narciarstwo alpejskie
- SKPS Dunajec – piłka siatkowa
- LKS Zawada – piłka nożna
- KS Biegoniczanka – piłka nożna
- KS Helena – piłka nożna
- KS Jedność Nowy Sącz – piłka nożna, narciarstwo biegowe
- KS Galicja Nowy Sącz – piłka nożna
- UKS Dwójka Nowy Sącz – piłka ręczna
- RC Biało-Czarni – rugby
- Nowosądecki Klub Sportowy Karate Kyokushin
- KS Chruślice – piłka nożna, kolarstwo górskie
- KS Golden Team SKB Nowy Sącz – Boks
- KS Fight House Nowy Sącz – K1, kickboxingu, boks, BJJ, sporty walki
- KS Halny Nowy Sącz – kick-boxing, boks tajski, K-1, sporty walki[55]
- KS Zabełcze Nowy Sącz – piłka nożna
- Nowosądecki Klub Sportowy Taekwondo ITF
- UKS Żak – koszykówka
- UKS Tajfun Nowy Sącz – Klub Saneczkarski
- KTT AXIS – Klub Tańca Towarzyskiego
- Klub Karate Tradycyjnego Nowy Sącz
- Backyard Wrestling Nowy Sącz- lokalna federacja wrestlingu
- Klub Sportowy „Dexters Team” www.dextersteam.pl
- Chill Carp Team - klub wędkarski
Obiekty sportowe
edytuj- Stadion Ojca Władysława Augustynka – piłka nożna
- Hala Widowiskowo-Sportowa – przystosowana do uprawiania dyscyplin sportowych: piłka ręczna, futsal, koszykówka, siatkówka, badminton, tenis ziemny i stołowy, unihokej
- Basen MOSiR
- Basen przy Instytucie Sportowym PWSZ
- Basen sezonowy (odkryty)
- Boiska piłkarskie: Dunajec, Start, Helena, Jedność (Piątkowa), Biegoniczanka (Osiedle Biegonice), Zabełcze, Zawada
- Stadion im. Romana Stramki (pot. międzyszkolny) – bieżnia okólna 330 m, urządzenia lekkoatletyczne, boiska do koszykówki, piłki ręcznej i nożnej
- Sala gimnastyczna – Sądeckie Towarzystwo Siatkarskie „Sandecja”
- Strzelnica – Rejonowy Ośrodek Szkolenia LOK
- Tory modelarskie – tor asfaltowy do modelarstwa samochodowego z podium
- Lodowisko – otwierane zimą przy hali basenu
- Skatepark – niezadaszony, drewniane przeszkody
- Boisko przy Jezuickim Centrum Edukacji
- Hala Sportowa przy ul. Na Rurach: piłka ręczna, futsal, koszykówka, siatkówka
Współpraca międzynarodowa
edytujMiasta partnerskie[56]:
|
Miasta zaprzyjaźnione[58]:
- Molise, Włochy (18.11.2003)
- Isernia, Włochy (15.11.2003)
- Tinley Park, Stany Zjednoczone (02.2008)
- Liévin, Francja (5.10.1992)
- La Baule-Escoublac, Francja
- Lipsk, Niemcy (31.08.2000)
- Avsallar, Turcja (28.07.2008)
- Guadalajara, Hiszpania (16.04.1994)
- Vranje, Serbia (25.07.2002)
Ludzie urodzeni w mieście
edytujLudzie związani z miastem
edytuj- Honorowi obywatele
- W 1916 tytuł honorowego obywatela Nowego Sącza otrzymali Władysław Leopold Jaworski i Józef Piłsudski[59].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ GUS Baza Demografia ludność w 2022 r..
- ↑ Lista miast w Polsce [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-09-08] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Jarosław Widawski: Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 303.
- ↑ Nowy Sącz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-08-19] (pol.).
- ↑ Przerażający raport ws. jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
- ↑ Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce. „Dziennik Polski”, 2015-01-05. Warszawa.
- ↑ Weatherbase: Historical Weather for Nowy Sacz, Poland. [dostęp 2018-09-09]. (ang.).
- ↑ Nowy Sącz: Oficjalna strona miasta. Statut.
- ↑ Zarządzenie Nr 369/2019 Prezydenta Miasta Nowego Sącza z dnia 19 czerwca 2019 roku. bip.malopolska.pl. [dostęp 2019-09-27].
- ↑ Krótka historia Nowego Sącza.
- ↑ Dzieje miasta Nowego Sącza, red. F. Kiryk, t. 1–2, Kraków 1993.
- ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
- ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939-1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 461.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 29, poz. 275.
- ↑ Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08] (pol.).
- ↑ Tadeusz Aleksander , Jerzy Leśniak, Nowa encyklopedia sądecka, Drukarnia GOLDRUK, Nowy Sącz 2017, ss. 1012., „Rocznik Andragogiczny”, 25, 2018, s. 319–327, DOI: 10.12775/RA.2018.18, ISSN 2391-7571 [dostęp 2023-12-16] (pol.).
- ↑ Ludność Nowego Sącza.
- ↑ Historia miasta. [dostęp 2009-04-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-04)].
