Nur czarnoszyi
Nur czarnoszyi[5] (Gavia arctica) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny nurów (Gaviidae). Występuje w Eurazji (w tym na niektórych arktycznych wyspach) oraz na Alasce. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Gavia arctica[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
_on_nest.jpg) Osobnik w szacie godowej wysiadujący jaja | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nur czarnoszyi | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 letnie lęgowiska zimowiska | |||
Systematyka edytuj
Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Colymbus arcticus. Jako miejsce występowania wskazał Europę i Amerykę Północną[3][6]; w 1761 roku w Fauna Svecica ograniczył miejsce typowe do Szwecji[3][7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Gavia – jedynym w monotypowej rodzinie nurów[5][8].
Wyróżnia się dwa podgatunki nura czarnoszyjego: G. arctica arctica i G. arctica viridigularis[2][8]. Dawniej za podgatunek nura czarnoszyjego był także uznawany nur pacyficzny (Gavia pacifica)[2]. Proponowany podgatunek suschkini (północna i północno-środkowa Azja) zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym[2].
Występowanie i podgatunki edytuj
Zamieszkuje północną Eurazję (obszary tundry, lasotundry i tajgi), w tym niektóre arktyczne wyspy, oraz zachodnią Alaskę.
Poszczególne podgatunki zamieszkują[2][8]:
- nur czarnoszyi[5] (G. arctica arctica) – północno-zachodnia i północno-środkowa Eurazja. Zimuje nad Morzem Północnym, Bałtykiem i Morzem Śródziemnym. Po okresie lęgowym syberyjskie ptaki kierują się na zimowiska nad Morzem Czarnym i Kaspijskim, wracają jednak najpierw przez Bałtyk i z zachodu dolatują lotem pętlowym do lęgowisk, podążając wraz za roztapiającym się lodem.
- Dawniej (do pierwszej połowy XX w.[9]) gniazdował w północnej Polsce, obecnie jedynie zimuje. W Europie Środkowej spotykany też regularnie na przelotach głównie na wybrzeżach Bałtyku, uznany za nielicznie występującego. Rzadko widuje się go w większych stadach. Przelatuje w marcu – kwietniu i wrześniu – grudniu. Pojedyncze ptaki zalatują w głąb lądu – nawet na akweny południowej Polski.
- nur zielonoszyi[5] (G. arctica viridigularis) – północno-wschodnia Syberia, zachodnia Alaska. Zimuje u północno-zachodnich wybrzeży Pacyfiku (głównie od Kuryli po Półwysep Koreański i Morze Żółte).
Ptaki pochodzące z Syberii pokonują nawet 15 000 km, lecąc z głębi Azji w stronę Bałtyku i wybrzeżem morza do ujścia Leny i Jeniseju.
Charakterystyka edytuj
Cechy gatunku edytuj
Szata spoczynkowa zimą ma szarobrązowy wierzch ciała, a spód biały. Szata godowa z wierzchem głowy i tyłem szyi popielatymi. W czasie godów mają na szyi dużą prostokątną czarną plamę, a na jej bokach i piersiach czarno-białe pasy. Na czarnych plecach widnieją dwie duże plamy poprzecinane czarnymi paskami na łopatkach. W czasie czyszczenia piór na brzuchu widać jego biel, przewracają się w tym celu na grzbiet. W każdej szacie widać białe pole w tylnej części ciała. Charakterystyczne jest też białe zakole z tyłu głowy. Samiec i samica nie różnią się upierzeniem.
W locie widać jego smukłe skrzydła i nogi, które wystają mu poza ciało ze względu na krótki ogon. Wprawdzie jego lot jest wytrwały, ale mało zwrotny. O doskonałym przystosowaniu do pływania w wodzie świadczą łapy opłetwione aż do pięty i nieruchoma goleń. Palce są krótkie, spłaszczone z szeroką błoną pławną między drugim a czwartym. Dziób jest szary, krótki i mocny. Osiąga rozmiary porównywalne do gęsi i jest mocniej zbudowany niż nur rdzawoszyi.
Głos edytuj
Ich obecność da się słyszeć po dźwięcznym „waua” w okolicach gniazd lub jako klangor w czasie lotu nad tundrą. W czasie toków jest to przenikliwe wołanie, które kojarzy się ze śmiechem, jodłowaniem i szczekaniem.
Wymiary średnie edytuj
Biotop edytuj
Większe otwarte zbiorniki wody stojącej np. jeziora, zbiorniki zaporowe, stawy hodowlane, duże rzeki i wybrzeża.
Okres lęgowy edytuj
Toki edytuj
Nury dobierają się w pary na lęgowiskach i zazwyczaj pozostają sobie wierne przez całe życie.
Gniazdo edytuj
Gniazdo jest ulokowane na lądzie, w bezpośrednim sąsiedztwie dużych, głębokich jezior, nawet ubogich w ryby. Zbudowane niedbale z traw, mchu i liści w postaci małego kopca, może unosić się na wodzie lub na małej wyspie. Zdarza się, że jaja leżą w dołku wykopanym w ziemi.
Jaja edytuj
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w końcu kwietnia (w Europie Środkowej) 2 (rzadziej 1 do 3) oliwkowobrunatne jaja z ciemnymi plamkami na tępym końcu.
Wysiadywanie i dorastanie edytuj
Jaja wysiadywane przez 28 do 30 dni w maju i czerwcu na północy oraz w kwietniu na południu. Pisklęta są zagniazdownikami, ubarwione podobnie jak rodzice. Rodzice opiekują się młodymi przez 2 miesiące. Para jest sobie wierna i wraz z młodymi pozostają razem do jesiennych odlotów. W ich czasie, na Dalekiej Północy już w środku sierpnia, młode, które niezbyt dobrze jeszcze latają, część drogi przebywają wodą. Główne przeloty odbywają się jednak w październiku i listopadzie.
Pożywienie edytuj
Głównie ryby, rzadziej wodne bezkręgowce morskie i słodkowodne i żaby.
Potrafią w czasie żerowania pokonać duże odległości. W trakcie polowania gdy nurkują, mogą pozostawać pod wodą przez 2–3 minuty i dopływać do głębokości 45–50 metrów.
Status i ochrona edytuj
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody nur czarnoszyi nieprzerwanie od 1988 roku zaliczany jest do kategorii najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale około 275 000 – 1 500 000 osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[4].
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek wymarły regionalnie (RE)[9]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w Polsce i na polskich wodach przybrzeżnych szacowano na 180–420 osobników[12].
Duża liczba ptaków ginie w sieciach rybackich.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Gavia arctica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Carboneras, C. & Garcia, E.F.J.: Arctic Loon (Gavia arctica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-23)].
- ↑ a b c d D. Lepage: Arctic Loon Gavia arctica. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-20]. (ang.).
- ↑ a b Gavia arctica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Gaviidae Allen,JA, 1897 (1840) - nury - Divers/loons (wersja: 2015-09-04). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-29].
- ↑ K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 135 (łac.).
- ↑ K. Linneusz, Fauna Svecica, t. 2, Stockholmiae 1761, s. 52–53 (łac.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Kagu, Sunbittern, tropicbirds, loons, penguins. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-18]. (ang.).
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ a b Black-throated Diver (Gavia arctica). [w:] skullsite.com [on-line]. [dostęp 2012-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-21)]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
Bibliografia edytuj
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne edytuj
- Gavia arctica (Nur czarnoszyi). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 31–34. ISBN 83-86564-43-1.
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).