- ↑ GUS Bank Danych Regionalnych, faktyczne miejsce zamieszkania, stan na 31 XII 2005.
- ↑ Dane z https://krakow.stat.gov.pl/download/gfx/krakow/pl/defaultaktualnosci/760/6/10/1/2017_informator_nowysacz.pdf
- ↑ Kościół OO. Franciszkanów pod wezwaniem Narodzenia Najśw. Maryi Panny. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
- ↑ a b Kościół OO. Pijarów pod wezwaniem św. Józefa Kalasantego. – Kapliczka św. Marka. W: Jan Sygański: Historya Nowego Sącza. Lwów: 1901–1902.
- ↑ W kręgu Art Nouveau w Europie [dostęp 2013-03-31].
- ↑ Ogólnopolska Baza Kolejowa. [dostęp 2009-02-15].
- ↑ Lądowisko helikopterów, Bulwar Narwiku, Nowy Sącz 33-300 – Lądowisko helikopterów. mapa.targeo.pl. [dostęp 2015-06-30].
- ↑ Oświata. nowysacz.pl. [dostęp 2019-06-17].
- ↑ Zamiejscowy Wydział Nauk Społecznych w Nowym Sączu – Wschód-Zachód Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka – Łódź [online], lodz.dlastudenta.pl [dostęp 2019-04-09] .
- ↑ Biblioteka Lekarska Szpitala Specjalistycznego im. J. Sniadeckiego w Chełmiec, Kazimierza Wielkiego 9 – Biblioteki, czytelnie w Chełmiec – Opendi Chełmiec [online], opendi.pl [dostęp 2019-04-09] .
- ↑ teatrnowy [online], Teatr Nowy w Nowym Sączu [dostęp 2016-03-09] .
- ↑ Fun Radio (Polska).
- ↑ Sądecka Telewizja Internetowa. tv-ns.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-08)].
- ↑ Nowy Sącz 112 [online], nowysacz112.pl [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Kontakt z nami [online], intercard.net.pl [dostęp 2018-02-12] (pol.).
- ↑ https://diecezja.tarnow.pl/index.php/kuria/komunikaty/50-artykul/statyczne/108-ogolne-dane
- ↑ Nowy Sącz [online], piusx.org.pl [dostęp 2023-06-14] .
- ↑ Nowy Sącz [online], cerkiew.org [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Mariawicka msza i muzyka u radomskich luteran [online], ekumenizm.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Kościoły w Polsce i na świecie [online], jedynka.polskieradio.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Kalendarz Prawosławny 2022, Warszawa: Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, 2021, s. 224, ISSN 1425-2171 .
- ↑ Zbory [online], adwent.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Nowy Sącz [online], luteranie.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Zbór „Bożej Chwały” w Nowym Sączu [online], kzns.com.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ a b c Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-15] .
- ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają spotkania na żywo [online], miastons.pl, 5 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07] .
- ↑ Pandemia, wojna – co dalej? Przed nami wykład „Gdzie możesz znaleźć prawdziwą nadzieję?” [online], miastons.pl, 5 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-07] .
- ↑ Świadkowie Jehowy w Nowym Sączu wznawiają publiczną działalność [online], miastons.pl, 22 czerwca 2022 .
- ↑ Po 75 latach Tora znów jest w sądeckiej synagodze [online], twojsacz.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Synagoga Grodzka w Nowym Sączu (ul. Berka Joselewicza 12) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Dom Modlitwy Natana w Nowym Sączu (ul. Jagiellońska 12) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Synagoga w Nowym Sączu (ul. Lwowska 21) [online] [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Chasydzki dom modlitwy w Nowym Sączu (ul. Jagiellońska 50) [online], sztetl.org.pl [dostęp 2024-03-24] .
- ↑ Kościoły nieistniejące obecnie, [w:] Jan Sygański , Historya Nowego Sącza, Lwów 1901–1902 .
- ↑ Prezentacja klubów – Start Nowy Sącz (2) | Prezentacja klubów – Start Nowy Sącz (2) | Sądeczanin.info [online], sadeczanin.info [dostęp 2020-01-29] (pol.).
- ↑ KS Halny Nowy Sącz. halny.kibo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-15)].
- ↑ Miasta Partnerskie Nowego Sącza. [dostęp 2011-02-17].
- ↑ Jiaonan – drugi, chiński bliźniak Nowego Sącza. [dostęp 2012-06-21].
- ↑ Nowy Sącz: Oficjalna strona miasta – Miasta zaprzyjaźnione [online], nowysacz.pl [dostęp 2021-08-19] (pol.).
- ↑ Kronika. Nowy Sącz. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 199 z 29 kwietnia 1917.
Linki zewnętrzne
edytuj- ...dawno temu w Nowym Sączu. nsi.pl. [dostęp 2021-07-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-13)].
- Secesyjny Nowy Sącz – Strona pokazująca secesyjne zabytki Nowego Sącza.
- Sącz Nowy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 354 .
- Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona
- Stary, nostalgiczny film z wizyty w Nowym Sączu w 1985 roku w serwisie YouTube